1955 r. przez Pierwszy Kongres Narodów Zjednoczonych w Sprawie
Zapobiegania Przestępczości i Postępowania ze Sprawcami Przestępstw i
zaaprobowane przez Radę Gospodarczą i Społeczną w rezolucji 663C (XXIV) z
dnia 31 lipca 1957 r. oraz 2076 (LXII) z dnia 13 maja 1977 r.
Uwagi wstępne.
1.
Poniższe reguły nie mają na celu szczegółowego opisania wzorcowego systemu
rozwiązań dotyczących instytucji o charakterze izolacyjnym. Dążą one jedynie, w
oparciu o powszechnie zaakceptowane współczesne poglądy oraz zasadnicze
elementy najbardziej odpowiednich spośród istniejących obecnie systemów, do
ustalenia tego, co jest powszechnie uznawane jako właściwe zasady i praktyka
postępowania z więźniami oraz zarządzania instytucjami o charakterze izolacyjnym.
2.
Z uwagi na wielką różnorodność istniejących na świecie uwarunkowań prawnych,
społecznych, gospodarczych i geograficznych, oczywistym jest, iż nie wszystkie z
niniejszych reguł mogą być stosowane we wszystkich miejscach i w każdym czasie.
Niemniej jednak, reguły te powinny stymulować podejmowanie stałych wysiłków
mających na celu przezwyciężenie praktycznych trudności w ich realizacji, ze
świadomością, że jako całość reprezentują one minimalne warunki uznane przez
Narody Zjednoczone za odpowiednie.
3.
Z drugiej strony, reguły niniejsze dotyczą dziedziny, w której poglądy podlegają
ciągłemu rozwojowi. Nie mają one zatem na celu wykluczenia nowych doświadczeń i
praktyk, pod warunkiem, iż te dążą do rozwinięcia celów oraz pozostają w zgodzie z
zasadami, które wywodzą się z tekstu niniejszych reguł jako całości. Zawsze będzie
uznawane za usprawiedliwione, gdy centralne organy więzienne zezwolą na
stosowanie tak rozumianych odstępstw.
4.
(1) Część I niniejszych reguł dotyczy zarządzania instytucjami o charakterze
izolacyjnym w ogóle i znajduje zastosowanie do wszystkich kategorii więźniów,
zarówno kryminalnych, jak i osób pozbawionych wolności z tytułu odpowiedzialności
cywilnej, osób nie osądzonych bądź skazanych, włączając w to także więźniów
poddanych „środkom bezpieczeństwa” lub środkom poprawczym orzeczonym przez
sędziego.
(2) Część II zawiera reguły znajdujące zastosowanie tylko do poszczególnych
kategorii osób uwięzionych, o których mowa jest w każdym z rozdziałów. Niemniej,
reguły przewidziane w rozdziale A, które odnoszą się do więźniów skazanych, będą w
równym stopniu znajdowały zastosowanie do więźniów, o których mowa jest w
rozdziałach B, C i D, pod warunkiem, że nie będą one sprzeczne z regułami
odnoszącymi się do tych kategorii więźniów i będą dla nich korzystne.
1
5.
(1) Niniejsze reguły nie dążą do uregulowania zarządzania instytucjami dla osób
młodych, takich jak zakłady borstalowskie czy szkoły poprawcze, ale zasadniczo część
I w równym stopniu może znaleźć zastosowanie również w takich instytucjach.
(2) Kategoria „młodych więźniów” powinna obejmować przynajmniej wszystkie młode
osoby podlegające jurysdykcji sądów dla nieletnich. Co do zasady takie młode osoby
nie powinny być skazywane na karę pozbawienia wolności.
CZĘŚĆ I
ZASADY O ZASTOSOWANIU OGÓLNYM.
Zasada podstawowa.
6.
(1) Poniższe reguły będą stosowane bezstronnie. Nie będzie stosowana żadna
dyskryminacja ze względu na rasę, kolor skóry, płeć, język, religię, przekonania
polityczne bądź inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, majątek, urodzenie bądź
inny status.
(2) Z drugiej strony konieczne jest poszanowanie przekonań religijnych i moralnych
grupy, do której więzień należy.
Ewidencja.
7.
(1) W każdym miejscu, w którym przebywają osoby uwięzione, będzie prowadzona
księga ewidencyjna z numerowanymi stronami, w której w odniesieniu do każdego
więźnia zawarte będą:
(a)
informacja dotycząca tożsamości;
(b)
powód uwięzienia i organ, który wydał decyzję o uwięzieniu;
(c)
dzień i godzina przyjęcia i zwolnienia.
(2) Żadna osoba nie będzie przyjęta do instytucji o charakterze izolacyjnym bez
ważnej decyzji o uwięzieniu, szczegóły której zostaną wcześniej wprowadzone do
ewidencji.
Oddzielenie poszczególnych kategorii więźniów.
8.
Więźniowie poszczególnych kategorii będą umieszczani w odrębnych instytucjach o
charakterze izolacyjnym bądź częściach takich instytucji, przy wzięciu pod uwagę ich
płci, wieku, uprzednich skazań, podstawy prawnej uwięzienia oraz wymogów
postępowania z nimi. Oznacza to, że:
(a)
mężczyźni i kobiety, w takim stopniu jak to możliwe, będą umieszczani w
odrębnych instytucjach; w instytucjach przyjmujących zarówno mężczyzn, jak i
kobiety, części instytucji przeznaczone dla kobiet będą całkowicie oddzielone;
(b)
osoby nie osądzone będą oddzielone od osób skazanych;
2
(c)
osoby uwięzione za długi oraz inne osoby uwięzione z tytułu odpowiedzialności
cywilnoprawnej będą oddzielone od osób uwięzionych za popełnienie przestępstw
kryminalnych;
(d)
młodzi więźniowie będą oddzieleni od osób dorosłych.
Pomieszczenia więzienne.
9.
(1) W jednoosobowych celach lub pokojach przeznaczonych do izolowania w porze
nocnej należy umieszczać tylko po jednym więźniu. Jeśli ze szczególnych powodów,
takich jak przejściowe przepełnienie, konieczne stanie się by centralna administracja
więzienna zastosowała odstępstwo od tej reguły, nie jest wskazane by jeden pokój
lub celę zajmowało dwóch więźniów.
(2) W przypadkach wieloosobowych sal sypialnych zajmowane one będą przez
więźniów starannie dobranych, jako nadających się do wspólnego przebywania w
takich warunkach. Nocą stosowany będzie regularny nadzór odpowiedni do rodzaju
instytucji o charakterze izolacyjnym.
10.
Pomieszczenia przeznaczone do użytku więźniów, zwłaszcza pomieszczenia sypialne,
będą spełniały wszelkie wymogi zdrowotne, z odpowiednim uwzględnieniem
warunków klimatycznych, w szczególności wymogi odpowiedniej zawartości
powietrza, minimalnej powierzchni, oświetlenia, ogrzewania i wentylacji.
11.
We wszystkich pomieszczeniach, w których więźniowie mają mieszkać lub pracować:
a)
okna będą wystarczająco duże, aby umożliwić więźniom czytanie lub pracę przy
naturalnym świetle, i będą skonstruowane w taki sposób, aby zapewnić dopływ
świeżego powietrza, niezależnie od tego, czy jest zainstalowana sztuczna
wentylacja;
b)
więźniom zapewnione będzie sztuczne oświetlenie, tak aby mogli czytać lub
pracować bez uszczerbku dla wzroku.
12.
Urządzenia sanitarne będą odpowiednie do zapewnienia każdemu więźniowi
możliwości zaspokojenia potrzeb naturalnych w czysty i przyzwoity sposób.
13.
Zapewnione zostaną odpowiednie urządzenia do kąpieli i natryski posiadające
temperaturę dostosowaną do klimatu, tak aby każdy więzień był w stanie, oraz mógł
być zobowiązywany, do korzystania z kąpieli lub prysznica tak często, jak będzie to
konieczne dla zapewnienia ogólnej higieny, stosownie do pory roku i regionu
geograficznego, ale przynajmniej jeden raz w tygodniu w przypadku klimatu
umiarkowanego.
14.
Wszystkie pomieszczenia instytucji o charakterze izolacyjnym używane regularnie
przez więźniów będą w każdych okolicznościach utrzymywane we właściwym stanie
oraz ścisłej czystości.
3
Higiena osobista.
15.
Od więźniów wymagać się będzie zachowania higieny osobistej i w tym celu zapewni
się im wodę oraz takie przybory toaletowe, jakie będą niezbędne dla zachowania
zdrowia i czystości.
16.
Aby więźniowie mogli utrzymać wygląd odpowiedni do zachowania godności osobistej,
zapewnione zostaną środki niezbędne do właściwej pielęgnacji włosów i zarostu;
mężczyźni będą mieć możliwość regularnego golenia się.
Odzież i pościel.
17.
(1) Każdemu więźniowi, któremu nie wolno nosić odzieży własnej, zapewni się
komplet odzieży odpowiedni do klimatu i niezbędny do zachowania zdrowia. Odzież
taka w żaden sposób nie będzie hańbiąca bądź poniżająca.
(2) Całość odzieży będzie czysta i utrzymywana we właściwym stanie. Bielizna będzie
zmieniana i prana wystarczająco często dla zachowania higieny.
(3) W szczególnych okolicznościach, gdy więzień w określonym celu za zgodą
opuszcza instytucję o charakterze izolacyjnym, zezwoli mu się nosić własną, bądź
inną nie zwracającą uwagi odzież.
18.
Jeśli więźniom zezwala się nosić własną odzież, zapewni się przy przyjmowaniu do
instytucji o charakterze izolacyjnym, by była ona czysta i w stanie nadającym się do
użytku.
19.
Każdemu więźniowi, odpowiednio do miejscowych i krajowych zwyczajów, zapewni się
oddzielne łóżko wraz z oddzielną pościelą w wystarczającej ilości, która powinna być
czysta w momencie jej wydawania, utrzymywana w porządku, oraz wystarczająco
często zmieniana w celu zapewnienia jej czystości.
Żywność.
20.
(1) Każdemu więźniowi w przyjętych porach dnia administracja instytucji o
charakterze izolacyjnym zapewni posiłki o wartości odżywczej odpowiedniej do
zachowania zdrowia i sił, pełnowartościowe oraz odpowiednio przygotowane i podane.
(2) Woda pitna będzie dostępna dla każdego więźnia kiedykolwiek będzie jej
potrzebował.
Ćwiczenia fizyczne i sport.
21.
(1) Każdy więzień, który nie jest zatrudniony przy pracach wykonywanych na wolnym
powietrzu, będzie miał codzienną, przynajmniej jednogodzinną, możliwość
wykonywania odpowiednich ćwiczeń fizycznych na wolnym powietrzu, jeśli warunki
pogodowe na to pozwalają.
4
(2) Młodzi więźniowie, oraz inni będący w odpowiednim wieku i kondycji fizycznej,
otrzymają w czasie przeznaczonym na ćwiczenia fizyczne możliwość wykonywania
ćwiczeń sportowych i rekreacyjnych. W tym celu należy zapewnić odpowiednią
przestrzeń, urządzenia i wyposażenie.
Usługi medyczne.
22.
(1) W każdej instytucji o charakterze izolacyjnym dostępna będzie pomoc
przynajmniej jednego wykwalifikowanego lekarza posiadającego również określoną
wiedzę z dziedziny psychiatrii. Usługi medyczne powinny być zorganizowane w
ścisłym powiązaniu z krajową lub lokalną powszechną służbą zdrowia. Powinny
obejmować usługi psychiatryczne w celach diagnostycznych oraz, w odpowiednich
wypadkach, leczenie przypadków zaburzeń psychicznych.
(2) Więźniowie chorzy, którzy wymagają leczenia specjalistycznego, będą przenoszeni
do wyspecjalizowanych instytucji lub szpitali cywilnych. W przypadkach, gdy leczenie
szpitalne zapewniane jest w ramach instytucji o charakterze izolacyjnym, urządzenia,
wyposażenie oraz zapasy środków farmaceutycznych, a także personel składający się
z odpowiednio wykwalifikowanych osób, powinny być odpowiednie do zapewnienia
opieki medycznej oraz leczenia chorych więźniów.
(3) Pomoc stomatologa powinna być dostępna dla każdego więźnia.
23.
(1) W instytucjach o charakterze izolacyjnym dla kobiet powinny istnieć specjalne
pomieszczenia służące wszelkiej koniecznej przedporodowej i poporodowej opiece i
leczeniu. W przypadkach gdy to będzie możliwe, zapewni się aby poród odbywał się w
szpitalu znajdującym się poza instytucją o charakterze izolacyjnym. Jeśli dziecko
urodzi się w instytucji o charakterze izolacyjnym, informacja ta nie będzie
umieszczana w akcie urodzenia.
(2) W przypadkach, gdy zezwala się, aby niemowlęta pozostały wraz ze swoimi
matkami w instytucji o charakterze izolacyjnym, na czas gdy niemowlęta nie
pozostają pod opieką swoich matek zapewni się istnienie odpowiednich pomieszczeń,
w których będą one przebywać pod opieką odpowiednio wykwalifikowanych osób.
24.
Każdy więzień będzie badany przez lekarza tak wcześnie po przyjęciu do instytucji o
charakterze izolacyjnym, jak to możliwe, a także później, gdy będzie to potrzebne, w
szczególności w celu wykrycia chorób somatycznych i psychicznych oraz podjęcia
odpowiednich środków zaradczych, oddzielenia więźniów, co do których podejrzewa
się, iż są nosicielami chorób zakaźnych, wykrycia wad fizycznych lub psychicznych,
które mogłyby utrudnić resocjalizację, a także w celu określenia fizycznej zdolności
każdego więźnia do pracy.
25.
(1) Lekarz będzie sprawował opiekę nad fizycznym i psychicznym zdrowiem więźniów.
Powinien on przyjmować codziennie wszystkich więźniów chorych, wszystkich którzy
5