ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO zagadnienia egzaminacyjne, Studia administracja, Zasady ustroju politycznego państwa

ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO – ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE

(STUDIA DZIENNE)

3.      Zasady ustroju politycznego państwa- pojęcie.

Zasady ustrojowe to podstawowe rozwiązania zamieszczone w ustawie zasadniczej, które regulują podstawy ustroju społecznego, politycznego i gospodarczego państwa.

Decyzje polityczne autorytetu ustrojodawczego wyrażone w postaci konstrukcji normatywnych, które determinują zakres praw i wolności człowieka oraz określają zasady organizacji i zakres kompetencji władz publicznych (budowa organów naczelnych, administracji i samorządu terytorialnego).

4.      Katalog zasad ustroju w Konstytucji RP

Zasady są zawarte w I rozdziale Konstytucji RP, który stanowi zbiór podstawowych zasad określających charakter państwa, jak też wartości i priorytety, na jakich jest ono oparte.  W ustaleniu katalogu tych zasad , który wciąż ma charakter otwarty, bardzo istotną rolę odgrywa Trybunał konstytucyjny. Poprzez orzecznictwo nie tylko nadaje treść poszczególnym zasadom , określa ich rolę i znaczenie, ale wyprowadza nowe zasady z już obowiązujących. Z treści konstytucji można współcześnie wyprowadzić następujące zasady ustrojowe:

·         republikańskiej formy rządów,

·         demokratycznego państwa prawnego,

·         sprawiedliwości społecznej,

·         jednolitości państwa,

·         suwerenności (zwierzchnictwa),

·         przedstawicielstwa (reprezentacji),

·         trójpodziału i równowagi władz,

·         systemu rządów parlamentarno-gabinetowych,

·         wieloprzymiotnikowego prawa wyborczego,

·         pomocniczości (subsydiarności),

·         pluralizmu politycznego,

·         dwuizbowości parlamentu,

·         decentralizacji władzy publicznej i samorządu terytorialnego,

·         odrębności władzy sądowej,

·         niezawisłości sędziów oraz niezależności sądów i trybunałów,

·         społecznej gospodarki rynkowej,

·         wolności gospodarczej,

·         ochrony własności,

·         wolności i praw człowieka oraz obywatela,

·         autonomii,

·         wzajemnej niezależności oraz współdziałania państwa i kościołów oraz innych związków wyznaniowych.

5.              Konstytucyjne zasady systemu źródeł prawa

Konstytucja RP:

·         wprowadziła podział źródeł prawa (aktów prawnych) na powszechnie obowiązujące i wewnętrznie obowiązujące, w związku z tym system źródeł prawa ma charakter dualistyczny (dychotomiczny), tj. że w istocie każdy akt normatywny musi zostać podporządkowany albo prawu powszechnie wiążącemu , albo wewnętrznie wiążącemu;

·         określiła miejsce prawa międzynarodowego i prawa wspólnotowego w systemie prawa polskiego;

·         sprecyzowała zasady wydawania aktów prawnych wykonawczych do ustawy, tj. rozporządzeń (zwykłych) i zarządzeń;

·         stworzyła podstawy tzw. zamkniętego systemu źródeł prawa.

W demokratycznym przyjmuje się wymóg zgodności wszystkich aktów prawnych z konstytucją "Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej". Jest to wynikiem przyjętej , zgodnie z którą każda ustawa musi być zgodna z konstytucją (, zaś każde rozporządzenie wykonawcze nie może być sprzeczne z ustawą i konstytucją (). Do oceny zgodności aktów prawnych z normami wyższego rzędu powołany jest .

Istotą przepisów prawa powszechnie obowiązującego jest ich zakres obowiązywania – mogą one obowiązywać wszystkie podmioty w państwie. Przepisy także mogą kształtować sytuację prawną obywateli i podmiotów podobnych, różnego rodzaju stowarzyszeń i organizacji, z partiami politycznymi włącznie, a także poszczególnych segmentów aparatu władzy publicznej zarówno na szczeblu centralnym jak i terenowym. Ujęte są w hierarchicznym systemie, który polega na  tym, że każdemu typowi aktu normatywnego przysługuje określona ranga w stosunku do typów pozostałych.

Podstawowymi konsekwencjami tej hierarchiczności są:

ü      Wymóg zgodności aktów niższego szczebla z aktami wyższego szczebla – konsekwencją niezgodności jest wadliwość aktu niższego i pozwala to sądom na uchylenie bądź pominięcie takiego aktu.

ü      Wymógł by uchylenie, zmiana lub zawieszenie aktu danego szczebla mogło dokonać się tylko przez wydanie nowego aktu tego samego szczebla lub aktu szczebla wyższego.

ü      Zakaz normowania pewnych materii przez akty poniżej określonego szczebla.

ü      Zakaz wydawania aktów niższego szczebla  bez uprzednio udzielonego upoważnienia w akcie wyższego szczebla.

Wyróżniamy 4 zasadnicze szczeble:

ü      Szczebel Konstytucyjny;

ü      Szczebel umów międzynarodowych ratyfikowanych zgodnie z art. 89 ust. 1;

ü      Szczebel ustawowy (ustawy i rozporządzenia wydane na mocy ustawy przez prezydenta na podstawie art. 234);

ü      Szczebel rozporządzeń.

Warunkiem wejścia w życie przez akty powszechnie obowiązującego prawa jest ich ogłoszenie (zgodnie z art. 88) w: Dzienniku Ustaw RP, Dzienniku Urzędowym RP „Monitor Polski” oraz Dzienniku Urzędowym „Monitor Polski B”. Ich wydanie należy do Prezesa Rady Ministrów.

Przepisy tego prawa zostały ujęte w zamknięty system źródeł prawa w aspekcie:

·         Przedmiotowym – Konstytucja wyczerpująco wymieniła formy aktów, w jakich mogą być zawierane normy  o powszechnie obowiązującym charakterze.

Art. 92 Konstytucji wymienia:

- konstytucję;

- ustawy;

- rozporządzenia z mocą ustawy;

- ratyfikowane umowy międzynarodowe;

- normy prawa stanowione przez organizację międzynarodową, której członkiem jest RP, jeżeli umowa międzynarodowa konstytuująca ta organizację, przewiduje taką skuteczność prawną tych przepisów w prawie wewnętrznym;                

- rozporządzenia;

- akty prawa miejscowego;

- układy zbiorowe pracy i inne porozumienia.

Konstytucja i ustawy oraz umowy międzynarodowe mają charakter aktów samoistnych (mogą być wydawane  w ramach ogólnej kompetencji organu uprawnionego do ich stosowania, nie jest konieczne upoważnienie), natomiast rozporządzenia mają charakter aktów wykonawczych (mogą być wydawane tylko na podstawie upoważnienia ustawowego).

Inne przepisy konstytucyjne dają podstawę do uznania, że źródłami powszechnie obowiązującego prawa mogą być:

- rozporządzenie prezydenta z mocą ustawy;

- przepisy stanowione przez organizację międzynarodową, do której należy Polska, jeżeli umowa międzynarodowa konstytuująca tą organizację przewiduje taką skuteczność prawną tych przepisów w prawie wewnętrznym.

·         Podmiotowym – Konstytucja wymieniła w sposób wyczerpujący katalog organów upoważnionych do stanowienia prawa powszechnie obowiązującego:

- na poziomie konstytucyjnym -> parlament;

- na poziomie rozporządzeń -> Prezydent, Prezes Rady Ministrów, ministrowie kierujący określonymi działami administracji rządowej oraz przewodniczący komitetów, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji;

- na poziomie prawa miejscowego -> organy samorządu terytorialnego oraz terenowy organ administracji rządowej.

Istotą aktów prawa wewnętrznego jest ograniczony zakres ich obowiązywania bo w myśl art. 93 ust. 1 mogą być kierowane tylko do „jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu te akty”. System aktów prawa wewnętrznego ma charakter otwarty – trzon jest wymieniony ale nie ma konstytucyjnego zakazu by także inne podmioty mogły tworzyć akty prawa wewnętrznego. Akty prawa wewnętrznego może więc wydawać każdy organ władzy publicznej, o ile tylko istnieją „jednostki organizacyjnie mu podporządkowane o ile kompetencja do wydawania takich aktów jest przewidziana w ustawie.” Akty prawa wewnętrznego nie mogą być adresowane do obywateli, nie ma więc niebezpieczeństwa, że taka rozszerzająca interpretacja ich systemu może kolidować z ochroną praw i wolności jednostki.

Każdy akt prawa wewnętrznego musi odpowiadać wymaganiom art. 93:

- może być adresowany tylko do jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu ten akt;

- może obowiązywać tylko te jednostki, a nie może działać „na zewnątrz” w szczególności nie może być podstawą decyzji wobec obywateli, osób prawnych i innych podmiotów;

- może być wydany tylko na podstawie ustawy, która musi określać ogólne kompetencje danego organu do wydania takich aktów;

- musi być zgodny z powszechnie obowiązującym prawem.

Są wydawane na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie art. 94 ust. 1. Podlegają różnym formom kontroli co do ich zgodności z prawem. Akty prawa wewnętrznego nie składają się na wzajemnie powiązany system tak jak akty prawa powszechnie obowiązującego. Kompetencja do stanowienia aktów prawa wewnętrznego ma charakter otwarty z punktu widzenia przedmiotowego i podmiotowego.

6.              Zasada nadrzędności konstytucji w systemie źródeł

Zasada nadrzędności Konstytucji w systemie źródeł prawa oznacza zakaz stanowienia aktów prawnych z nią sprzecznych a także nakłada obowiązek realizowania jej postanowień. Najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa oznacza, że żadna norma prawna pochodząca z aktu niższego rangą od Konstytucji, nie może być z nią sprzeczna.

Konstytucja jest nadrzędna w sto­sunku do (całego porządku prawnego, jaki ukształtował się po akcesji Pol­ski do Unii Europejskiej. Nadrzędność ta przejawia się w sposób następujący:

•              proces integracji europejskiej, polegający na „przekazywaniu kompeten­cji", ma bezpośrednią legitymację w Konstytucji. Jego ważność (i sku­teczność) zależy od spełnienia wymagań dotyczących „procedury inte­gracyjnej", w tym — procedury „przekazywania kompetencji", które są zdefiniowane w Konstytucji;

  • istnieje mechanizm kontroli Traktatu Akcesyjnego (oraz aktów stanowią­cych jego składniki) co do zgodności z Konstytucją (jest on określony właśnie w Konstytucji);

• przepisy Konstytucji —jako aktu nadrzędnego i stanowiącego wyraz suwerennej woli narodu — nie mogą utracić mocy obowiązującej bądź ulec zmianie przez sam fakt powstania nieusuwalnej sprzeczności między określonymi przepisami a Konstytucją. To ustrojodawca kon­stytucyjny jest suwerenny. Zachowuje zawsze prawo do samodzielne­ go decydowania o sposobie rozwiązania tej sprzeczności, w tym o celowości lub niecelowości zmiany Konstytucji. Tego rodzaju kolizja nie może być rozwiązana w polskim systemie prawnym przez uznanie nadrzędności normy wspólnotowej w relacji do normy konstytucyjnej.

Cechy konstytucji jako ustawy zasadniczej:

·         SZCZEGÓLNA TREŚĆ- polega na zakresie regulowanych przez nią materii i sposobie regulowania tych materii. Konstytucja reguluje całokształt kwestii ustrojowych państwa. Określa:

ü      ogólne zasady ustroju państwa,

ü      ustrój naczelnych organów państwa, zakresu ich kompetencji i wzajemnych relacji,

ü      podstawowych praw, wolności i obowiązków jednostki,

Konstytucja z 2 kwietnia 1997r. składa się ze wstępu (preambuły) oraz 243 art. ujętych w 13 rozdziałów.

·         SZCZEGÓLNA FORMA KONSTYTUCJI- polega na szczególnej nazwie jak również na szczególnym trybie powstawania. Projekt konstytucji przygotowywany jest przez specjalne ciało polityczne pozostające poza systemem komisji parlamentarnych (nadzwyczajna komisja, gremium polityków i ekspertów). Uchwalenie konstytucji wymaga uzyskania szczególnej większości i szczególnego kworum. Niekiedy konstytucja musi zostać poddana pod referendum.

·         SZCZEGÓLNY TRYB ZMIANY- konieczne jest uchwalenie ustawy o zmianie konstytucji (ustawy konstytucyjnej). Odrębność proceduralna wyraża się w:

ü      ustanowieniu szczególnych wymogów większości i kworum, a czasem w ustanowieniu innych podmiotów w uchwalaniu poprawki konstytucyjnej,

ü      ustanowieniu kilku procedur zmiany konstytucji,

ü      ustanowieniu zakazu zmiany konstytucji w pewnych sytuacjach bądź okresach.

Konstytucja może być zmieniona tylko szczególną ustawą uchwaloną (kwalifikowaną) większością głosów.

·         SZCZEGÓLNA MOC PRAWNA- najwyższe miejsce w systemie norm prawa stanowionego, jest aktem najwyższym, wszystkie inne akty normatywne muszą być z nią zgodne, nie mogą być sprzeczne, akty normatywne muszą przyjmować treści w jak najpełniejszy sposób urzeczywistniając postanowienia konstytucji

Sprzeczność może przybierać:

- charakter materialny- takie ukształtowanie treści normy, że nie jest możliwe jednoczesne wykonanie tej normy i normy konstytucyjnej

- charakter proceduralny- przepis lub akt został wydany w sposób naruszający uregulowania konstytucyjne

- charakter kompetencyjny- gdy akt lub norma prawna została wydana przez podmiot, któremu konstytucja nie przyznała w tym zakresie kompetencji

7.              Prawo międzynarodowe i wspólnotowe w polskim porządku prawnym

Najwyższą pozycję w systemie aktów prawnych zajmuje Konstytucja RP. Nie ma więc wątpliwości, iż ratyfikowane przez Polskę umowy muszę być z nią zgodne.

Konstytucja w art. 133 ust. 2 gwarantuje Prezydentowi możliwość zwrócenia się do Trybunału Konstytucyjnego – przed ratyfikowaniem umowy – z wnioskiem o zbadanie konstytucyjności takiej umowy. Jest to przypadek tzw. kontroli uprzedniej (prewencyjnej) w badaniu zgodności prawa z Konstytucją. Ma ona za zadanie uchronić system prawny przed wprowadzeniem do niego umowy niezgodnej z najwyższym prawem RP. Orzeczenie TK stwierdzające niezgodność powinno skutkować odmową ratyfikacji umowy.

Zarazem – zgodnie z art.. 188 pkt. 2 i 3 Konstytucji – jedną z podstaw  kontroli przez Trybunał prawa krajowego są ratyfikowane umowy międzynarodowe. Mogą być więc zarówno przedmiotem określonej kontroli konstytucyjności prawa, jak i punktem wyjścia kontroli – co do zgodności z nimi – prawa krajowego. Za taką podstawę kontroli ustaw uznaje się jednak tylko ustawy ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie.

Umowy ratyfikowane przez prezydenta RP (na podstawie zgody wyrażonej w ustawie) mają moc prawną równą ustawie. W przypadku kolizji między nimi, pierwszeństwo ma umowa ratyfikowana.

Natomiast umowa ratyfikowana przez głowę państwa bez upoważnienia Sejmu – w razie kolizji z przepisami ustawy – ustąpi w swym stosowaniu pierwszeństwa przepisom ustawy (art. 91 ust. 2).

Umowy ratyfikowane  - bez względu na tryb dokonania tej czynności – zachowują wyższą moc prawną aniżeli wszelkie akty prawne podstawowe.

Wyróżniamy stosowanie umowy:

·         Samoistne – umowa, jeśli jest konkretna i nie potrzebuje rozwinięcia w akcie prawa wewnętrznego, może być podstawą wydawania orzeczeń i decyzji.

·         Niesamoistne – przepisy umowy do swej realizacji w porządku krajowym wymagają konkretyzacji i rozwinięcia w prawie wewnętrznym państwa.

Art. 91 ust. 1 Konstytucji wyraźnie wyróżnia umowy samo wykonywalne: są to takie, których stosowanie nie jest uzależnione od wydania ustawy.

W praktyce, jak to pokazuje orzecznictwo TK, w obrębie jednej umowy międzynarodowej cecha samowykonania może przysługiwać tylko niektó­rym jej przepisom. Jest to typowe dla konwencji dotyczących praw człowie­ka albo dla niektórych konwencji MOP.

Prawo wspólnotowe nie jest jednorodnym zespołem przepisów. Dzieli się ono na: prawo pierwotne (założycielskie) i prawo pochodne (wtórne). Do prawa pierwotnego należą przede wszystkim umowy międzynarodo­we (zwane traktatami), na mocy których powstały i kształtują się wspól­noty europejskie i Unia Europejska. Warto pamiętać, iż należą do niego także zasady prawne uznane przez orzecznictwo Trybunału Sprawiedli­wości.

Prawo wtórne nie jest także jednorodnym zbiorem przepisów. Wyróżniamy w nim rozporządzenia i dyrektywy (a w tzw. trzecim filarze jeszcze decy­zje ramowe).

...