Temat: 10. Złoża kopalin użytecznych w Polsce.
10.1. Złoża węgla kamiennego.
W Polsce obecnie znane są trzy zagłębia węgla kamienego, a mianowicie: Zagłębie Górnośląskie, Zagłębie Dolnośląskie i Zagłębie Lubelskie. Największe i najzasobniejsze jest Zagłębie Górnośląskie, z którego pochodzi ponad 98% wydobywanego w Polsce węgla kamiennego. Znacznie mniejsze jest Zagłębie Dolnośląskie, które w znacznej mierze jest już wyeksploatowane.
Ze względu na trudne warunki eksploatacji w Zagłębiu Lubelskim istnieje jedna kopalnia „Bogdanka" i w chwili obecnej nie przewiduje się rozbudowy tego zagłębia.
Polskie złoża węgla kamiennego powstały w karbonie górnym (tabl. 8.1), który w naszych zagłębiach jest produktywny. Perspektywy znalezienia nowych złóż węgla kamiennego uzależnione są od stwierdzenia nowych terenów występowania górnego karbonu.
Badaniami geologicznymi prowadzonymi w ostatnich latach stwierdzono występowanie utworow górnego karbonu w dwu nowych rejonach Dolnego Śląska, a mianowicie: na monoklinie przedsudeckiej, 30 km na północ od Wrocławia w miejscowości Czerńczyce (na głębokości ponad 1000 m) oraz na obszarze niecki północnosudeckiej, między Lubaniem i Jaworem. Na północny zachód od Lubania stwierdzono, wśród ciemnych iłowców i mułkowców, cienkie pokłady węgla kamiennego. Czy występowanie tych utworów zapowiada odkrycie nowych złóż węgla kamiennego, obecnie jeszcze nie wiadomo. Ostatecznie wyjaśnią to dalsze prace geologiczne.
Temat: 10.1.1. Górnośląskie Zagłębie Węglowe.
Górnośląskie Zagłębie Węglowe jest jednym z największych zagłębi węglowych w świecie. Jego powierzchnia wynosi około 6400 km2 (wraz z okręgiem ostrawsko- kalwińskim) z czego 4 500 km2 należy do Polski. Stanowi ono olbrzymią nieckę wypełnioną utworami karbonu produktywnego, których grubość w części zachodniej wynosi przeszło 6500 m.
Warstwy karbonu produktywnego (górnego) podścielone są utworami karbonu dolnego stanawiącego łupki i piaskowce (kulm): oraz wapienie (wapień węglowy), które znane są na powierzchni tylko w grzbiece dębnickim.
Zagłębie jest typu mieszanego, tzn. paraliczno-limnicznego. Zagłębie typu paralicznego charakteryzuje się obecnością skał zawierających skamieniałości morskie. Powstały one w sąsiedztwie mórz, które wkraczały lub cofały się z ich terenu w zależności od ruchów górotwórczych. Zagłębia limniczne nie zawierają wkładek osadów morskich, powstały w warunkach śródlądowych. Charakteryzują się mniejszym rozprzestrzenieniem i nieregularnościami w zaleganiu pokładów.
W Zagłębiu Górnośląskim warstwy brzeżne (namur A) mają charakter paraliczny, a osady młodsze, warstwy siodłowe i łękowe (górny namur i westfal) są typu limnicznego.
Zagłębie Gómośląskie ma kształt nieregularnego trójkąta, którego podstawę stanowi linia Morawska Ostrawa-Karwina-Krzeszowice, a wierzchołek leźy w okolicy Tarnowskich Gór. Granica południowa nie jest dokładnie ustalona, gdyż utwory formacji węglowej nakryte są grubymi osadami Karpat. Również granica południowo-wschodnia nie jest dokładnie zbadana.
Zasoby węgla stwierdzone i prawdopodobne w pokładach nadających się do eksploatacji do głębokości 1000 m wynoszą ponad 60 mld ton, a do głębokości 2000 m - 150 mld ton.
Stratygrafię i budowę karbonu produktywnego w zagłębiu Górnośląskim przedstawiono w tabl. 10.1.
Karbon górny zwany też „siles", dzieli się na zasadnicze trzy grupy warstw: w dolnej części - brzeżne, w środkowej części - siodłowe, w górnej części - łękowe.
Warstwy brzeżne charakteryzują się przewagą łupków ilastych, są dostępne tylko na brzegach zagłębia (stąd wywodzi się ich nazwa) oraz w wypiętrzeniach tektonicznych. Warstwy te zawierają pokłady węgla koksowniczego, ku wschodowi cała seria cienieje. Warstwy siodłowe w części zachodniej zawierają sześć grubych pokładów węgla o sumarycznej miąższości około 28 m, ku wschodowi pokłady łączą się ze sobą i tworzą w okolicach Dąbrowy Górniczej jeden pokład grubości do 20 m. Warstwy łękowe zawierają łupki i piaskowce oraz dużą liczbę pokładów węgla.
Niecka Zagłębia Górnośląskiego ma wyraźne dwa główne kierunki zaburzeń tektonicznych, które krzyżują się w okolicy Zabrza i Gliwic. Jeden z tych kierunków związany jest z powstaniem Sudetów i przebiega z południowego zachodu na północny wschód.
Najwyraźniej zaznaczony jest w zachodniej części zagłębia, która jest silnie zaburzona tektonicznie. Wyróżnia się tu dwa siodła z przylegającymi do nich łękami. Siodła są złuskowane i przekształcone w nasunięcia. Idąc od zachodu na wschód mamy nieckę rybnicką, siodło michałkowickie, nieckę chwałowicką oraz nasunięcie orłowskie. Drugi kierunek pofałdowań związany jest z powstaniem Gór Świętokrzyskich i przebiega z północnego wschodu na południowy zachód. Najsilniej ten kierunek zaznaczony jest w północnej części zagłębia. Idąc z północy na południe wyróżnia się: nieckę bytomską, siodło główne (z zaznaczającymi się w jego obrębie kopułami w rejonie Zabrza, Chorzowa, Mysłowic, powstałymi w miejscach krzyżowania się obu kierunków
Rys. 10.1. Szkic tektoniczny Gómośląskiego Zagłębia Węglowego
tektonicznych, obszerną nieckę główną oraz siodło Mszana-Jastrzębie. Podobny kierunek jak pofałdowania mają górne uskoki.
Szkic tektoniczny Górnośląskiego Zagłębia Węglowego przedstawia rys. 10.1.
Obecnie eksploatacja koncentruje się na obrzeżach zagłębia oraz siodłach i wyniesieniach. Stopniowo zagospodarowuje się również nieckę główną, jednak w środkowej części tej niecki utwory węglonośne nakryte są grubą warstwą utworów młodszych. Stąd budowane tu kopalnie prowadzą eksploatację na coraz większych głębokościach.
Temat: 10.1.2. Dolnośląskie Zagłębie Węglowe.
...