ZAPALENIA KOŚCI I STAWÓW - ARTRITIS
Zapalenie to dynamiczny proces wyższych organizmów wywołany zaburzeniem równowagi fizykochemicznej komórek i tkanek.
Powstające na skutek zapalenia zmiany chorobowe narządu ruchu dotyczą przede wszystkim kości, stawów i kaletek maziowych. Rzadziej dotyczą ścięgien, pochewek czy mięśni.
Odczyn zapalny przejawia się w :
Ø przekrwienie
Ø nadmierne ucieplenie
Ø bolesność tkanek
Ø ograniczenie czynności zajętego narządu
Zapalenia tego typu stanowią bardzo liczną grupę schorzeń w obrębie narządu ruchu. W zależności od przyczyny zapalenia te można podzielić na :
Ø z. nieswoiste - wywoływane przez drobnoustroje chorobotwórcze:
a). krwiopochodne np. gronkowiec, paciorkowiec, dwoinka zapalenia opon mózgowych
b). zewnątrz pochodne np. pourazowe lub pooperacyjne
Ø z. swoiste - np. gruźlicze, kiłowe, grzybicze, pasożytnicze, wirusowe, brucelotyczne czy inne
Do zakażenia może dojść w różny sposób np. drogą krwionośną lub bezpośrednio np. przy otwartych złamaniach. W przypadku dużej zjadliwości drobnoustrojów lub niskiej odporności pacjenta może dojść do rozprzestrzenienia zapalenia i w rezultacie powstawanie odległych ognisk zapalnych.
Nieswoiste zapalenia kości
Przebieg procesu zapalnego w tk. kostnej ma charakter typowy.
Początek choroby charakteryzuje się ogólnymi objawami zapalenia i po kilku dniach widoczne są zmiany mięjscowe tj.:
Ø bolesność samoistna ( często tętniąca )
Ø wzmożone ucieplenie skóry, a nawet zaczerwienienie
Ø obrzęk
Ø bolesność palpacyjna
Zmiany w obrazie rtg mogą być widoczne ok. 2 tyg trwania choroby. Można stwierdzić:
Ø odczyn okostnowy
Ø martwaki
Ø sklerotyzację sąsiednich części kości
Patomechanizm zapalenia kości
Pod wpływem wzrostu ciśnienia wew. w ropniu proces zapalny rozprzestrzenia się wzdłuż naczyń krwionośnych , beleczek kostnych czy kanałów odżywczych.
Ucisk na naczynia prowadzi do powstania martwicy danego odcinka tk. kostnej.
Kiedy ropa dostanie się pod okostną odwarstwia ją powodując martwicę całych trzonów.
Kiedy natomiast przebije okostną, tk. miękkie i skórę tworzy się tzw przetoka - spada ciśnienie w ognisku zapalnym i zmniejsza się ból.
Typy zapaleń kości
Ø typ niemowlęcy - może pojawić się ok. 2 rż i charakteryzuje się przejściem zakażenia z przynasad na nasadę, tzron i staw. Proces zapalny uszkadza jądra kostnienia co prowadzi do zaburzeń wzrostu, deformacji, zwichnięć patologicznych
Ø typ dziecęcy - może pojawić się między 2 rż a okresem pokwitania i czarakteryzuje się przejściem procesu zapalnego z przynasad na trzon. Z kolei przejście zakażenia w kierunku nasady - staw jest ograniczone barierą chrząstki nasadowej. Efektem zapalenia będą tu martwice całych trzonów lub ich części, zaburzenia wzrostu, skrócenia kończyn, deformacje
Ø typ dorosły - bardzo rzadki i jest z reguły zaostrzeniem zapalenia z dzieciństwa
Powikłania:
Ø przejście zapalenia na staw
Ø przykurcze
Ø zbliznowacenia
Ø ubytki trzonów kości
Ø stawy rzekome
Ø uszkodzenia chrząstki wzrostowej z następowym zniekształceniem kości
Ø złamania patologiczne
Ø wydłużenie kości
Ø posocznica i tworzenie nowych ognisk zapalnych
Ø metaplazja złośliwa długotrwale utrzymujących się przetok
Nieswoiste zapalenia stawów
Schorzenia tego typu rozwijają się na skutek wtargnięcia zarazków do błony maziowej i jamy stawowej wraz z krwią. Objawy podobnie jak w zapaleniach kości rozpoczynają się stanem ogólnym. W miarę rozwoju choroby dominują objawy miejscowe tj.:
Ø silny ból stawu
Ø obrzęk i wysięk do jamy stawowej
Ø wzmożenie ucieplenia i zaczerwienienie w miejscu zapalnym
Ø zanik mięśni
Powikłania:
Ø usztywnienie stawu
Ø zmiany zwyrodnieniowe stawu
Swoiste zapalenie kości i stawów
Swoiste stany zapalne kości i stawów są bardziej zróżnicowane od zapaleń nieswoistych zarówno pod względem objawów jak i lokalizacji zmiany zapalnej. W samym układzie kostno - stawowym szerzą się na ogół przez ciągłość tzn z kości na staw i odwrotnie. Różne są również skutki toczącego się procesu zapalnego.
Gruźlica kostno-stawowa
Choroba może dotyczyć kręgosłupa, stawów biodrowych i kolanowych. Możemy tu wyróżnić dwie fazy procesu grużliczego:
1. Faza wstępująca - to faza niszczenia z okresami nacieku i martwicy; w tej fazie ognisko zapalne zlokalizowane jest w błonie maziowej albo przebiło się z przystawowego ogniska kostnego do stawu - tworzą się tzw nadżerki przykostne
2. Faza zstępująca - to faza naprawcza, z okresami gojenia lub wygojenia;Faza ta może przybierać trzy postaci:
Ø Wysiękowa- długotrwale utrzymujący się wysięk
Ø Przerostowo-ziarninowata - pogrubienie, obrzęk, nacieczenie torebki i błony maziowej, co ogranicza ruchy i zwiększa bolesność
Ø Serowata, martwicza - przeważają ogniska niszczenia kości i chrząstki stawowej
Objawy:
Ø Bolesność miejscowa nasilająca się podczas ruchów
Ø Bolesność nocna
Ø Wzmożenie napięcia miejscowego
Ø Wzrost ucieplenia okolicy objętej stanem zapalnym
Ø Wysięk stawowy
Ø Obrzęki
Ø Zgrubienie torebki stawowej
Potem:
Ø Zaniki mięsniowe
Ø Przykurcze
Ø Ograniczenie ruchów
Ø Zniekształcenia stawowe
Powikłania:
Ø Ropnie
Ø Przetoki
Ø Patologiczne ustawienia
Ø Przykurcze
Ø Zesztywnienia
Ø Uszkodzenia chrząstki nasadowej
Ø Zahamowanie wzrostu
Gruźlica kręgosłupa
Ten typ zapalenia charakteryzuje duży garb żebrowy oraz zniekształcenia klatki piersiowej. Mogą temu towarzyszyć porażenia lub niedowłady ze względu na uciskany rdzeń kręgowy. Specyficzne jest tu wykonywanie pewnych czynności np. skłon z wyprostowanym kręgosłupem i z oparciem ręki o kolano.
Gruźlica stawu biodrowego
Cechą charakterystyczną tego typu zapalenia jest utykanie i ograniczenie ruchomości w biodrze. Przykurcz utrwala się w pozycji zgięcia, przywiedzenia, rotacji wewnętrznej. Powikłaniem może tu być;
Ø Zwichnięcia
Ø Staw rzekomy tzw staw Menarda
Ø Skrócenie kończyny
Gruźlica stawu kolanowego
Charakteryzuje się koślawością lub szpotawością kolana, częstymi nadwichnięciami oraz przykurczem w zgięciu.
Leczenie i usprawnianie w zapaleniach kości i stawów
Leczenie tego typu dysfunkcji narządu ruchu polega przede wszystkim na działaniu przyczynowym. Na pierwszy plan zatem wysuwa się farmakoterapia. Ostremu okresowi choroby często towarzyszy unieruchomienie i odciążenie chorego segmentu. Celem takiego postępowania jest:
Ø Likwidacja miejscowego podrażnienia tkanek
Ø Procesy naprawcze i obronne
Ø Działanie przeciwbólowe
Ø Działanie przeciwprzykurczowe
Ø Zapobieganie deformacjom kostno-stawowym
W zależności od stanu pacjenta unieruchomieniem może być leżenie w łóżku w odpowiedniej pozycji, opatrunek gipsowy, aparat odciążający.
Usprawnianie rozpoczyna się dopiero po ustąpieniu stanu ostrego. Polega ono na:
Ø Ćwiczeniach czynnych zdrowych odcinków ciała
Ø Ćwiczeniach oddechowych
Ø Ćwiczeniach w miejscu zapalenia
Ø Nauka chodu ( często z wykorzystaniem aparatu odciążającego)
Ø Stosowaniu zabiegów fizykalnych np. elektroterapia, zimnolecznictwo
Tego rodzaju dysfunkcje stanowią problem nie tylko w leczeniu ale i w usprawnianiu. Pierwszoplanową przeszkodą w usprawnianiu tychże pacjentów jest długotrwałość procesu chorobowego oraz zdolność zmian układowych. Inne problemy wynikają z kolei z możliwości wystąpienia powikłań naczyniowych czy też neurologicznych. W związku z tym wiele procedur rehabilitacyjnych i zabiegów fizykalnych stanowi tu przeciwwskazania.
Literatura
Nowotny J.: " Zarys rehabilitacji w dysfunkcjach narządu ruchu." AWF, Katowice 1997