Etapy rozwoju rodziny
Zmiany rodziny – jej składu, liczebności i funkcji zachodzą w pewnej sekwencji etapów – można wyróżnić ich osiem (wg amerykańskich autorów Duvall, Hill).
1 wkroczenie w dorosłość
Młodzi ludzie wyprowadzają się z domów swoich rodziców i żyją na własny rachunek. Wchodzą w stały związek i próbują wspólnego życia
2 małżeństwo/zamieszkanie razem
Najpierw następuje rytuał przejścia – ślub i przygotowanie do niego. Następnie budowa nowego systemu społ. poprzez związanie ze sobą dwóch rodzin. Przebudowanie wszystkich relacji. Para zajmuje się organizacja domu rodzinnego i urządzeniem mieszkania.
3 pojawienie się pierwszego dziecka
W czasie ciąży para (i szersza rodzina) przygotowuje się do przyjęcia nowego członka. Wraz z porodem następuje reorganizacja finansów rodziny oraz przebudowa stosunków i ról społecznych. Pojawiają się role matki i ojca, babci i dziadka. Pojawiają się także pierwsze poważne trudności i spięcia związane z brakiem środków i czasu oraz konflikty na tle podziału pracy. Niektóre kobiety dotyka depresja poporodowa (baby blues) i kłopoty związane z poczuciem ubezwłasnowolnienia.
4 rodzina z małym dzieckiem /małymi dziećmi
Włączenie się babć w opiekę nad dziećmi przy jednoczesnym pozostawaniu matek w domach, często do osiągnięcia przez dziecko trzeciego roku życia (przedszkole).
Obecnie matki najczęściej na tym etapie powracają do kariery zawodowej. Kształtują się i stabilizują role rodzinne. Zazwyczaj podział ról przyjmuje klasyczny kształt- za opiekę nad dziećmi odpowiadają kobiety, a za zarabianie pieniędzy mężczyźni. Relacje na tym etapie zazwyczaj koncentrują się na dzieciach i związanych z nimi problemach.
5 rodzina z dziećmi dorastającymi
Przesuwają się granice rodziny, staje się ona coraz bardziej elastyczna i rozciągliwa. Dzieci wchodzą w rozmaite związki społeczne, a do tego pojawia się konieczność opieki nad dziadkami. Życie małżonków koncentruje się na tym etapie na problemach związanych z pracą. W tym momencie cyklu najczęściej pojawia się kryzys wieku średniego, czasem związane z nim rozwody
6 wypuszczenie w świat dzieci
Dzieci za sprawą studiów, albo podjętej pracy wyprowadzają się z domu rodzinnego. Następuje przesunięcie relacji ze związku rodzic-dziecko ponownie na relację mąż-żona/partner-partnerka. Czasami rodzinę dotyka na tym etapie syndrom opuszczonego gniazda.
7 akceptacja zmiany ról pokoleniowych
Dzieci wchodzą w związki partnerskie, a potem biorą ślub i budują własne rodziny. Pojawiają się na świecie wnuki, co powoduje, że dotychczasowi rodzice zmuszeni są wejść w role dziadków.
8 rozpad rodziny
Następuje za sprawą śmierci jednego z partnerów, najczęściej – z przyczyn biologicznych – męża. Oczywiście więzi rodzinne z dziećmi wdowy lub wdowca trwają nadal. Czasem następuje związek z kolejnym partnerem.
Zaburzenia cyklu życia rodziny
Różne okoliczności wpływają na to, że typowy cykl stadiów życia rodziny ulegać może zaburzeniu.
-gniazdowniki ,Gniazdowniki to ludzi dorośli, którzy z jakichś względów nie chcą „wyfrunąć z gniazda” czyli opuścić domu rodzinnego i założyć własnej rodziny. W Europie istnieje dysproporcja w zakresie sposobu wchodzenia w dorosłość pomiędzy krajami Europy południowej, a krajami Europy północnej Od lat 80-tych XX wieku widać powiększanie się tej dysproporcji.
- kryzys ćwierćwiecza, Przedłużająca się za sprawą studiów młodość i niemożność wkroczenia na rynek pracy określane są mianem kryzysu ćwierćwiecza. Cierpią nań osoby 25-letnie, które skończyły studia i zastanawiają się co ze sobą począć. Trudno im odnaleźć się w dorosłym życiu, znaleźć zarówno pracę jak i partnera.
- kryzys wieku średniego, Kryzys wieku średniego opisany przez badawczy w latach 80-tych XX w. przydarza się zazwyczaj pomiędzy 35-tym, a 50-tym rokiem życia – głównie mężczyznom.
Wiąże się z osiągnięciem pewnej stabilizacji materialnej, osiągnięciem starszego wieku przez dzieci, śmiercią rodziców. Skutkuje czasem depresją, zdradą małżeńską.
- syndrom opuszczonego gniazda , Zazwyczaj dotyczy kobiet, szczególnie niepracujących zawodowo. Ma miejsce z w momencie, gdy dorosłe dzieci wyprowadzają się z domu.
Osoby doświadczające kryzysu zastanawiają się co zrobić z resztą życia. Często zdarza się, że próbują przemodelować swoje życie idąc na studia lub do pracy.
Style życia rodzin
W socjologii współczesnej zwraca się uwagę na interesujące różnice między stylami życia rodzin pomiędzy klasa robotniczą, a klasa średnią.
Podwaliny pod tę refleksję położyły Elisabeth Bott, badająca rodziny robotnicze w Wielkiej Brytanii (1957) i Lillian Rubin badająca w latach 70-tych rodziny robotnicze w USA.
Wnioski z tych badań są podobne, co więcej znajdują dobre zastosowanie do rodzin w wielu innych krajach.
Rodziny robotnicze
Ważna cechą rodzin robotniczych jest konflikt między żonami i mężami. Jego podłożem są problemy ekonomiczne.
Pary, które tuż po ślubie wyprowadzają się do własnych domów napotykają problemy finansowe niewidzialne dla nich, kiedy byli nastolatkami i zamieszkiwali w domu rodzinnym. Kłopoty nasilają się po przyjściu na świat pierwszego dziecka (rezygnacja z pracy). Typowe są wczesne narodziny dziecka w rodzinach robotniczych – częsta jest ciąża już w momencie zawierania małżeństwa. Powoduje to kłopoty ekonomiczne. Konflikty są także spowodowane koncentrowaniem się przez młode matki na dziecku, co skutkuje odczuwanym przez młodych mężów odsuwaniem na „boczny tor”.
Żony wywierają jednocześnie na mężów presję ekonomiczną (niskie zarobki), co powoduje, że mężowie uciekają się do tradycyjnych metod utwierdzania swej dominacji – starć słownych i przemocy wobec żony i dzieci. Konflikt między małżonkami jest rozwiązywany/łagodzony przez powrót do domu rodzinnego, bądź wsparcie ekonomiczne rodziców. Kolejną cechą charakterystyczną rodziny robotniczej jest korzystanie ze wsparcia społecznego ze strony najbliższych krewnych.
Silne więzi społeczne i bliska współpraca między kobietami w ramach sąsiedztwa i rodziny pomagają w utrwalaniu tradycyjnego podziału ról płciowych. Rygoryzm podziału na role domowe (W. Brytania) – kobieta w domu z dziećmi, mężczyzna w pracy, a po pracy w pubie jest widoczny najczęściej tam, gdzie istnieją bardzo rozbudowane sieci współpracy z innymi kobietami z sąsiedztwa i rodziny.
Natomiast elastyczność w pracach domowych (mężczyzna sprzątający i robiący zakupy) jest częstsza tam, gdzie kontakty są bardziej zindywidualizowane, słabsze. Trzecia ważna cechą opisująca rodziny robotnicze jest separacja dwóch światów – męskiego i kobiecego.
Małżonkowie z rodziny robotniczej rzadko wychodzą z domu razem. Jeśli gdzieś się wybierają to najczęściej w odwiedziny do rodziny bądź najbliższych znajomych. Głównym sposobem spędzania czasu wolnego jest oglądanie telewizji.
Wąski katalog rozrywek doskwiera głównie kobietom.
Mężczyźni z klasy robotniczej zdecydowanie częściej niż kobiety socjalizują się poza domem.
Ciekawą cechą zaobserwowaną przez badaczy jest „obsesyjne” utrzymywanie domu w porządku i ogólnej czystości. Socjolog H. Domański interpretuje te wyniki badań następująco:
„Trzymanie się przez robotników sztywnych reguł jest sposobem na zachowanie godności. Niektóre kategorie robotników narzucają sobie fasadowe rygory, ponieważ nie mają innych możliwości przekonania siebie samych o własnej wartości i zdobyciu prestiżu”
Rodziny klasy średniej
Klasa średnia jest znacznie mniej rodzinocentryczna. Grupę odniesienia stanowią dla członków rodzin k.ś. - zwłaszcza dla mężczyzn – ludzie spotkani w pracy, nie zaś członkowie bliższej i dalszej rodziny. Rodziny te są znacznie bardziej otwarte niż w przypadku klasy robotniczej – co przejawia się częstszym kontaktem ze światem zewnętrznym. Wychowaniem dzieci częściej zajmuje się ojciec, ewentualnie wynajęta opiekunka.
Dzieci przychodzą na świat później niż w przypadku klasy robotniczej, gdyż nie ma tu związku między małżeństwem, a usamodzielnieniem się.
Rodzina zakładana jest stosunkowo późno, w efekcie czego rodzi się tutaj mniej dzieci niż w klasie robotniczej. Dbałość o dom czy mieszkanie w klasie średniej charakteryzują zupełnie inne praktyki niż w przypadku klasy robotniczej. Dom/mieszkanie są symbolem statusu, ważne jest więc by były „dobrze położone”.
Dom w mniejszym stopniu niż w przypadku klasy robotniczej pełni też funkcję „centrum życia”. Członkowie rodziny znacznie większą część dnia przebywają w przestrzeniach publicznych. Lepsza dostępność środków finansowych decyduje o braku lub mniejszym nasileniu kłopotów materialnych. W związku z tym nie ma tutaj tak nasilonych konfliktów o charakterze ekonomicznym.
Przepływ komunikatów i emocji między małżonkami i między rodzicami a dziećmi jest daleko łatwiejszy, płynniejszy i skuteczniejszy niż w rodzinach robotniczych. W efekcie rodziny takie w większym stopniu przebywają ze sobą „dla przyjemności”, a nie z konieczności lub z uwagi na konformistyczne uleganie wpływowi środowiska. Czas wolny, którego jest mniej niż w przypadku klasy robotniczej, rodziny klasy średniej starają się spędzać razem, zwłaszcza gdy dzieci są jeszcze małe.
Wypoczynek jest bardziej aktywny (sport, korzystanie z instytucji kultury).
Reprodukcja struktury klasowej w rodzinie
W socjologii uznaje się rodzinę za miejsce, w którym przypisuje się jednostce jej społeczny status (funkcja stratyfikacyjna rodziny).
Dzieje się to za sprawą wdrażania dzieci w praktyki kulturowe i styl życia rodziców, związany z klasą społeczną, z której się wywodzą.
Techniki kontrolowania i style wychowawcze
Dzieje się to poprzez techniki kontrolowania dzieci i style wychowawcze.
Techniki sprawowania kontroli rodzicielskiej można sprowadzić do dwóch typów: nagród i kar. T. Szlendak wyróżnia nagrody społeczne i nagrody materialne. Nagrody społeczne obejmują wszelkie rodzicielskie zachowania, które uznawane są przez dzieci za przyjemne – poświęcanie uwagi, wspólna zabawa, zapewnianie o rodzicielskiej miłości. Kary:
1) Jedną ze znaczących kar, jakich używają rodzice jest manipulacja rodzicielską miłością (deprywacja miłosna)
2) Kary cielesne
3) Zawstydzanie
Style wychowawcze
Diana Baumrind wyróżnia cztery podstawowe style wychowawcze:
Styl autorytatywny
Styl autorytarny
Styl permisywny
Styl odrzucająco-zaniedbujący
Styl autorytatywny
Dziecku wyznacza się wyraźne standardy odnośnie zachowania. Rodzice są asertywni (potrafią powiedzieć „nie”), a jednocześnie nie nazbyt restrykcyjni.
Wspierają dziecko, starają się wzmacniać jego zachowania nagrodami, kary stosują rzadko. Efektem takiego wychowania ma być w zamierzeniu dziecko odpowiedzialne, zdolne do panowania nad swoimi pragnieniami i do współpracy z innymi.
D. Baumrind opowiada się za takim stylem jako optymalnym wzorcem do naśladowania.
W jej opinii najskuteczniej chroni on dzieci przed zgubnymi zachowaniami w rodzaju zażywania narkotyków
Styl autorytarny. Rodzice są tu wymagający (aż do przesady). Lecz nie bywają wrażliwi na potrzeby dziecka.
Wymagają bezwzględnego posłuszeństwa, znacznie częściej karzą dzieci niż nagradzają. Dokładnie i skrupulatnie kontrolują wszelkie poczynania dzieci, nie pozwalając na inicjatywę czy wolność wyboru.
Styl permisywny. Rodzice są wobec dzieci pobłażliwi i mało wymagający. Łagodzą wszelkie spięcia i konflikty z dziećmi, załatwiając wszelkie kwestie sporne po myśli dzieci.
Nie wymaga się tu od dzieci podejmowania własnych, dojrzałych decyzji, wymaga się jednak pewnej dozy odpowiedzialności.
Rodzice są bardziej kompanami dzieci niż ich wychowawcami.
Styl odrzucająco-zaniedbujący – rodzice z jednej strony nie są wymagający, z drugiej – nie wspierają swoich dzieci. Nie kontrolują ich zachowań i nie dbają o wychowanie, pozostawiając samym sobie.
Uwarunkowania stylów wychowawczych
Styl wychowania dzieci nie zależy wyłącznie od samych rodziców – ich cech psychicznych, czy wykształcenia, ale także od środowiska zewnętrznego, w którym rodzina funkcjonuje, czyli: od kraju, kultury, tradycji wychowywania dzieci w danej grupie społecznej.
Na przykład istnieje wyraźna różnica między stylem wychowywania dzieci kultywowanym przez rodziców chińskich i przez rodziców w krajach Zachodu.
Rodzice chińscy są bardziej autorytarni, bardziej restrykcyjni, bardziej kontrolują swoje dzieci, mniej wrażliwi i bardziej asertywni wobec dzieci.
Są bardzo skoncentrowani na kontroli emocji i zachowań u swego potomstwa. Nie starają się wytworzyć u dzieci ciekawości świata. Dzieci mają być przede wszystkim posłuszne i podporządkowane dorosłym, co powoduje, że częściej i ostrzej się je karze.
Miejsce rodziców w strukturze społecznej, a sposoby socjalizowania dzieci
Style wychowawcze mają znaczący wpływ na kształt społeczeństwa, a ponadto style się dziedziczy.
Zdarza się nader często, że nasiąknąwszy atmosferą domu, nawykami rodziców związanymi z wychowaniem dzieci wychowują własne potomstwo identycznie, jak rodzice wychowywali ich samych.
Tendencje w zakresie stylów wychowawczych – klasa społeczna
Większość badań pokazuje, że style wychowawcze preferowane przez uboższych rodziców bardziej niż style preferowane przez rodziców majętnych zbliżają się do autokratyzmu i sprawowania władzy rodzicielskiej silną ręką.
Stąd istniejąca w socjologii tendencja do przypisywania odmiennych stylów wychowawczych poszczególnym klasom społecznym.
Klasa społeczna a styl wychowywania dzieci
Amerykański socjolog N. Kohn (badania z lat 60-tych i 70-tych) dowiódł że style wychowania dzieci w klasie robotniczej i średniej są odpowiedzialne za cechy psychiczne i charakterystyki społeczne przedstawicieli tych klas i wykazują silny związek z charakterem wykonywanej pracy zawodowej.
Rodzice z klasy robotniczej – pracując w zawodach, w których ważne jest wykonywanie poleceń, skupiają się na trenowaniu swoich dzieci w konformizmie, posłuszeństwie i wykonywaniu rozkazów.
Istotne są takie zachowania dzieci jak bycie dobrym uczniem, bycie grzecznym, posłusznym rodzicielskim nakazom, utrzymywanie czystości, uczciwość, przestrzeganie dobrych manier.
Rodzice z klasy robotniczej promują w wychowaniu takie zachowania, które w ich mniemaniu pomogą im w przyszłej pracy. Trenowanie w byciu posłusznym pomoże w przyzwyczajeniu się do nadzoru i rutyny.
Bycie schludnym i czystym decyduje często o ocenie pracowników w zawodach prostych i nieskomplikowanych.
Styl wychowania w klasie robotniczej skupiony jest zatem na promowaniu postaw konformistycznych – jest to styl dyscyplinujący, często autorytarny.
Efektem jest kształtowanie u dziecka osobowości konformistycznej.
Szkoła i klasa szkolna jako środowisko wychowawcze
Elementy środowiska wychowawczego - szkoła
F. Znaniecki wyróżnia w obrębie środowiska wychowawczego trzy następujące elementy:
- osoby (nauczyciele, wychowawcy, rodzice, bohaterowie dzieciństwa)
- grupy społeczne (społeczność sąsiedzka, rówieśnicy, klasa szkolna)
- instytucje (szkoła, środki masowego przekazu)
Pojęcie instytucji
Pojęcie instytucji w szerszym sensie wiąże się w refleksji socjologicznej z rozwojem społecznym – historycznie instytucje rozwinęły się i nabrały obecnego znaczenia w raz z pojawieniem się nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego.
Wcześniej prawie całe życie człowieka toczyło się we tradycyjnej wspólnocie.
W toku rozwoju społecznego różne zadania społeczne zostały oddzielone od reszty życia codziennego (np. opieka nad starymi i chorymi, nauczanie, wywóz śmieci, finansowe zabezpieczenie u schyłku życia).
Instytucje więc odciążają człowieka i dają mu bezpieczeństwo….
Ale też jednostka odbiera je jako coś co istnieje obiektywnie i jest nieuchronne.
Każdy musi nauczyć obchodzić się z nimi, jeśli tego nie czyni zostają zastosowane środki przymusu.
Instytucje zatem nie tylko odciążają, ale i również mogą być brzemieniem, wywierać presję, wiążą się z nimi zorganizowane formy kontroli społecznej.
Dla ludzi, którzy w instytucji pracują (personel) lub są przez nią obsługiwani (klienci) wynika z tego, że nie mogą oni w swobodny sposób wybierać form komunikowania się i działania, lecz z racji zadań, które mają być wypełniane, oczekiwań wobec danej roli i hierarchii władzy – wybór tych form jest ograniczony.
Treść komunikowania się w instytucjach jest ustalona z góry, określona funkcjonalnie i zazwyczaj hierarchicznie: lekarz i pielęgniarka, robotnik i inżynier, nauczyciel i uczeń mają wykonywać określone zadania i przy tym spełnić wzajemne oczekiwania co do wykonywanej przez siebie roli.
We wszystkich instytucjach ludzie komunikują się ze sobą i współpracują wywierając przy tym na siebie wpływ i w ten sposób zmieniając swą osobowość. Tym samym wszelkie instytucje są również obszarem dla procesów socjalizacji.
Dwa spojrzenia na socjalizację szkolną
We współczesnej socjologii dominują dwa odrębne podejścia teoretyczne opisujące socjalizację szkolną:
teoria strukturalno-funkcjonalna i interakcjonizm.
Socjalizacja szkolna ze strukturalno-funkcjonalnego punktu widzenia
Te podejście do badania życia społecznego można odnaleźć już w pierwszych pracach z zakresu socjologii – u Maxa Webera i Emila Durkheima i antropologii (Malinowski i Radcliffe-Brown).
W latach 40-tych i 50-tych XX w. rozbudował je do szczegółowej teorii socjologicznej
Talcott Parsons
Można wyróżnić trzy podstawowe pojęcia w socjologii funkcjonalistycznej:
System
Struktura
Funkcja
Co to jest system społeczny?
Społeczeństwo składa się z wielu milionów działających jednostek.
System powstaje wówczas, gdy na tle wspólnej kultury w kompleksie instytucji i organizacji dąży się do połączenia różnorodności i odrębności z najniższej płaszczyzny w „niezbędną jedność i całość”
Społeczeństwo – zarówno w skali makro jak i mikro należy rozpatrywać jako całość – funkcjonalną jedność.
Wszelkie instytucje społeczne w ramach systemu są wewnętrznie powiązane w takim stopniu, iż zmiana któregokolwiek elementu powoduje zachwianie równowagi całości. Wszelkie części systemu są analizowane pod kątem funkcji, które pełnią w systemie.
Funkcje szkoły
Zasadniczo podstawową funkcją szkoły jest przeprowadzenie człowieka z etapu dzieciństwa ku dorosłości. Istotą tego procesu jest stopniowe zastępowanie rodziny szerzej pojętym społeczeństwem.
Patrząc bardziej konkretnie można wskazać pięć funkcji jakie pełni szkoła.
1) Funkcja dydaktyczna (Funkcja dydaktyczna określa istotę działania szkoły, którą jest przekazywanie wiedzy, rozwój zdolności i zainteresowań ucznia.)
2) Funkcja wychowawcza (Funkcja wychowawcza polega na przekazywaniu norm, wartości i zasad współżycia społecznego w podobny sposób jak to się dzieje w rodzinie, tyle że na bardziej ogólnej, uniwersalnej płaszczyźnie.)
3) Funkcja opiekuńcza(Funkcja opiekuńcza polega na zapewnieniu dziecku w wieku szkolnym opieki ze strony nauczyciela oraz na stworzeniu szansy na właściwe, wartościowe spędzenie czasu pozalekcyjnego.)
4) Funkcja selekcyjna (Funkcja selekcyjna realizowana jest głównie w drodze egzaminów – od sprawdzianu kończącego gimnazjum, poprzez maturę, ewentualnie (do niedawna) egzamin wstępny na studia.Ale funkcja selekcyjna realizuje się też poprzez atmosferę klasy szkolnej – klimat rywalizacji czy współpracy między uczniami oraz komunikaty zwrotne o postępach lub ich braku jakie płyną ze strony nauczycieli)
5) Funkcja wyrównywania szans (egalitaryzacja) ...