Organizacje międzynarodowe
prof. Marek Pietraś - wykłady 2010
Temat 1: Pojęcia, istota, geneza, podmiotowość i klasyfikacja OM.
1. OM jako element instytucji międzynarodowych
A.) proces instytucjonalizacji SM
OM są częścią szerszego zjawiska, są rodzajem instytucji międzynarodowych. Ich funkcjonowanie i tworzenie odzwierciedla proces instytucjonalizacji SM. Natomiast proces ich tworzenia odzwierciedla dwie potrzeby:
Regulowania i porządkowania SM - OM przyczyniają się do porządkowania procesów międzynarodowych,
Nadawania SM znamion trwałości i powtarzalności.
Instytucje Mn. to - prawo Mn, OM, zwyczaje Mn, reżimy (wszystko co trwa i zapewnia powtarzalność zachowań). Instytucje służą kształtowaniu kooperacyjnych i kolektywnych zachowań. OM są więc zaprzeczeniem hegemonii.
B.) proces multilateryzacji SM
OM są częścią uwielostronniania SM. Minimum 3 państwa mogą tworzyć OM.
John Ruggie - “O istocie multilateryzacji stanowi koordynacja stosunków między 3 lub więcej państwami na podstawie ogólnych zasad postępowania.”
Analiza OM ze swej istoty oznacza analizę multilateralizmu.
2. Pojęcie OM.
gr. organon - narzędzie, narząd spełniający określone funkcje.
łac. organun - j.w.
Organizatio à układ, budowa, konstrukcja
Lauterpaht - “OM to organizmy tworzone na podstawie umów pomiędzy państwami, posiadające własne organy i którym osobowość Mn została nadana w dokumencie konstytucyjnym, będącym umową zawartą pomiędzy tworzącymi je państwami.”
Te umowy to statuty. (1. podstawa prawna, 2. tylko międzyrządowe, 3. ma stałe organy, 4. odrębna osobowość OM)
James Briely - “OM to stowarzyszenie państw ze wspólnymi organami, ustanowione na mocy umowy mn.”
(1. stałe organy, 2. Podstawa prawna.)
Remigiusz Bierzanek - “OM to zrzeszenie państw, innych osób prawnych bądź fizycznych z innych państw, powolane do życia w celu wykonania zadań określonych w statucie.”
(1. osoby fizyczne, 2. statut, 3. pragmatyczne)
M. Morawicki - “ OM to proces współpracy suwerennych państw przebiegający w szczególnej formie, której podstawową cechą jest istnienie stałych organów w celu realizacji podejmowanych działań.”
Nie można identyfikować OM z formą SM, bo są ich specyficzną częścią i podmiotem.
3. Cechy OM.
Stałe organy - tworzą strukturę organizacji i organizują zachowania członków OM, są wyposażone w kompetencje, są elementem wielostronnego procesu decyzyjnego.
Potrzeba ciągłej i stałej współpracy
Podstawa prawna
àorganizacje międzyrządowe - statut = wielostronna umowa międzynarodowa (organizacja jest wtedy podmiotem prawa międzynarodowego)
àmiędzynarodowe organizacje pozarządowe - statut =umowa cywilno-prawna
Istnienie względnie wysokiego stopnia zgodności interesów podmiotów tworzących dana organizację (nie tworzy się ich ze wzg. na koniunkturalność) - z reguły nie ma terminu działania OM bądź jest on bardzo długi.
OM są podmiotem pochodnym, wtórnym w stosunku do państw. Sa systemem. (A mimo to tworzą nowa jakość)
Stałe elementy podejmowania decyzji, struktura, skład organów
Kryteria miedzynarodowości OM:
- działania odnoszą się do spraw trans granicznych lub niosa taki skutek
- założycielami są państwa bądź inne przedmioty wywodzące się z wielu państw
- dzialania organizacji maja charakter trans graniczny
4. Geneza i rozwój OM.
a) w ujęciu chronologicznym
Amfiktionie - organizacje religijno-polityczne
Symmachie - organizacje polityczno-wojskowe
1815 - Centralna Komisja Nawigacji na Renie (pierwsza INGO w rozumieniu nowożytnym)
1865 - Międzynarodowa Unia Telekomunikacyjna
Dopiero Liga Narodów jest uważana za pierwszą polityczna organizację międzynarodową. Natomiast OM były głównie tworzone tam, gdzie potrzeba było regularnego działania, na określonych obszarach (w dziedzinach wąsko-technicznych).
b) geneza w sensie funkcjonalnym
(Zespół jakich czynności doprowadził do powstania OM)
U podstaw genezy w sensie funkcjonalnym leżą konferencje założycielskie. OM są produktem historycznego rozwoju konferencji międzynarodowych (wielostronna współpraca państw w ramach konferencji przestała wystarczać, dlatego potrzeba było stałych kontaktów). Om jako ciągle obradująca konferencja.
c) materialne przesłanki tworzenia OM
Zmiany (czyli narastanie współzależności międzynarodowej) w środowisku międzynarodowym tworzą zapotrzebowanie na OM.
W warunkach autarchii nie ma przesłanek do tworzenia OM. Materialne przesłanki są warunkiem koniecznym, ale niewystarczającym.
d) warunki polityczne tworzenia OM
Decyzja o tworzeniu OM jest polityczna (min.3 państwa).
Konieczne jest uświadomienie sobie przez państwa względnie trwałej zbieżności interesów. Niezbędne jest też przekonanie o konieczności utworzenia OM i że przynosi to korzyści. Musi istnieć wola polityczna do utworzenia organizacji a także zdolność osiągnięcia niezbędnego porozumienia co do zasad organizacji (musi być klimat polityczny).
e) rola mocarstw w procesie tworzenia OM
Ważne jest uświadomienie sobie zróżnicowania potencjałów państw w środowisku międzynarodowym. Organizacja powinna odzwierciedlać strukturę układu sił w środowisku międzynarodowym, jeżeli ma być silna.
Przykład: ONZ kiedyś i dziś - porównanie
Organizacja niereprezentatywna dla układu sił będzie nieskuteczna.
5. Podmiotowość OM
Jest wtórna, pochodna
Aktem nadania jest statut
a) opcje postrzegania podmiotowości OM
Clive Archer - “OM są forma SM, czyli ich zewnętrznym wyrazem” - jest to jednoznaczne z pozbawieniem ok. podmiotowości
“OM może być instrumentem polityki zagranicznej państw, jako arena” – Wówczas OM jest marionetką – podmiotowość ograniczona
„OM jest autonomicznym podmiotem SM” – pełna podmiotowość
b) osobowość OM
OM SA odrębne od państw je tworzących. Warunkiem wpływania OM na państwa członkowskie jest wykazanie się odrębnością. OM tworzy nowa jakość. Odrębność niesie implikacje dla funkcjonowania OM (wola OM nie jest identyczna z wolą państw członkowskich). Różnica między wolą OM a wolą państw oznacza, że Om dysponuje pewną autonomią w stosunku do państw członkowskich. Decyzje ich mogą być odmienne a nawet sprzeczne z interesami państw członkowskich. Bez odrębności nie ma podmiotowości!
c) podmiotowość prawnomiędzynarodowa
Bez osobowości nie ma podmiotowości prawnomiędzynarodowej. Podmiotowość prawnomn. nadawana jest przez statut OM – wielostronną umową międzynarodową.
Podmiotowość ta ma charakter wtórny, nadany przez państwa tworzące OM (jest specyficzna).
Kryteria podmiotowości prawnomn.:
· Zdolność prawna – zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków wynikających z Prawa Mn
· Zdolność do czynności prawnych – możliwość rodzenia skutków prawnych poprzez własne działanie np. zdolność traktatowa, korzystanie z czynnego i biernego prawa legacji, prawo do występowania z wnioskami i roszczeniami.
6. Klasyfikacja OM.
I.kryterium
· Org. Miedzyrządowe – IGO’s
· Org. Pozarządowe – INGO’s
IGO’s
INGO’s
· Państwa reprezentowane przez rządy
· Statut może być wielostronna umową międzynarodową
· Może mieć charakter prawnomiędzynarodowy
· Członkami są inne podmioty niez państwa, np. os. fizyczne
· U podstaw leżą umowy cywilno-prawne
TYPOLOGIA ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH
CELE ORG.
SPECYFICZNE
OGÓLNE
KRYTERIUM CZŁONKOWSTWA
REGIONALNE
MIĘDZYRZĄDOWE
NATO, NAFTA
OPA, OJA
SUPRANARODOWE
EURATOM, EWWIS
UE
TRANSNARODOWE
EUROPEAN ANTI-POWERTY NETWORK
EUROPEJSKIE BIURO ORGANIZACJI EKOLOGICZNYCH
GLOBALNE
MIĘDZYRZĄDOWE
WHO, UNESCO, ICAO, WTO, UNIDO, MAEA
ONZ
SUPRANARODOWE
-
-
TRANSNARODOWE
AMNESTY INTERNATIONAL, GREENPEACE
WORLD FEDERALIST ASSOCIATION
II.Kryterium
Wg. stopnia władzy nad państwami członkowskimi:
· O niskim stopniu władzy (koordynacyjne) – większość obecnych organizacji w tym ONZ
· O wysokim stopniu władzy (supranarodowe) – decyzje wiążące dla państw, np. UE
III.Kryterium
· Organizacje o celach ogólnych (szeroki zakres kompetencji) np. ONZ, UE
·...