Zagadnienia do egzaminu z etyki 2010 /dr Juruś/
ETYKA to kształtowanie CHARAKTERU przez PRZYZWYCZAJENIA za pomocą ROZUMU
1. 1Koncepcja cnoty w starożytności.
Arete- cnota
Areskein- podobać się
Agathos- dobry
Aresthai- osiągać
Aristos- najlepszy
Arete czyniło daną rzecz dobrą w swoim rodzaju; często łączone było z agathos. Jeśli coś posiadało-lub nie- arete, stawało się – lub nie- agathos.
Zmiana koncepcji ARETE na przestrzeni XV- V/VI w p.n.e.
* „Iliada” Homera Arete łączone z aristos, przypisane postaci Achillesa.
Peryspes jako przykład zła – nie akceptował Aristos.
*”Odyseja” Homera Spryt, rozum i inteligencja – Odyseusz. Dobry jest ten, który posługuje się rozumem.
*”Prace i dni” Hezjoda Dobry jest ten, kto żyje zgodnie z bogiem.
*Pindor: Dobry jest ten, kto jest zwycięzcą olimpijskim.
*Teogonis: Dobry jest ten, kto wywodzi się z arystokracji; ideał arystokratyczny.
Arete politike- CZY ARETE POLITIKE MOŻNA SIĘ NAUCZYĆ? – pytanie Solona
Polites to nie Idiotes. Idiotes to jednostka nie zwracająca uwagi na istotę innego życia niż swoje. Nie bierze udziału w życiu obywatelskim, politycznym.
Mężczyźni są prawowitymi obywatelami, mogą nauczyć się Arete Politike, natomiast
Kobiety i niewolnicy nie są obywatelami, nie są zdolni do nauczenia się Arete Politike.
2. 2Sofiści i sofistyka.
# Sofiści w V w p.n.e. uważali, że Arete Politike można nauczyć i że oni mogą tego dokonać.
# Sofista- współcześnie ma wydźwięk pejoratywny, oznacza osobę, która chce coś osiągnąć w sposób nieczysty.
# Sofos- mędrzec, człowiek wszechstronnie wykształcony. Nazwa pochodzi od Platona; krytyki Platona pozwalały na postrzeganie sofistyki jako czegoś złego. Tłem były sprawy polityczne, zmiany z arystokratycznego na demokratyczny system władzy (aristos). Dopiero badania w XVIII i XIX wieku pozwoliły na pokazanie dobrych stron sofistyki.
# Techne, episteme, teoro: Sofiści odeszli od nauczania episteme (wiedzy) i teoro (teorii) na rzecz techne (wiedzy praktycznej). Techne dla sofistów to RETORYKA- niezbędna w demokracji, umiejętność przemawiania, kierowania ludźmi; trzeba umiejętnie przekonywać ludzi do swoich racji (niekoniecznie prawdy).
Relatywizm w etyce: nie ma ŻADNEGO OBIEKTYWNEGO DOBRA
SOFIŚCI:
A)Starsi – VI/V w. p.n.e.
*Protagoras – w dialogu Platona „Protagoras” jest twórcą sofistyki. Pojawiają się odpowiedzi na pytania Solona.
1. Instytucje karne- jeśli można kogoś karać, tzn. że w naszych rękach jest coś, co jest przedmiotem tej kary. Jeśli tak jest, oznacza to, że można tej kary uniknąć i pokazać, co jest dobre.
2. Każdy może być dobrym obywatelem, ponieważ bóg wyposażył człowieka w poczucie wstydu (AIDOS) i sprawiedliwości (DIKE). Każdy może zabierać głos na zgromadzeniach, ponieważ kieruje nim aidos i dike. Dobry obywatel to człowiek harmonijny. Na harmonię składa się harmonia ciała (zdrowe ciało, gimnastyka) i harmonia duszy (kształtowana przez muzykę).
D o b r o j e s t z a w s z e s u b i e k t y w n e !
Sofiści za pomocą słów mówią prawdę lub fałsz.
SUBIEKTYWIZM TO NIE RELATYWIZM! Subiektywizm- podmiot decyduje o dobrze, podmiot ma zawsze rację. Relatywizm- dobre jest ze względu na coś (na konkretne polis wg Protagorasa), podmiot może się mylić.
Dobre jest to, co jest pożyteczne dla państwa. O tym, co dobre, ma decydować sofista.
*Gorgiasz – prawda i fałsz do rzeczy nie do rozstrzygnięcia. Powinniśmy zajmować się teorią (wg Gorgiasza- Retoryką). Słów nie należy używać w złej sprawie (w domyśle- szkodzenie państwu).
*Prodikos – życie cnotliwe może być życiem szczęśliwym („Herkules na rozdrożu”); rezygnując z życia zmysłowego nie rezygnujesz ze szczęścia. Wiedza motywuje nas do dobrego działania. Jeśli wiemy, że coś jest dobre, nic nie jest w stanie nas od tego odciągnąć.
B)Młodsi:
- zwolennicy prawa natury:
FYSEI- to co z natury NOMOI – to stanowione przez człowieka
*Hippiasz- „To co podobne to pokrewne z natury”. W Świetle niepisanego prawa wszyscy jesteśmy równi.
*Antyfont- prawa natury sprowadza do biologii (instynktowne zachowania)
- zwolennicy prawa silniejszego:
*Kallikles- prawo silniejsze jest prawem rządzących. Sprawiedliwość leży w interesie rządzących (V w p.n.e.)
*Trazymach – prawo silniejszych to prawo, które z natury posiadają jednostki silne (przebojowe). „Rządzom swoim popuścić wodzę”. Prawo i sprawiedliwość polega na ograniczeniu.
*Kritiasz- jeśli nie wystarcza autorytet ziemski, trzeba powołać się na autorytet boski, żeby zapanować nad ludźmi.
3. 3Etyka Sokratesa.
I / Oceny moralne są analogiczne w stosunku do ocen technicznych ze względu na funkcje,
np. dobry lekarz - to ocena techniczna- ze względu na wykonywaną funkcję
dobry człowiek - to ocena moralna – ocena człowieka jako człowieka w kategorii dobro-zło
Istnieje analogia między tymi ocenami:
• aby dowiedzieć się co znaczy „dobry lekarz” należy znać:
a) cel (sztuki lekarskiej)
b) środki lub kryteria (kompetencje, doświadczenia itp.)
• aby dowiedzieć się co znaczy „dobry człowiek” należy znać:
a) cel (dobrego człowieka) - szczęście,
b) środki (cnota) - bycie sprawiedliwym, mężnym itp.
II / Instrumentalne traktowanie cnót - nie są one celem ostatecznym, nie żyjemy by być mądrymi, sprawiedliwymi. Cnoty są bezwzględnie dobre, ale nie jest dobra ostatecznie. Cnota jest środkiem
III / Utożsamianie cnoty z wiedzą - cnota = wiedza:
• wiedza jest konieczna do cnoty (nie ma sprawiedliwości bez wiedzy)
• wiedza jest wystarczająca do cnoty (nikt kto wie, że to zło, nie będzie postępował źle)
IV / Cnota jest jedna
Męstwo to wiedza o tym co złe, dobre i w ogóle. Jednocześnie posiadamy inne cnoty, Jeśli wiem co jest dobre w ogóle, jestem cnotliwy.
II i III TO I N T E L E K T U A L I Z M E T Y C Z N Y
Etyka sokratejska to kształtowanie człowieka wewnętrznego- czyli kształtowanie swojej duszy w celu powiedzenia sobie, że jeśli nie można dalej dobrze żyć, trzeba z tym życiem skończyć.
4. 4Etyka Platona.
I / Platon twierdzi, że nie istnieje analogia ocen moralnych do ocen technicznych:
• inna wiedza jest potrzebna do bycia dobrym człowiekiem a inna do bycia dobrym lekarzem (gdyż chodzi tu o nabywanie sprawności, a aby być dobrym człowiekiem należy poznać ideę dobra - czyli najwyższą ideę)
• inna jest relacja między nabywaniem sprawności a celem ich nabywania i między nabywaniem cnót i celem ich nabywania. Nie można uzasadniać dążenia do cnoty jakimś celem, gdyż należy dążyć do cnoty dla samej cnoty.
• inna jest relacja pomiędzy charakterem a intelektem w przypadku nabywania cnót i nabywania sprawności (w nabywaniu cnót ważny jest charakter a w nabywaniu sprawności intelekt)
AKRASJA – słabość woli. Ktoś kto ma słabą wolę, nie może być dobrym człowiekiem. Może ieć słabą wolę i być dobrym lekarzem.
II / Platon twierdzi, że nie można traktować cnót instrumentalnie:
• nie można traktować cnót do celu jakim jest szczęście. Platon wyznaje egoizm aksjologiczny (perfekcjonistyczny): dobrem dla człowieka jest to dobro, które jest dobre dla tego konkretnego człowieka. Poza tym to człowiek jest przedmiotem swojego doskonalenia.
• Platon uważa, że nie ma cnoty ponad inne cnoty (nawet szczęście nie jest cnotą ważniejszą niż inne - jak uważał Sokrates). Według niego cnoty są dobre same w sobie.
III / Platon twierdzi, że nie można utożsamiać cnoty z wiedzą:
- Platon krytykuje warunek, ażeby człowiek zawsze miał wiedzę. Gdyby cnota była wiedzą, to można by jej było nauczyć. Gdyby tak było istniałby ktoś, kto mógłby uczyć cnoty. Jednak nawet Sofiści nie uczą cnoty. Skoro nie oni to nikt. Tak więc cnota nie jest wiedzą. Cnota jest więc czymś dobrym.
Na czym polega dobro cnoty?
Według Sokratesa: ludzie są dobrzy, gdy dobrze prowadzą swoje życie.
Ale czym ci ludzie się kierują?
Odpowiedź: ortodoksa - to znaczy słuszne mniemanie - to coś pomiędzy wiedzą a niewiedzą.
Słuszne mniemanie - odnosi się do sytuacji gdy wiemy, że tak jest ale nie potrafimy tego wyjaśnić
Wiedza - odnosi się do sytuacji, gdy wiemy że tak jest i potrafimy wyjaśnić dlaczego tak jest.
- słuszne mniemanie jest w życiu tak samo dobre i ważne jak wiedza. Jednak wybierając między jednym a drugim wybieramy wiedzę, gdyż tylko ona jest wartością samą w sobie
IV / Platon inaczej podchodzi do cnoty:
- cnota jest jedna bo wiedza jest jedna. Człowiek może chcieć i stawiać sobie za cel cnotę, a nie za dobre wychowanie; człowiek może dążyć do zła.
- według Platona istnieje pluralizm pragnień (ludzie mają różne pragnienia). Sokrates wyznawał monizm pragnień.
5. 5Platońska koncepcja duszy.
Część rozumna :
sofia (mądrość)
Część impulsywna :
andreia (męstwo)
Część pożądliwa : sophrosyne (rozwaga)
Cel: mądrość + szczęście
Cel: sława + szczęście
Cel: dobro materialne + szczęście
Pragnienia racjonalne
Pragnienia częściowo irracjonalne
Pragnienia irracjonalne
Władcy
Żołnierze
Rzemieślnicy
• Część rozumna - powinna przewodzić całej duszy, gdyż zawiera ona tzw. przyjemności czyste (doświadczane nie w wyniku zaspokojenia jakiegoś braku, ale w wyniku zaspokojenia np. potrzeby poczucia pięknego zapachu - tak też jest z wiedzą)
• Czasami część rozumna współpracuje z częścią impulsywną przeciwko części pożądliwej
• Dusza jest w harmonii, jest sprawiedliwa, posiada ład -
tzn. część rozumna panuje nad resztą a ta reszta jest jej podporządkowana.
• Część impulsywna – część pożądliwa = część rozumna
6. 6Platońska koncepcja sprawiedliwości.
...