Zmiany terytorium Polski po wymusiły reorganizację podziału administracyjnego kraju. na mocy Dekretu przywrócono przedwojenny podział administracyjny Polski. Ponieważ granice kraju nie były jeszcze ustalone, a jego część znajdowała się nadal pod okupacją, nie można mówić o faktycznej liczbie istniejących wówczas . Tereny włączone do Polski początkowo znajdowały się pod radziecką administracją wojskową, a , jeszcze przed zajęciem wszystkich tych terenów, utworzono na nich 4 okręgi administracyjne nie posiadające statusu województw: Okręg I -, Okręg II -, Okręg III -, Okręg IV -.
Początkowo, na obszarze władze polskie niemal w całości przejęły niemiecki podział administracyjny. Przez niektóre przygraniczne powiaty została przeprowadzona nowa , odcinając części od ich siedzib. Tak więc, zarówno na obszarze Polski jak i , powstały skrawki powiatów bez konkretnej siedziby, administrowane z sąsiednich powiatów. Część powiatów grodzkich z Ziem Odzyskanych zachowano, inne połączono, akcentując jednak ich dawną odrębność nazwami typu powiat gliwicki z miastem Gliwice. stosowane w nazwach oficjalnych nie było konsekwentne. Mieszano nazwy rodzime z germanizmami typu powiat rychonecki czy jansborski. Z powodu braku standaryzacji, również pisownia odbiegała od dzisiejszej w nazwach takich jak powiat głupczycki, grotkowski czy licbarski.
W dniu liczba powiatów liczyła 303, w tym 27 . Dopiero roku, na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z , uregulowano dotychczasowy chaotyczny podział administracyjny. Na obszarze Ziem Odzyskanych utworzono wtedy trzy nowe województwa: , i . Bezstołeczne skrawki przygranicznych powiatów zostały a ustalone nowe powiaty otrzymały polskie nazwy. Część terenów Ziem Odzyskanych przyłączono do polskich przedwojennych województw - , , i .
28 czerwca 1950 r. utworzono kolejne trzy województwa: koszalińskiem opolskie i zielonogórskie. Zmieniono także nazwy i granice dotychczasowych województw: pomorskie nazwano – bydgoskim, a śląskie – katowickim. Po tych zmianach okazało się, że liczba województw w 1950 roku wzrosła do 17. Dodajmy, ze tylko 10 zostało utworzonych w II Rzeczypospolitej. Mieliśmy także: 390 powiatów, z czego 76 miast stanowiło powiaty miejskie. Zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania administracji terytorialnej miała ustawa z 20 marca 1950. Na jej podstawie zlikwidowano samorządy terytorialne. Zmiany w systemie podziału terytorialnego przeprowadzone w pierwszych latach Polski Ludowej usankcjonowała Konstytucja PRL z 22 lipca 1952. Stwierdzała ona, ze rady narodowe są organami władzy w gromadach, miastach, dzielnicach większych miast powiatach i województwach. Reforma z 1954 roku w miejsce tzw. Gmin zbiorowych powołała jako najniższe ogniwo podziału terytorialnego – gromadę zbiorową. W miejsce 3003 gmin powstało 8789 gromad. Część z nich nie była zdolna do wypełniania swoich zadań – dlatego też w 1972 roku zmniejszono ja praktycznie o połowę do 4313.
Z końcem roku Polska dzieliła się na 17 oraz 2 - i . W roku wydzielone zostały 3 kolejne miasta: , i . W porównaniu z , podział administracyjny Polski po 1957 roku utrzymywał się bez większych zmian na wyższych szczeblach. W sumie zniesiono 9 powiatów ziemskich oraz 2 miejskie a utworzono 2 nowe powiaty ziemskie oraz 5 miejskich. Dodatkowo, 9 powiatów ziemskich zmieniło nazwę.
Główną zmianą w podziale administracyjnym kraju w omawianym okresie była likwidacja i a w ich miejsce wprowadzenie . Zmiana ta zmieniająca strukturę administracyjną na szczeblu podstawowym -funkcjonującą od , została wprowadzona roku. W miejsce 3413 gromad utworzono po reformie 2365 znacznie większych gmin, w tym 318 . Liczbę tę zmniejszono w dalszych latach do 2129 - ..
W latach 1957-75 otrzymało , głównie osiedla typu miejskiego. W okresie tym utraciły prawa miejskie, przeważnie z powodu łączenia miast, jednak kilka miast zredukowano do rangi wsi.
Podział administracyjny Polski 1975-1998 został wprowadzony z dnia r. o dwustopniowym podziale administracyjnym oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. Utworzono 49 , zlikwidowano pośredni szczebel administracyjny, czyli . miało status województwa stołecznego, a województwa i były tzw. województwami miejskimi. Początkowo stanowił jednostkę podziału administracyjnego stopnia wojewódzkiego w obrębie . Początkowo nie było podziału na gminy , i , lecz na miasta i gminy jako podstawowe jednostki administracyjne. W pierwszym dniu obowiązującego nowego podziału, czyli roku, Polska dzieliła się na 2343 gminy i 814 miast (w tym 4 miasta o szczególnym statusie – , , i – z wewnętrznym podziałem na dzielnice jako pomocnicze jednostki administracyjne), a więc na 3157 jednostek najniższego rzędu.
W i roku przeprowadzono wielką restrukturyzację gmin, co sprawiło że dotychczasowy podział na miasta i gminy znacznie się zmienił. W latach 1975-98 otrzymało , głównie duże wsie gminne, posiadające je wcześniej. Jednak spora grupa miast odzyskała samodzielność po włączeniu ich do miast sąsiednich w latach 70.: , , , , , , , , , , , , . W okresie tym 8 miast utraciło prawa miejskie, było to spowodowane dalszym łączeniem się miast w drugiej połowie lat 70.
Najbardziej charakterystyczne dla dawnego podziału było to, iż tylko nieliczne województwa miały więcej niż 1 mln mieszkańców oraz fakt, że stolicami nowych województw zostały w wielu przypadkach średnie bądź małe, prowincjonalne miasta .
Oficjalnym celem reformy było dostosowanie podziału administracyjnego do potrzeb przyspieszonego rozwoju - Polski, lepsze zaspokajanie rosnących potrzeb oraz usprawnienie oraz funkcjonowania organów i . Rzeczywistym powodem mogła jednak być obawa władz centralnych w Warszawie przed rosnącymi w siłę ekonomiczną i administracyjną dotychczasowymi województwami, co z kolei mogłoby mieć wpływ na ich usamodzielnianie się względem centrali. Zwłaszcza obawa przed potęgą największych, gęsto zaludnionych i silnie uprzemysłowionych województw -warszawskiego, łódzkiego, krakowskiego - spowodowało pozornie nielogiczne utworzenie najmniejszych województw wokół największych miast.
Nowa reforma administracyjna Polski weszła w życie i wprowadziła 3-stopniową strukturę podziału terytorialnego. Oprócz rządowo-samorządowych i istniejących od roku przywrócono także zlikwidowane w . Reforma miała na celu budowę samorządności, usprawnienie działań władz w terenie i przybliżenie ich do . Zmniejszono liczbę województw z 49 do 16. Większość miast, które straciły prawa miast wojewódzkich, weszły do grupy , czyli miast na prawach powiatu.
W ramach przygotowania do przywrócenia samorządowych powiatów wdrożono . Efektem zmian było zmniejszenie roli na rzecz i samorządu wojewódzkiego. Część obiektów dotąd będąca w gestii wojewody przeszła pod zarząd poszczególnych szczebli samorządowych. Wraz z ich przekazaniem, stopniowo przekazywano także narzędzia ich finansowania, w postaci: udziału w podatku dochodowym, udziału w podatku od osób prawnych, dotacji i .
Granice oraz nazwy województw nawiązują do regionów historycznych -wcześniej województwa przyjmowały nazwy od swoich stolic np. wrocławskie, częstochowskie, sieradzkie itp.. Przedstawicielem administracji rządowej jest wojewoda, zaś lokalną społeczność reprezentują sejmik samorządowy oraz zarząd województwa z marszałkiem na czele. Siedziby władz znajdują się w stolicy województwa, przy czym w lubuskim i kujawsko-pomorskim są dwie stolice, gdyż główne miasta nie mogły dojść do porozumienia i władze zostały rozdzielone -odpowiednio do Zielonej Góry i Gorzowa Wielkopolskiego oraz do Bydgoszczy i Torunia.
Nowy podział administracyjny, od chwili jego wprowadzenia w 1999 roku, uległ niewielkim modyfikacjom. W 2002 roku utworzono 7 nowych powiatów i jedną nową gminę oraz zlikwidowano 12 gmin. W 2003 roku zlikwidowano jeden powiat. Dodatkowo co roku następują niewielkie korekty granic województw, powiatów i gmin.
Obecnie Polska dzieli się na 16 województw, 379 powiatów i 2478 gmin.
Bibliografia
1. Internetowa encyklopedia „Wikipedia”
2. „Geografia Polski – materiały dydaktyczne” – wyd. WSiP S.A.
3. „Encyklopedia polska 2000 tom 2 – Geografia” – T. U. Kaczmarek, D. Solowiej, D. Wrzesiński
4. http://wiking.edu.pl/article.php?id=265- Podział administracyjny Polski