i higieny pracy, jakie powinny
spełniać pomieszczenia pracy
J
AKIE
AKTY
PRAWNE
OKREŚLAJĄ
WYMAGANIA
BEZPIECZEŃSTWA
I
HIGIENY
PRACY
DLA
POMIESZCZEŃ
PRACY
?
Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy wobec
budynków oraz znajdujących się w nich pomieszczeń
pracy są określone w wielu aktach prawnych oraz
Polskich Normach.
Podstawowe przepisy z tego zakresu są określo-
ne w Ustawie Kodeks pracy oraz Ustawie Prawo
budowlane. Szczegółowe wymagania określają
w szczególności:
• Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia
12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków tech-
nicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich
usytuowanie (Dz.U. nr 75, poz. 690 z późn. zm.),
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U.
z 2003 r. nr 169, poz. 1650 z późn. zm.),
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecz-
nej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyż-
szych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników
szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U.
nr 217, poz. 1833 z późn. zm.),
• Polskie Normy, w tym szczególnie:
– PN-EN 12464-1:2004 Światło i oświetlenie.
Oświetlenie miejsc pracy − Część 1: Miejsca
pracy we wnętrzach,
– PN-82/B-02402 Ogrzewnictwo. Temperatury
ogrzewanych pomieszczeń w budynkach,
– PN-68/M-78010 Transport wewnętrzny. Drogi
i otwory drzwiowe. Wytyczne projektowania,
– PN-78/B-03421 Wentylacja i klimatyzacja. Para-
metry obliczeniowe powietrza w pomieszczeniach
przeznaczonych do stałego przebywania ludzi.
Powyższe przepisy oraz normy określają minimal-
ne wymagania, jakim powinny odpowiadać budynki
i pomieszczenia zakładów pracy. W niektórych przy-
padkach ostrzejsze wymagania wobec pomieszczeń
pracy o szczególnym przeznaczeniu ustalone są
w przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy doty-
czących prowadzenia określonych prac (procesów
technologicznych). Można tu wymienić:
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia
19 lutego 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i hi-
gieny pracy przy procesach galwanotechnicznych
(Dz.U. nr 19, poz. 192),
• Rozporządzenie Ministrów Pracy i Opieki Spo-
łecznej, Przemysłu Ciężkiego oraz Zdrowia z dnia
13 kwietnia 1951 r. w sprawie bezpieczeństwa
i higieny pracy przy sprężarkach powietrznych
(Dz.U. nr 22, poz. 174).
K
TO
POWINIEN
ZNAĆ
POSTANOWIENIA
TYCH
AKTÓW
PRAWNYCH
?
Przepisy ww. aktów prawnych dotyczące pomiesz-
czeń pracy nakładają obowiązki na pracodawców, ale
powinny być one znane również pracownikom, leka-
rzowi sprawującemu profilaktyczną opiekę zdrowot-
ną nad pracownikami, a także pracownikom służby
BHP i organom nadzoru nad warunkami pracy.
J
AKI
JEST
ZAKRES
REGULACJI
?
Zgodnie z przepisami zawartymi w ww. aktach praw-
nych pomieszczenia pracy są to pomieszczenia
przeznaczone do pobytu pracowników, w których
wykonywana jest praca. Nie uważa się za prze-
znaczone do pobytu pracowników pomieszczeń,
w których:
• łączny czas przebywania tych samych pracowni-
ków w ciągu jednej zmiany roboczej jest krótszy
niż 2 godziny, a wykonywane czynności mają
charakter dorywczy, bądź praca polega na krót-
kotrwałym przebywaniu związanym z dozorem lub
konserwacją urządzeń albo utrzymaniem czystości
i porządku,
www.promotor.elamed.pl
• mają miejsce procesy technologiczne nie pozwa-
lające na zapewnienie odpowiednich warunków
przebywania pracowników w celu ich obsługi
− bez zastosowania środków ochrony indywidual-
nej i zachowania specjalnego reżimu organizacji
pracy,
• jest prowadzona hodowla zwierząt, niezależnie od
czasu przebywania w nich pracowników zajmują-
cych się ich obsługą.
Pomieszczenia pracy dzielą się na:
• pomieszczenia stałej pracy, jeżeli łączny czas
przebywania tego samego pracownika w po-
mieszczeniu w ciągu jednej doby trwa dłużej niż
4 godziny,
• pomieszczenia czasowej pracy, jeśli łączny czas
przebywania tego samego pracownika w pomiesz-
czeniu w ciągu jednej doby trwa od 2 godzin do
4 godzin.
Pracodawca jest obowiązany zapewnić pomiesz-
czenia pracy odpowiednie do rodzaju wykonywanych
prac i liczby zatrudnionych pracowników. Pomiesz-
czenia te i ich wyposażenie powinny zapewniać
bezpieczne oraz higieniczne warunki pracy.
W pomieszczeniach pracy (przeznaczonych do
pobytu pracowników) należy zapewnić:
• odpowiednie oświetlenie naturalne (dzienne)
i sztuczne (elektryczne),
• urządzenia utrzymujące odpowiednią temperaturę
wewnętrzną w okresie grzewczym,
• odpowiednią, do rodzaju prowadzonych prac,
wymianę powietrza,
• zabezpieczenie przed wilgocią,
• zabezpieczenie przed szkodliwymi wyziewami,
gazami, pyłami i promieniowaniem,
• zabezpieczenie przed uciążliwymi dźwiękami
i drganiami,
• zabezpieczenie przed nadmiernymi stratami i zy-
skami ciepła, szkodliwymi przewiewami itp.,
• właściwą odporność ogniową,
• warunki do prawidłowej (sprawnej) ewakuacji.
Pomieszczenia pracy, w których występują czynniki
szkodliwe dla zdrowia (np. wysoka temperatura,
hałas, drgania, promieniowanie, gazy, pyły), powinny
być szczelnie oddzielone od innych pomieszczeń hi-
gieniczno-sanitarnych albo powinny być zastosowane
inne rozwiązania zapobiegające przedostawaniu się
tych czynników do innych pomieszczeń.
Pomieszczenia stałej pracy nie mogą znajdować
się poniżej poziomu otaczającego terenu, chyba
że rodzaj produkcji tego wymaga, np. w rozlewniach
win, w chłodniach itp.
W pomieszczeniach przeznaczonych do pobytu
ludzi w budynkach zakładu opieki zdrowotnej,
opieki społecznej, oświaty, wychowania i nauki po-
ziom podłogi powinien znajdować się co najmniej
0,3 m powyżej przyległego terenu.
W pomieszczeniu produkcyjnym i usługowym
poziom podłogi może znajdować się na poziomie
terenu urządzonego przy budynku.
Dopuszczalne jest zlokalizowanie poniżej poziomu
otaczającego terenu:
• pomieszczeń pracy w garażu, kotłowni i warszta-
tach podręcznych,
• pomieszczeń handlowych, usługowych i gastro-
nomicznych w ulicznych przejściach podziem-
nych, w podziemnych stacjach komunikacyjnych
i tunelach, w domach handlowych i hotelach
oraz w obiektach zabytkowych, pod warunkiem
zachowania wymagań przepisów techniczno-bu-
dowlanych i po uzyskaniu zgody właściwego pań-
stwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego,
wydanej w porozumieniu z właściwym okręgowym
inspektorem pracy.
Powierzchnia i wysokość pomieszczeń pracy
powinny zapewniać spełnienie wymagań bezpie-
czeństwa i higieny pracy, z uwzględnieniem rodzaju
wykonywanej pracy, stosowanych technologii oraz
czasu przebywania pracowników w tych pomiesz-
czeniach.
Na każdego spośród pracowników jednocześnie
zatrudnionych w pomieszczeniu stałej pracy powin-
no przypadać co najmniej 13 m
3
wolnej objętości
pomieszczenia oraz 2 m
2
wolnej powierzchni podłogi
nie zajętej przez urządzenia techniczne, sprzęt itp.
Wysokość pomieszczeń stałej pracy, w których
nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia, nie
powinna być mniejsza niż:
• 3,0 m, jeżeli przebywają w nich więcej niż 4 osoby,
• 2,5 m:
– jeśli przebywa w nich nie więcej niż 4 pracowni-
ków i na każdego z nich przypada co najmniej
15 m
3
wolnej objętości pomieszczenia,
www.promotor.elamed.pl
– w pomieszczeniu usługowym lub produkcyjnym
drobnej wytwórczości mieszczącym się w budyn-
ku mieszkalnym, gdy przy wykonywanych pracach
nie występują pyły lub substancje szkodliwe dla
zdrowia, hałas nie przekracza dopuszczalnych
wartości poziomu dźwięku w budynkach miesz-
kalnych (określonych w Polskiej Normie), a na
każdego pracownika przypada co najmniej 15 m
3
wolnej objętości pomieszczenia,
• 2,2 m − w dyżurkach, portierniach, kantorach,
kioskach ulicznych oraz kioskach usytuowanych
w halach dworcowych, fabrycznych, wystawowych
i handlowych, a także w pomieszczeniu usytuowa-
nym na antresoli otwartej do większego pomiesz-
czenia.
Pomieszczenia stałej pracy, w których występują
czynniki szkodliwe dla zdrowia, powinny mieć wyso-
kość nie mniejszą niż 3,3 m.
Wysokość pomieszczeń, w których występują
czynniki uciążliwe lub szkodliwe dla zdrowia (3,3 m),
oraz pomieszczeń, gdzie nie występują takie czynniki
(3,0 m), może być obniżona w stosunku do wyma-
ganej, w przypadku zastosowania klimatyzacji oraz
po uzyskaniu zgody państwowego wojewódzkiego
inspektora sanitarnego.
Wysokość pomieszczenia czasowej pracy nie może
być mniejsza niż:
• 2,2 m w świetle, jeżeli w pomieszczeniu nie wystę-
pują czynniki szkodliwe dla zdrowia,
• 2,5 m w świetle, gdy w pomieszczeniu prowadzo-
ne są prace mogące powodować występowanie
czynników szkodliwych dla zdrowia.
Jeżeli względy technologiczne nie stoją na
przeszkodzie, każde pomieszczenie stałej pracy
powinno być oświetlone światłem dziennym. Na
stosowanie w takim pomieszczeniu pracy wyłącznie
oświetlenia elektrycznego pracodawca powinien uzy-
skać zgodę właściwego państwowego wojewódzkie-
go inspektora sanitarnego (wydaną w porozumieniu
z okręgowym inspektorem pracy).
W celu zapewnienia pracownikom dostatecznego
oświetlenia dziennego (a także należytego przewie-
trzania pomieszczeń) w pomieszczeniach pracy,
powinna znajdować się odpowiednia liczba okien,
stosownie do rodzaju wykonywanej pracy. Wielkość
powierzchni okien w stosunku do powierzchni podłogi
powinna być ustalona na podstawie szczegółowej ana-
lizy, uwzględniającej charakter pomieszczenia (jego
przeznaczenie), jego wysokość, głębokość, położenie
w stosunku do stron świata itp. Stosunek powierzchni
okien (liczonej w świetle ościeżnic) do powierzchni
podłogi nie może być mniejszy niż 1:8.
Jeśli względy produkcyjne nie stoją na przeszko-
dzie, to okna lub świetliki powinny być przystosowane
do całkowitego lub częściowego otwierania. Należy
wówczas zapewnić możliwość łatwego ich otwierania
z poziomu podłogi oraz ustawiania części otwiera-
nych w pożądanym położeniu.
Okna w budynku powyżej drugiej kondygnacji nad-
ziemnej, a także okna na niższych kondygnacjach
wychodzące na chodniki lub przejścia dla pieszych
powinny mieć skrzydła otwierane do wewnątrz (nie
dotyczy to budynków wpisanych do rejestru zabyt-
ków). Dopuszcza się stosowanie okien otwieranych
na zewnątrz o poziomej osi obrotu i maksymalnym
wychyleniu skrzydła do 0,6 m, mierząc od lica ściany
zewnętrznej, pod warunkiem zastosowania w nich
szyb zapewniających bezpieczeństwo użytkowania
oraz umożliwienia ich mycia, konserwacji i naprawy
od wewnątrz pomieszczeń lub z urządzeń technicz-
nych instalowanych na zewnątrz budynku.
Przeszklenie okien połaciowych, których krawędź
jest usytuowana na wysokości ponad 3 m nad pozio-
mem podłogi, świetlików oraz dachów w budynkach
użyteczności publicznej i zakładów pracy, powinno
być wykonane ze szkła lub innego materiału o pod-
wyższonej wytrzymałości na uderzenie.
Szyby w oknach i świetlikach powinny być utrzymy-
wane w czystości oraz winny przepuszczać dostatecz-
ną ilość światła. Do mycia okien oraz świetlików powi-
nien być zapewniony dogodny i bezpieczny dostęp.
Niezależnie od oświetlenia dziennego w po-
mieszczeniach pracy należy zapewnić oświetlenie
elektryczne.
Oświetlenie w pomieszczeniach pracy powinno
spełniać wymagania określone w Polskiej Nor-
mie PN-EN 12464-1:2004 Światło i oświetlenie.
Oświetlenie miejsc pracy − Część 1: Miejsca pracy
wewnątrz pomieszczeń.
Przykładowe wartości dotyczące oświetlenia
przedstawia tab. 1.
W pomieszczeniach i miejscach pracy, w których
− w razie awarii oświetlenia − mogą wystąpić za-
grożenia dla życia lub zdrowia pracowników, należy
www.promotor.elamed.pl
zapewnić oświetlenie awaryjne (bezpieczeństwa
i ewakuacyjne). Oświetlenie bezpieczeństwa należy
stosować w pomieszczeniach, w jakich nawet krótko-
trwałe wyłączenie oświetlenia podstawowego może
spowodować następstwa, o których mowa wyżej.
Przy czym czas działania tego oświetlenia powinien
być dostosowany do warunków występujących w po-
mieszczeniu i wynosić nie mniej niż 1 godzinę.
Oświetlenie ewakuacyjne powinno działać przez co
najmniej 2 godziny od zaniku oświetlenia podstawo-
wego i powinno być w szczególności stosowane:
• w pomieszczeniach:
– sal widowiskowych,
– sal konferencyjnych,
– wystawowych w muzeach,
– o powierzchni ponad 1000 m
2
w garażach
oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym,
– o powierzchni ponad 2000 m
2
w budynkach
użyteczności publicznej,
• na drogach ewakuacyjnych:
– oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym,
– w szpitalach i innych budynkach przeznaczonych
przede wszystkim do pobytu ludzi o ograniczonej
zdolności poruszania się.
W pomieszczeniu, które jest użytkowane przy
zgaszonym oświetleniu podstawowym, należy stoso-
wać oświetlenie przeszkodowe, zasilane napięciem
bezpiecznym, służące uwidocznieniu przeszkód wy-
nikających z układu budynku, drogi komunikacyjnej
lub sposobu jego użytkowania, a także podświetlane
znaki wskazujące kierunki ewakuacji.
• drzwi rozsuwane powinny być wyposażone
w urządzenia zapobiegające ich wypadnięciu
z prowadnic,
• wahadłowe drzwi i bramy powinny być przezroczy-
ste lub posiadać przezroczyste panele,
• drzwi oraz bramy otwierające się do góry powinny
być wyposażone w urządzenia zapobiegające ich
przypadkowemu opadaniu,
• drzwi oraz bramy otwierane i zamykane mecha-
nicznie powinny tak funkcjonować, aby nie stwa-
rzać zagrożenia urazem,
• skrzydła drzwiowe wykonane z przezroczystych
tafli powinny być oznakowane w sposób widoczny
i wykonane z materiału zapewniającego bezpie-
czeństwo użytkowników w razie stłuczenia,
• wrota bram powinny być wyposażone w urządzenia
zapobiegające ich przypadkowemu zamknięciu,
• drzwi w strefie zagrożenia wybuchem, przy otwiera-
niu i zamykaniu, nie mogą powodować iskrzenia.
Wartość E
m
(lx),
poniżej której
średnia luminancja
określonej po-
wierzchni nie może
spaść
Rodzaje czynności lub pomieszczeń
100
• Strefy komunikacyjne, korytarze
• Toalety
150
• Schody, windy, ruchome chodniki
• Urządzenia produkcyjne wymagające okazjo-
nalnej obsługi ręcznej w walcowniach stali
200
• Szatnie, łaźnie, łazienki
• Stołówki, spiżarnie
• Odlewanie mechaniczne
• Przygotowanie mas formierskich
• Półki na książki w księgarniach
• Pomieszczenie przygotowania i pieczenia
pieczywa w piekarni
• Galwanizacja
• Pranie i czyszczenie na sucho
• Prasowanie
• Spawanie
• Dołączanie do akt, kopiowanie
• Recepcja, portiernia
• Klasy, pokoje nauczycielskie
Wymiary otworów drzwiowych w każdym pomiesz-
czeniu powinny być odpowiednie do liczby pracow-
ników z nich korzystających, a także do rodzaju oraz
wielkości stosowanych urządzeń transportowych
i przemieszczanych ładunków. Drzwi do pomiesz-
czenia przeznaczonego do stałego pobytu ludzi po-
winny mieć co najmniej szerokość 0,8 m i wysokość
2 m w świetle ościeżnicy.
Drzwi powinny spełniać w szczególności następu-
jące wymagania:
• sposób otwierania drzwi z pomieszczeń pracy
i z pomieszczeń higieniczno-sanitarnych powinien
być zgodny z wymaganiami przepisów techniczno-
-budowlanych oraz dotyczących ochrony przeciw-
pożarowej,
300
500
• Produkcja farmaceutyczna
• Kontrola naczyń szklanych i butelek
• Produkcja butów i rękawiczek
• Prace rymarskie, szycie
• Pisanie, czytanie, wprowadzanie danych
• Kuchnia
750
• Polerowanie, malowanie, stolarstwo ozdobne
• Polerowanie szkła, formowanie drobnych
części, produkcja aparatury szklanej
1000
• Prace precyzyjne, np. grawerowanie ozdobne,
malowanie ręczne szkła
• Wyrób biżuterii
• Wyrób narzędzi, szablonów
• Mechanika precyzyjna, mikromechanika
1500
• Wyrób syntetycznych kamieni szlachetnych
• Warsztaty elektroniczne, testowanie,
dostrajanie
• Wyrób zegarków (ręczny)
Tab. 1
www.promotor.elamed.pl
Pomiędzy pomieszczeniami nie powinno być
progów, chyba że warunki techniczne wymagają ich
zastosowania. W takim przypadku progi powinny być
oznaczone w sposób widoczny.
rzającego pyłu, odporne na ścieranie oraz nacisk,
a także przystosowane do łatwego utrzymania
w czystości. Podłogi nie mogą być śliskie, a ma-
teriał, z jakiego są wykonane, powinien być złym
przewodnikiem ciepła. W razie, spowodowanej
warunkami technicznymi produkcji, konieczności
wykonania podłogi z materiału nie będącego złym
przewodnikiem ciepła lub gdy przy pracy występuje
zamoczenie podłogi, należy w przejściach oraz
w miejscach do stania i siedzenia ułożyć podesty
izolujące od zimna i wilgoci lub zastosować inne
środki izolujące. Podesty powinny być stabilne,
wytrzymałe na przewidywane obciążenia, zabezpie-
czające przed poślizgiem i potknięciem oraz łatwe
do utrzymania w czystości.
Podłoga narażona na zamoczenie, w związku
z wykonywaną pracą, powinna być zrobiona z ma-
teriału nienasiąkliwego, z odpowiednim spadkiem
w kierunku kanałów odpływowych.
W pomieszczeniach, gdzie ze względu na rodzaj
wykonywanych prac może zachodzić niebezpie-
czeństwo zapalenia się podłogi, należy ją wykonać
z materiału niepalnego lub ognioodpornego. Na-
tomiast tam, gdzie w wyniku uderzenia w podłogę
może zachodzić niebezpieczeństwo wybuchu od
powstających iskier, należy ją wykonać z materiału
nie powodującego iskrzenia i nie gromadzącego
ładunków elektrostatycznych.
Ściany, stropy i dachy budynków powinny szczelnie
ochraniać pracowników od chłodu, gorąca, wiatru
i opadów atmosferycznych, chyba że rodzaj produk-
cji na to nie pozwala. Powinny być również zabez-
pieczone przed niszczącym działaniem czynników
związanych z wykonywanymi pracami.
Ściany powinny spełniać wymagania w zakresie
izolacyjności cieplnej i akustycznej, a także (w ra-
zie potrzeby) gazoszczelności oraz powinny być
dostosowane do warunków otoczenia i użytkowania
budynku.
Jeżeli w pomieszczeniach pracy w związku z wy-
konywanymi pracami wydzielają się substancje
szkodliwe dla zdrowia pracowników lub pyły niebez-
pieczne pod względem wybuchowym, to ściany oraz
sufity tych pomieszczeń należy pokryć materiałem
chroniącym przed adsorbcją i gromadzeniem się
pyłu, a także umożliwiającym łatwe czyszczenie lub
zmywanie.
W budynkach, w których ze względu na rodzaj
wykonywanych prac lub znajdujących się tam urzą-
dzeń może zachodzić niebezpieczeństwo pożaru
lub wybuchu, stropy, ściany i dachy należy wykonać
zgodnie z wymaganiami określonymi dla tego rodza-
ju zagrożeń (przepisy techniczno-budowlane i Polskie
Normy dotyczące ochrony przeciwpożarowej).
Obciążenie stropów nie może przekraczać ich
wytrzymałości. W pomieszczeniach magazynowych
oraz na drogach znajdujących się w obiektach
budowlanych należy umieścić informację o dopusz-
czalnym obciążeniu stropów.
Na dachu o spadku ponad 25% (14°) oraz na
dachu pokrytym materiami łamliwymi (kruchymi)
powinny być wykonane stałe dojścia do kominów,
anten telewizyjnych itp. miejsc z nawierzchnią za-
pobiegającą poślizgowi. Na dachu o spadku ponad
100% (45°) powinny być zamocowane stałe uchwyty
do mocowania linek bezpieczeństwa lub bariery
ochronne nad dolną krawędzią dachu.
Z pomieszczeń, w których mogą przebywać ludzie,
należy zapewnić bezpieczne wyjścia prowadzące
bezpośrednio na przestrzeń otwartą (na zewnątrz
budynku) lub do sąsiedniej strefy pożarowej albo
pośrednio drogami komunikacji ogólnej, zwane „dro-
gami ewakuacyjnymi”. Wyjścia z pomieszczeń na
drogi ewakuacyjne powinny być zamykane drzwiami.
Drzwi ewakuacyjne stanowiące wyjście ewakuacyjne
z budynku przeznaczonego dla więcej niż 50 osób
powinny otwierać się na zewnątrz.
Szczegółowe wymagania dla dróg ewakuacyjnych
są określone przede wszystkim w Rozporządzeniu
Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r.
w sprawie warunków technicznych, jakim powinny
odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. nr 75,
poz. 690 z późn. zm.).
We wszystkich pomieszczeniach pracy należy
zapewnić odpowiednią wymianę powietrza przez
Podłogi w pomieszczeniach pracy powinny być
stabilne, równe, wykonane z materiału nie wytwa-
www.promotor.elamed.pl