Hubert Świętek
X. Problemy strategii w epoce globalizacji
A) Wstęp:
I Megatrendy rozwojowe, tworzące kontekst dla zagadnień strategicznych (wg Balcerowicza):
1) Globalizacja
2) rewolucja informatyczna i w sferze komunikowania się
3) eksplozja demograficzna i towarzyszące jej dysproporcje
4) zagrożenie dla środowiska naturalnego
5) transformacje ustrojowe (przechodzenie do demokracji i otwartej gospodarki rynkowej) i związane z nimi niestabilności
6) antagonizmy i konflikty międzycywilizacyjne
II Korzenie globalizacji:
1) procesy internacjonalizacji życia społeczeństw, mające źródło w potrzebach rozwoju gosp, lecz które stopniowo objęły wszystkie dziedziny życia państw i narodów;
2) I kulminacja - przełom XIX/XX wiek
3) zahamowanie- I i II wojna, podział świata na 2 bloki
4) zakończenie zimnej wojny umożliwia odblokowanie tych procesów i objęcie nimi całego świata
5) połowa lat 90- nałożenie 3 zjawisk, prowadzących do globalizacji:
- rewolucji technologicznej w sferze komunikowania oraz transportu:
- liberalizacja w sferze gosp, handlu i finansów
- trzecia fala demokratyzacji i rozprzestrzenianie się PC
6) wskazuje się niekiedy na 4 transformacje, które dały początek globalizacji:
- powstanie globalnej gospodarki
- powstanie gospodarki opartej na wiedzy
- rozwój społeczeństwa postmodernistycznego
- schyłek państwa narodowego na rzecz społeczeństwa wielokulturowego
III Definicje:
1) UNDP: kurczenie się czasu, przestrzeni oraz zanikanie granic, co ma wpływ na SM, nie tylko między państwami, ale i między społeczeństwami i ludźmi
2) Sek stanu S. Talbott: co dzieje się tam, ma znaczenie tutaj
3) WTO: połączenie postępu technologicznego, internacjonalizacji (globalnej skali działania podmiotów gosp) i liberalizacji gospodarek
B) Porządek międzynarodowy epoki globalizacji:
I Państwo:
1) Pozostaje podstawowym uczestnikiem SM
2) Jednak zmianie uległy związki pomiędzy głównymi elementami składowymi państwa (terytorium, ludność, władza) a jego środowiskiem międzynarodowym:
a) deterytorializacja państwa- osłabienie kontroli nad procesami zachodzącymi na terytorium państwa, poprzez:
- osłabnięcie ochronnej funkcji granic- są bardziej przepuszczalne dla towarów, usług, ludzi, idei i informacji
- coraz większa swoboda działania na terytorium państwa NGO’s i koroporacji transnarodowych- mających swe władze w innych państwach
b) słabnie władza nad ludnością:
- coraz większa ochrona przez różne instrumenty MOPC
- swoboda wyjazdów z kraju
- możliwość pojawiania się ludności zewnętrznej (turystyka, migracje, uchodźcy), która także jest chroniona regulacjami międzynarodowymi
- możliwość oddziaływania na miejscową ludność z ośrodków zagranicznych- pracodawcy, zagraniczne media, zagraniczne szkoły, kultura masowa
c) słabnie sam zakres władzy:
- coraz większy zakres spraw wew państwa podlega regulacjom międzynarodowym,
- których wykonywanie jest kontrolowane przez odpowiednie procedury i organy międzynarodowe
- dzieje się tak, gdyż granice są w coraz mniejszym stopniu filerem chroniącym przed niepożądanymi oddziaływaniami zewnętrznymi; takim filterem może być współpraca międzynarodowa, która nakłada jednak na państwo pewne zobowiązania i ograniczenia.
- skutek- zmniejszenie zakresu suwerenności- państwa tracą swobodę manewru w odniesieniu do spraw wew i zagr,
3) Dezagregacja państwa:
- poszczególne segmenty polityki państwa stają się częścią różnych reżimów międzynarodowych, co rozciąga państwo w różnych kierunkach
4) Zacieranie granicy między tym, co zagr, a tym, co wew:
- Polityka wew coraz bardziej polega na dostosowywaniu się na zew tendencje rozwojowe
- PZ, będąca funkcją wew potrzeb, trzeba uzgadniać z różnymi podmiotami życia wew
5) całość staje się coraz bardziej zależna od stanu otoczenia państwa
- rośnie podatność państwa na zewnętrzne naciski i wrażliwość na zewnętrzne zagrożenia
6) Wszystko to powoduje, że coraz trudniej jest zapanować nad swoim potencjałem i zorganizować go na użytek konkretnej strategii
II Zwiększająca się rola pozapaństwowych uczestników życia międzynarodowego
1) Ogólna charakterystyka:
a) w dużym stopniu za ich sprawą zachodzą ww zmiany dotyczące wpływu środowiska międzynarodowego na państwo
b) Są jednym z głównych nośników globalizacji
c) większość z nich ma swoje siedziby w głównych państwach zachodnich oraz reprezentuje ich idee i interesy, co wpływa na globalny układ sił i porządek międzynarodowy
2) OM:
a) wciąż najważniejszy partner rządów w tej grupie
b) globalizacja zwiększa zakres działania OM- bo coraz więcej spraw wymaga regulacji wielostronnych
c) słabnie jednak ich pozycja polityczna, gdyż nie są zdolne do podejmowania i egzekwowania decyzji o dużym ciężarze gatunkowym; sprawy te są zarezerwowane dla wielkich mocarstw
d) względne skurczenie się materialnych środków działania- w porównaniu z innymi podmiotami
3) NGO’s:
a) globalizacja znacznie zwiększyła ich możliwości działania:
- łatwiejszy dostęp do prywatnych pieniędzy
- łatwiejszy dostęp do mediów
- większa przenikliwość granic i swoboda operowania w wielu krajach jednocześnie
b) potęga
- niektóre mają budżet i personel większy niż niektóre OM
- wypychają OM z ich tradycyjnych obszarów działania
c) większa elastyczność i szybkość działania:
- bo specyfika organizacyjna
- bo formalna niezależność polityczna
4)Organizacje przestępcze i terrorystyczne:
- przełamują monopol państw na użycie siły w SM
5) Korporacje transnarodowe:
a) ogromny potencjał gosp- finansowy, dla niektórych korporacji przekraczający dochód kilkudziesięciu najbiedniejszych państw razem wziętych
b) wywierają wpływ na politykę swych własnych rządów
- domagają się wsparcia politycznego i zapewnienia bezpiecznych i stabilnych warunków działania w różnych regonach świata
c) wywierają wpływ na politykę rządów państw, w których prowadzą działalność zewnętrzną
- dyktują im warunki swego zaangażowania- kapitał, zatrudnienie, technologie
d) wywierają wpływ na światowe procesy gospodarcze- kursy walut, kierunki inwestycji i przepływów finansowych
6) Media:
a) światrowy rynek informacji i opinii został zdominowany przez kilka globalnych koncernów medialnych
b) kształtują tzw międzynarodową opinię publiczną
c) ale też opinię publiczną w poszczególnych krajach- poprzez przechwytywanie lokalnych rynków medialnych
d) powstaje sytuacja, że ma znaczenie i istnieje tylko to, co jest tam przekazywane
III wpływ globalizacji na PM:
1) przyczyny i formy wpływu:
a) zmienia środowisko systemów PM
b) wpływa na interpretację norm PM
c) sprzyja postulatom ich rewizji
d) powoduje, że część państw wyprzedzająco stara się zmienić praktykowanie zasad, wymuszając ich relatywizację i powodując erozję
2) Zasada suwerenności:
a) część państw wysoko rozwiniętych uważa, że w kontekście nowych zagrożeń oraz konieczności reagowania na dramaty humanitarne zasada ta staje się coraz bardziej anachroniczna
b) jednocześnie ma to dotyczyć tylko słabiej rozwiniętych państw- państwa potężne nadal są przywiązane do swej suwerenności
c) procesy globalizacji obiektywnie ogrnaiczją słabszym możliwość wykonywania praw suwerennych, podczas gdy silniejsi dysponują instrumentami jej ochrony
3) Erozja zakazu użycia siły bądź groźby jej użycia oraz zakazu ingerencji w sprawy wew państw
a) cześć państw rozwija doktrynę omijania tych zasad w niektórych warunkach
b) inna się przed tym broni- bo może być to pretekst ingerencji państw silniejszych w sprawy państw słabszych
4) Niechęć państw silniejszych do respektowania prawa narodów do samostanowienia
IV wpływ globalizacji na strukturę SM:
1) Uniemożliwienie realizacji postulatu demokratyzacji życia międzynarodowego:
a) utrata znaczenia organów i procedur, w których decyzje zapadają w myśl zasady jedno państwo- jeden głos,
b) na rzecz sposobów podejmowania decyzji w wąskich kręgach państw (G8)
c) rozszerzenie centralizacji podejmowania decyzji na aktorów pozapaństwowych w formułę globar governance, np. w ramach Forum Davos
2) wielopłaszczyznowa polaryzacja społeczności międzynarodowej:
a) radykalny, nie notowany w historii i stale się pogłębiający wzrost rozpiętości pod względem rozwoju gosp i społ- polaryzacja na strefę dobrobytu i nowoczesności, pilnie strzeżoną- oraz rozległe obszary nędzy i niestabilności
b) globalizacja sprzyja najbogatszym i otwiera przed nimi globalne możliwości działania- bo mają globalne możliwości działania
c) inni są sprowadzeni do roli przedmiotu SM
3) USA a globalizacja:
a)USA a porządek międzynarodowy:
- najbardziej widoczny przejaw wertykalizacji porządku międzynarodowego to właśnie potęga i pozycja USA
- mocarstwo o historycznie bezprecedensowej potędze i wpływach
- w przewadze zarówno bezwzględnej, jak i jeszcze bardziej względem innych państw
b) główny generator, lokomotywa i beneficjent procesów globalizacji
- zainicjowana przez USA otwartość świata powoduje, że różne instrumenty jej potencjału wszędzie docierają i pozyskują zasoby, które potęgę USA jeszcze zwiększają
c) czynniki sprzyjające:
- skala gospodarki
- technologiczne zaawansowanie
- kulturowa atrakcyjność
- etniczna różnorodność
- przyciąganie najzdolniejszych jednostek
- natura pluralistycznego systemu polit, społ edu, w którym zasada wolnej konkurencji jest podniesiona do poziomu cnoty
d) Globalizacja jako strategia:
- za Clintona- globalizacja podniesiona do rangi strategii międzynarodowej USA, co wyraża się w działaniach na rzecz eliminacji wszystkich gospodarczych i społecznych granic na świecie
- za pomocą potęgi USA starają się także utrzymać korzystny porządek międzynarodowy
- w strategii USA globalizacja stopiła się jednocześnie z amerykanizacją
e) kiedy USA odkrywa brak uniwersalnego entuzjazmu dla ich wersji globalizacji, zaczynają mówić, że globalizacja wzbudziła opór państw hultajskich, terrorystów, sił destrukcji, karteli narkotykowych i religijnych ekstremistów, z którymi USA musi walczyć jako siła dobra
f) Brzeziński:
- globalizacja jest dla USA bardzo korzystna
- ale przyczynia się zarazem do polaryzacji świata, pogłębiania nierówności i poczucia niesprawiedliwości, co stwarza przeciwników globalizacji
- dokonana przez USA fuzja globalizacji z amerykanizacją prowadzi nieuchronnie do utożsamienia po obu stronach antyglobalizmu z antyamerykanizmem
- sednem problemu jest to, że jedyną odpowiedzią USA na tą sytuację stanowi użycie siły militarnej
- w ten sposób USA stają się czynnikiem destabilizującym resztę świata
V Teoretyczna debata nad interpretacją zmian dokonywanych przez globalizację
1) Paradygmat utracony Haasa:
- weszliśmy w epokę nieparadygmatyczną- czyli żadna teoria nie jest w stanie objaśnić dzisiejszej rzeczywistości
- powód- nasze czasy są okresem międzynarodowej deregulacji i nowych szans, ale nie ma dotąd nowych reguł i zasad
2) Fukuyama i Koniec Historii:
a) autor wieszczy niepowstrzymane upowszechnianie się systemu wolnorynkowego i demorkacji
b) ale przewiduje zarazem, że na obszarach „historycznych” (większość krajów świata) możemy oczekiwać konfliktów na tle etnicznym i religijnym, ożywionej działalności terrorystycznej, destabilizującej aktywności różnych partyzantek, rebeliantów czy zorganizowanej przestępczości
3) Huntington i Zderzenie Cywilizacji:
a) nie jest to koncepcja deterministyczna- konflikty nie są nieuchronne, podkreśla się potencjał współpracy międzycywilizacyjnej
b) źródłami możliwych zderzeń może być Presa wywierana przez jedne cywilizacje (zwłaszcza zachodią) na inne (zwłaszcza na islam)
4) Paradygmat realistyczny- Kissinger, Brzeziński:
a) strukturę porządku międzynarodowego widzi przez pryzmat nowych koncertów mocarstw lub kooperacji głównych kompleksów politycznych- AM PN, AZ WSCH, EUR
5) Koncepcja hegemonicznej stabilności- Kagan:
a) rolę niezbędnego hegemona w ramach pozimnowojennego porządku międzynarodowego przypisuje USA
6) Koncepcja podziału świata na 4 współistniejące obok siebie systemy międzynarodowe- Kissinger:
a) posthistoryczny zachód
b) XIX wieczny świat potęg Azjatyckich
c) bliskowschodni świat wojen religijnych (XVII wiek)
d) przedhistoryczna Afryka
=> struktura ta mówi o naturze możliwych konfliktów w ramach poszczególnych światów oraz między krajami reprezentującymi różne światy
C) Międzynarodowe środowisko bezpieczeństwa epoki globalizacji:
è 2 duże tendencje- dialektyka siły i słabości:
I Kompleks zjawisk i czynników związanych ze słabością i niestabilnością pewnych regionów i krajów:
1) Ogólna charakterystyka:
a)chodzi o państwa upadłe, proliferację BMR, przestępczość międzynarodową, długotrwałe konflikty lokalne, terroryzm
b) Sytuacja zagraża bezpieczeństwu nie tylko państw i regionów, ale dzięki procesom globalizacji także terytorium odległym o tysiące kilometrów.
2) Państwa upadłe (ok. 40):
a) państwa, których rządy:
- nie są w stanie kontrolować swego terytorium
- zapewnić bezpieczeństwa obywatelom
- zapewnić przestrzegania prawa
- wypełniać normalnych funkcji państwa
- zapewniać istnienia gospodarki nar
- wypełniać międzynarodowych zobowiązań
b) przyczyny:
- spuścizna epoki kolonialnej
- eksplozja demograficzna
- wojny domowe i zamieszki
- kryminalizacja klasy politycznej
- niemożność sprostania wyzwaniom globalizacji
c) powodowane zagrożenia:
- terroryzm
- przestępczość międzynarodowa
- rozlewanie się niestabilności i konfliktów na region
- klęski humanitarne
d) przyczyny trudności reakcji międzynarodowej:
- złożoność problemów
- proliferacja i terytorialny zasięg zagrożeń
- brak wystarczającego stopnia zorganizowania
- brak odpowiedniego instrumentarium do dyspozycji
- odbudowa jest procesem długotrwałym i kosztownym
- odbudowa jest procesem zależnym od samej ludności państw, która jednak często nie potrafi współpracować na rzecz zmiany sytuacji
3) Niekontrolowana proliferacja BMR na podmioty pozapaństwowe
a) broń atomowa:
- wyklucza się, aby podmioty pozapaństwowe mogły wyprodukować, ukraść lub kupić taką broń, z wyjątkiem brudnej bomby
- jej proliferacja stanowi rodzaj ubezpieczenia przed interwencją USA- broń defensywna
b) prawdopodobieństwo użycia broni B i C jest znacznie większe, bo:
- materiały są łatwo dostępne (dual use), łatwe w przechowywaniu i transporcie
- trudno je wykryć
- może być szczególnie atrakcyjna dla nowego terroryzmu, motywowanego religijnie i dążącego do rozwiązań ostatecznych
c) łatwość ta nie prowadzi jak na razie do używania broni B i C, ale ze względu na potencjalne konsekwencje konieczna jest tu współpraca państw
4) Zorganizowana przestępczość:
a) główne zajęcia, będące autonomicznymi zagrożeniami- handel narkotykami, ludźmi, bronią, przemyt uchodźców
b) zagrożenia:
- same zajęcia- ze względu na globalizację
- dochody z dzialaności prowadzą do korupcji i kryminalizacji klasy politycznej, co prowadzi do demontażu i upadku państw
- dochody pozwalają na finansowanie długotrwałych konfliktów, prywatnych armii
- przestępczość zorganizowana sama w sobie jest też zainteresowana utrzymaniem państw w stanie upadłym- bo ułatwia to im działanie
5) Konflikty regionalne i lokalne:
a) niszczycielski charakter
b) przyczyny:
- głębsze- religijne, etniczne czy polityczne
- poza tym związane z terroryzmem, przestępczością i handlem bronią lekką
c) w różny sposób wciągane są w konflikty tego rodzaju kraje ościenne:
- okresowe schronienie dla grup walczących
- schronienie dla uchodźców
- spontaniczne przenoszenie się walk
- poprzez sojuszników lub sponsorów, pokrewnych etnicznie czy religijnie
- wciągają też w pewnej fazie nieuchronnie mocarstwa zewnętrzne czy sojusze
6) Terroryzm międzynarodowy:
a)Akt przemocy lub groźba jego dokonania, skierowany zwykle w stosunku do osób niezwiązanych bezpośrednio z przedmiotem żądań, który poprzez wywołanie strachu ma umożliwić osiągnięcie celów politycznych
b) źródła współczesnej odmiany terroryzmu:
- korzenie w konflikcie bliskowschodnim
- w zablokowaniu procesów modernizacyjnych społeczeństw arabskich
- obecnością zachodnią, postrzeganą jako cywilizacyjne zagrożenie
c) cechy charakterystyczne współczesnego terroryzmu:
- zmiany organizacyjne- decentralizacja, rozproszenie, sieciowy charakter
- łatwość w sferze łączności i dostępu do mediów- telewizja Internet
- łatwość pozyskiwania środków finansowych
- nowum- silna motywacja religijna
- gotowość do aktów samobójczych
- dążenie do uzyskania efektu skali dzięki możliwościom technicznym
- alarmujący wzrost prawdopodobieństwa uzyskania dostępu do BMR
d) Nową jakością w ewolucji terroryzmu stał się 11 IX 2001, ze względu na:
- skala ataku- więcej ofiar niż Pearl Harbor
- charakter napaści- od wewnątrz
- nowy przeciwnik- sprawcą tak dotkliwego uderzenia był podmiot pozapaństwowy
- cel- uderzono w najpotężniejsze mocarstwo
e) spowodowało to rozwój strategii walki z terroryzmem, obejmujących rodzaje reakcji:
- ochrona i obrona przed atakiem terrorystycznym
- zwalczanie organizacji terrorystycznych i samych terrorystów, uprzedzanie ich ataków, pozbawianie środków działania
- usuwanie przyczyn i źródeł terroryzmu
- konieczność łączenia wysiłków międzynarodowych ( ONZ, NATO, UE, OBWE) z wysiłkiem narodowym
- wybitna rola służb specjalnych, policji, straży granicznej
f) zachodni eksperci uznali terroryzm za najpotężniejsze współczesne zagrożenie dla bezpieczeństwa międzynarodowego
g) jednak np. Madej wskazuje, że awans terroryzmu w hierarchii zagrożeń dla bezpieczeństwa międzynarodowego jest n...