3
ĆWICZENIE 4
WYŻYNA LUBELSKA Z ROZTOCZEM ORAZ POLESIE LUBELSKIE
1. Typy podstawowych skał budujących przypowierzchniowe serie osadów oraz ich geneza.
Podstawowym utworem budującym Wyżynę Lubelską jest płyta kredowa, która jednak została pokryta innymi osadami. Pierwotnie były to trzeciorzędowe piaskowce, jednakże zostały one zdenudowane i występują teraz wewnątrz wyżyny w postaci płatów. Aktualnie przypowierzchniową warstwę osadów stanowią utwory pylaste. Są to pokrywy deluwiów piaszczysto – pylastych występujące na stokach, osady piasków i pyłów warstwowanych na dnie dolin oraz lessy. Osady te są głównie wynikiem procesów peryglacjalnych zlodowacenia bałtyckiego. Warto zwrócić uwagę na to, że peryglacjał środkowopolski pozostawił osady
w postaci gruzu. Do skał zwięzłych budujących przypowierzchniowe serie osadów należą też margle i gliny zwałowe, występujące głównie na obszarze Równiny Bełżyckiej. Pokrywa je tylko cienka warstwa osadów pylastych pochodzących tak jak glina zwałowa z procesów peryglacjalnych zlodowacenia bałtyckiego.
2. Wpływ litologii i tektoniki na właściwości wód podziemnych oraz powierzchniowych.
Sieć rzeczna Wyżyny Lubelskiej wykazuje duży wpływ tektoniki i litologii tego obszaru. Doliny głównych rzek Wieprza oraz Bystrzycy powstały najprawdopodobniej na liniach dyslokacyjnych albo w obniżeniach poprzecznych ondulacji. Obie te rzeki są w pewnych miejscach równoległe do siebie mimo, że Bystrzyca jest dopływem Wieprza. Obszar ten to miejsce, gdzie Wieprz rozdziela Wyniosłość Giełczewską od Padołu Zamojskiego. Jest to miejsce, gdzie zarówno Wieprz jak i Bystrzyca płyną konsekwentnie do kierunku nachylenia warstw skalnych. Konsekwentnie po skłonie synklinorium płyną również niektóre inne dopływy Wieprza np. Stawek oraz na początku i na końcu swojego biegu Ciełczew. Inne dopływy takie jak Por i Wolica płyną subsekwentnie. Podobnie płyną dopływy Wisły: Chodel i Wyżlica. Oprócz tych rzek sam górny i dolny Wieprz oraz Górna Huczwa płyną subsekwentnie. Do rzek konsekwentnych względem kierunku nachylenia warstw należą także Uherka, Udal i Wełnianka będące lewymi dopływami Bugu.
Rzeki rozczłonkowały powierzchnię Wyżyny Lubelskiej szeregiem głębokich dolin, pomiędzy którym pozostały garby działów wodnych. Są one dosyć płaskie i mają łagodne zbocza. Te łagodne wzgórza oraz głębokie i liczne doliny rzeczne powstały w wyniku występowania miękkiego, łatwo ulegającego erozji materiału, jakim są skały kredowe.
Również od miękkich skał kredowych (margli) uzależnione jest występowanie źródeł wód podziemnych. Skały te jako mało odporne na erozję zawierają wiele szczelin, którymi płynie woda, a czasami występują w nich także źródła. Do takich podziemnych źródeł należą źródła żelaziste w Nałęczowie oraz Sławiku koło Lublina. Wody te nabierają cech mineralnych wypływając z obszarów krasowych przez rudy bagienne.
3. Pochodzenie zbiorników wodnych Pojezierza Łęczyńsko – Włodawskiego
Istnieją różne poglądy dotyczące genezy jezior tego obszaru. Jedni wiążą ich powstanie
z procesami krasowymi, inni twierdzą, że powstały w zagłębieniach jeziorzyska utworzonego po ustąpieniu lodowca. Z tymi oboma poglądami można się zgodzić, gdyż geneza tego pojezierza jest następująca:
Na obszarze dzisiejszego Pojezierza Łęczyńsko – Włodawskiego istniało rozlewisko do którego spływały wody z topniejącego lądolodu i rzek płynących z południa. Po ustąpieniu ostatniego zlodowacenia łatwo ulegające rozpuszczaniu utwory kredowe zaczęły być poddawane procesom krasowym. W wyniku tego na powierzchni równiny powstały liczne leje i zapadliska, które wypełnione zostały wodą. W ten sposób powstały jeziora krasowe.
Literatura:
1967, Kondracki Jerzy, Geografia fizyczna Polski, PWN, Warszawa
...