Zagrożenia naturalne w górnictwie, AWF Wychowanie fizyczne, BHP, BHP Sikora, BHP Sikora

POLITECHNIKA WROCŁAWSKA

WYDZ. GEOINŻYNIERII, GÓRNISTWA I GEOLOGII

Aleksandra Krywula

Nr albumu 110153

ZAGROŻENIA NATURALNE W GÓRNICTWIE

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA SPRAW WEWNĘTRZNYCH I ADMINISTRACJI z dnia 14 czerwca 2002 r. w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych (Dz. U. Nr 94, poz. 841).

Przepisy ogólne

Rozporządzenie określa:

Ø      kryteria oceny występujących w zakładach górniczych zagrożeń naturalnych: tąpaniami, metanowego, wyrzutami gazów i skał, wybuchem pyłu węglowego, wodnego, erupcyjnego, siarkowodorowego, radiacyjnego naturalnymi substancjami promieniotwórczymi, a także działaniem pyłów szkodliwych dla zdrowia,

Ø      sposób zaliczania złóż (pokładów), ich części lub wyrobisk do poszczególnych stopni (kategorii, klas) zagrożeń,

Ø      przypadki, w których zaliczeń może dokonywać kierownik ruchu zakładu górniczego.

Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o:

1)     wstrząsie górotworu - rozumie się przez to wyładowanie energii nagromadzonej w górotworze, objawiające się drganiem górotworu i zjawiskami akustycznymi, niepowodujące pogorszenia funkcjonalności wyrobisk i bezpieczeństwa ich użytkowania,

2)     tąpnięciu - rozumie się przez to zjawisko dynamiczne spowodowane wstrząsem górotworu, w wyniku którego wyrobisko lub jego odcinek uległo gwałtownemu zniszczeniu lub uszkodzeniu, w następstwie czego nastąpiła całkowita albo częściowa utrata jego funkcjonalności lub bezpieczeństwa jego użytkowania,

3)     zagrożeniu tąpaniami - rozumie się przez to możliwość wystąpienia tąpnięcia w rezultacie niekorzystnych warunków górniczo-geologicznych w wyrobisku lub w jego otoczeniu,

4)     metanonośności - rozumie się przez to objętościową ilość metanu pochodzenia naturalnego, zawartą w jednostce wagowej w głębi calizny węglowej,

5)     izoliniach metanonośności - rozumie się przez to linie oddzielające obszary o zróżnicowanej metanonośności w pokładach węgla,

6)     zagrożeniu wyrzutami gazów i skał - rozumie się przez to naturalną skłonność do występowania zjawisk gazogeodynamicznych w postaci wyrzutu gazów i skał lub nagłego wypływu gazów z górotworu do wyrobiska,

7)     nagłym wypływie gazów - rozumie się przez to przebiegające w krótkim czasie intensywne wydzielanie się gazów z górotworu, które może spowodować w wyrobisku wybuchowe nagromadzenie metanu lub atmosfery niezdatnej do oddychania, niezwiązane ze skutkami zawału, tąpnięcia i odgazowania urobionych skał albo węgla lub z zaburzeniami w przewietrzaniu wyrobiska,

8)     objawach wskazujących na zwiększenie zagrożenia wyrzutami gazów i skał - rozumie się przez to:

a) zwiększone ilości zwiercin, wydmuchy zwiercin i gazów, zakleszczanie lub wypychanie wiertła w czasie wiercenia otworów,

b) odpryskiwanie węgla z ociosów i czoła przodku oraz trzaski w głębi calizny,

c) zwiększone wydzielanie gazów po robotach strzałowych,

d) zwiększenie ilości urobku i jego rozrzucenie na większą odległość od przodka przy tej samej technologii wykonywania robót strzałowych,

e) zmniejszenie zwięzłości i zmiany struktury węgla w czasie prowadzenia wyrobiska,

9)     pokładzie węgla zagrożonym wybuchem pyłu węglowego - rozumie się przez to pokład węgla, w którym stwierdzono zawartość części lotnych w węglu większą niż 10% w bezwodnej i bezpopiołowej substancji węglowej,

10) pyle kopalnianym - rozumie się przez to pył powstały podczas robót górniczych oraz w trakcie przeróbki, wraz z dodatkiem substancji zabezpieczających przed wybuchem,

11) wyrobisku niezagrożonym wybuchem pyłu węglowego - rozumie się przez to wyrobisko, w którym:

a) nie występuje niebezpieczny pył węglowy, lub

b) pył kopalniany zawiera co najmniej 90% części niepalnych stałych pochodzenia naturalnego, ilość niebezpiecznego pyłu węglowego jest mniejsza niż 10 g/m3 wyrobiska, a intensywność osiadania pyłu jest mniejsza niż 0,15 g/m2 na dobę, lub

c) pył kopalniany zawiera co najmniej 50% wody przemijającej pochodzenia naturalnego,a wyrobiska sąsiednie, mające z nim połączenie, są wyrobiskami niezagrożonymi wybuchem pyłu węglowego lub zostały zaliczone do klasy A zagrożenia wybuchem pyłu węglowego,

12) zagrożeniu wodnym - rozumie się przez to możliwość wdarcia lub niekontrolowanego dopływu wody, solanki, ługów albo wody z luźnym materiałem, do wyrobisk, stwarzającą niebezpieczeństwo dla ruchu zakładu górniczego lub jego pracowników,

13) zagrożeniu erupcyjnym - rozumie się przez to możliwość wystąpienia zagrożenia wywołanego erupcją wiertniczą rozumianą jako przypływ płynu złożowego do otworu wiertniczego spowodowany naruszeniem równowagi między ciśnieniem złożowym a ciśnieniem dennym,

14) zagrożeniu siarkowodorowym - rozumie się przez to możliwość powstania zagrożenia w wyniku wypływu płynu złożowego, zawierającego siarkowodór, podczas erupcji otwartej z otworów w czasie wiercenia lub wydobywania kopalin płynnych, stwarzającego niebezpieczeństwo dla ruchu zakładu górniczego, jego pracowników i okolicznej ludności,

15) zagrożeniu radiacyjnym naturalnymi substancjami promieniotwórczymi - rozumie się przez to narażenie potencjalne w wyrobiskach wynikające z możliwości:

a) wchłonięcia do organizmu krótkożyciowych produktów rozpadu radonu lub izotopów radu,

b) narażenia zewnętrznego na promieniowanie gamma emitowane przez osady dołowe i skały górotworu,

16) zagrożeniu działaniem pyłów szkodliwych dla zdrowia - rozumie się przez to występowanie na stanowiskach pracy pyłu wdychanego lub respirabilnego o stężeniu przekraczającym najwyższe dopuszczalne wartości, określone w odrębnych przepisach.

Z wnioskiem o zaliczenie złóż (pokładów), ich części lub wyrobisk do poszczególnych stopni (kategorii, klas) zagrożenia kierownik ruchu zakładu górniczego jest obowiązany wystąpić do właściwego organu nadzoru górniczego niezwłocznie po stwierdzeniu okoliczności określonych w rozporządzeniu, uzasadniających zaliczenie do danego stopnia (kategorii, klasy) zagrożenia.

Jeżeli wniosek dotyczy zagrożeń: tąpaniami, metanowego, wyrzutami gazów i skał lub wybuchem pyłu węglowego, dołącza się do niego wyniki badań przeprowadzonych przez rzeczoznawcę do spraw ruchu zakładu górniczego, zwanego dalej "rzeczoznawcą", wraz z jego opinią.

Zagrożenie tąpaniami

Podziemne zakłady górnicze wydobywające  węgiel kamienny.

Podziemne zakłady górnicze wydobywające rudy miedzi.

1.      Do pierwszego stopnia zagrożenia tąpaniami zalicza się część złoża zbudowaną ze skał skłonnych do tąpań, jeżeli w stropie występują skały pierwszej lub drugiej klasy stropu, a w spągu - skały pierwszej klasy spągu, przy którego nieprzerwanej eksploatacji w niezmienionych warunkach geologiczno-górniczych nie wystąpiło tąpnięcie lub wystąpił wstrząs o energii nieprzekraczającej 106 J, zlokalizowany w rejonie frontu eksploatacyjnego lub przed tym frontem.

2.      Do drugiego stopnia zagrożenia tąpaniami zalicza się część złoża zbudowaną ze skał skłonnych do tąpań, jeżeli w stropie występują skały drugiej lub trzeciej klasy stropu, a w spągu - skały pierwszej lub drugiej klasy spągu, przy którego nieprzerwanej eksploatacji w niezmienionych warunkach geologiczno-górniczych w ostatnich dwóch latach nie wystąpiło tąpnięcie, lecz wystąpił wstrząs o energii przekraczającej 106 J, zlokalizowany w rejonie frontu eksploatacyjnego lub przed tym frontem.

3.      Do trzeciego stopnia zagrożenia tąpaniami zalicza się część złoża zbudowaną ze skał skłonnych do tąpań, jeżeli w stropie występują skały trzeciej lub czwartej klasy stropu, a w spągu - skały drugiej lub trzeciej klasy spągu, przy którego eksploatacji w ostatnich dwóch latach wystąpiło tąpnięcie.

Wniosek o zaliczenie złoża (pokładu) lub jego części do stopnia zagrożenia tąpaniami powinien zawierać:

1) opis budowy geologicznej złoża (pokładu),

2) opis czynników mających wpływ na zagrożenie tąpaniami,

3) propozycję zaliczenia części złoża (pokładu) do odpowiedniego stopnia zagrożenia tąpaniami, wraz z uzasadnieniem,

4) w przypadku złóż rud miedzi - określenie klasy stropu i spągu, przyjęte w oparciu o wyniki badań parametrów wytrzymałościowych do odległości nie mniejszej niż 25 m w kierunku stropu i 5 m w kierunku spągu, jak również oznaczenie skłonności skał złożowych do tąpań.

Do wniosku dołącza się:

1) mapę wyrobisk, w skali nie mniejszej niż 1:5.000, z uwidocznionymi zaszłościami eksploatacyjnymi do odległości nie mniejszej niż 400 m od naniesionej granicy wnioskowanego stopnia zagrożenia,

2) przekroje geologiczne złoża (pokładu),

3) profile geologiczne złoża (pokładu), wraz ze skałami otaczającymi, przedstawiające sytuację geologiczną do odległości nie mniejszej niż 160 m w kierunku stropu i 60 m w kierunku spągu,

4) w przypadku podziemnych zakładów górniczych wydobywających węgiel kamienny - mapy pokładów, w skali nie mniejszej niż 1:2.000, z naniesionymi krawędziami i resztkami pokładów sąsiednich do odległości stwierdzonego wpływu, jednak nie mniejszej niż 160 m w kierunku stropu i 60 m w kierunku spągu pokładu.

Zagrożenie metanowe

Podziemne zakłady górnicze wydobywające  węgiel kamienny.

Udostępnione pokłady lub ich części zalicza się do:

1) pierwszej kategorii zagrożenia metanowego, jeżeli stwierdzono występowanie metanu pochodzenia naturalnego w ilości od 0,1 do 2,5 m3/Mg, w przeliczeniu na czystą substancję węglową,

2) drugiej kategorii zagrożenia metanowego, jeżeli stwierdzono występowanie metanu pochodzenia naturalnego w ilości powyżej 2,5 m3/Mg, lecz nie większej niż 4,5 m3/Mg, w przeliczeniu na czystą substancję węglową,

3) trzeciej kategorii zagrożenia metanowego, jeżeli stwierdzono występowanie metanu pochodzenia naturalnego w ilości powyżej 4,5 m3/Mg, lecz nie większej niż 8 m3/Mg, w przeliczeniu na czystą substancję węglową,

4) czwartej kategorii zagrożenia metanowego, jeżeli stwierdzono występowanie metanu pochodzenia naturalnego w ilości powyżej 8 m3/Mg, w przeliczeniu na czystą substancję węglową, lub wystąpił nagły wypływ metanu albo wyrzut metanu i skał.

Pokład lub jego część powinny być zaliczone do wyższej kategorii zagrożenia metanowego, jeżeli zachodzą okoliczności zwiększające stan tego zagrożenia.

Przy zaliczeniu pokładu lub jego części do odpowiednich kategorii zagrożenia metanowego powinny być uwzględnione wyniki badań zagrożenia metanowego w sąsiednich zakładach górniczych.

Części pokładu o zróżnicowanej metanonośności można zaliczyć do różnych kategorii zagrożenia metanowego, przy czym granice między częściami pokładu zaliczonymi do odpowiednich kategorii zagrożenia metanowego powinny uwzględniać przebieg izolinii metanonośności.

W zależności od stopnia zagrożenia wybuchem wyrobiska w polach metanowych w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny zalicza się do wyrobisk:

1) ze stopniem "a" niebezpieczeństwa wybuchu, jeżeli nagromadzenie metanu w powietrzu powyżej 0,5% jest wykluczone,

2) ze stopniem "b" niebezpieczeństwa wybuchu, jeżeli w normalnych warunkach przewietrzania nagromadzenie metanu w powietrzu powyżej 1% jest wykluczone,

3) ze stopniem "c" niebezpieczeństwa wybuchu, jeżeli nawet w normalnych warunkach przewietrzania nagromadzenie metanu w powietrzu może przekroczyć 1%.

Kierownik ruchu zakładu górniczego zalicza wyrobiska do poszczególnych stopni niebezpieczeństwa wybuchu, zgodnie z zasadami ustalonymi przez rzeczoznawcę.

Podziemne zakłady górnicze wydobywające sól.

Udostępnione złoża soli lub ich części zalicza się do:

1) pierwszej kategorii zagrożenia metanowego, jeżeli stwierdzono w powietrzu występowanie metanu pochodzenia naturalnego albo metanu wraz z innymi gazami wybuchowymi pochodzenia naturalnego o łącznej zawartości powyżej 0,1%,

2) drugiej kategorii zagrożenia metanowego, jeżeli wystąpił nagły wypływ metanu pochodzenia naturalnego oddzielnie lub łącznie z innymi gazami lub wyrzut metanu i skał, w wyniku których zawartość gazów wybuchowych w powietrzu była większa niż 1%.

Podziemne zakłady górnicze wydobywające  rudy metali nieżelaznych.

Udostępnione złoża rud metali nieżelaznych lub ich części zalicza się do:

1) pierwszej kategorii zagrożenia metanowego, jeżeli stwierdzono w powietrzu występowanie metanu o zawartości powyżej 0,1%,

2) drugiej kategorii zagrożenia metanowego, jeżeli występuje możliwość wzmożonego wydzielania lub nagłego wypływu metanu z górotworu lub z wody dopływającej do wyrobisk.

Wniosek o zaliczenie złoża (pokładu) lub jego części do kategorii zagrożenia metanowego powinien zawierać:

1) charakterystykę zagrożenia metanowego udokumentowaną opisem:

a) oznaczeń metanonośności w pokładach węgla lub ich częściach,

b) zawartości metanu lub innych gazów palnych w podziemnych zakładach górniczych wydobywających sól lub rudy metali nieżelaznych,

2) opis innych zagrożeń naturalnych, występujących w złożu lub jego części, które mogą mieć wpływ na wzrost zagrożenia metanowego,

3) propozycję zaliczenia części złoża (pokładu) do odpowiedniej kategorii zagrożenia metanowego, wraz z uzasadnieniem.

Do wniosku dołącza się mapy wyrobisk, w skali nie mniejszej niż 1:5.000, z proponowanymi kategoriami zagrożenia metanowego złoża, pokładu lub jego części.

Zagrożenie wyrzutami gazów i skał

Podziemne zakłady górnicze wydobywające węgiel kamienny:

1) skłonne do występowania wyrzutów metanu i skał,

2) zagrożone wyrzutami metanu i skał.

Ø      Do kategorii skłonnych do występowania wyrzutów metanu i skał zalicza się pokłady węgla kamiennego lub ich części, w których:

1) metanonośność wynosi powyżej 8 m3/Mg, w przeliczeniu na czystą substancję węglową, a zwięzłość węgla jest mniejsza niż 0,3, lub

2) metanonośność wynosi powyżej 8 m3/Mg, w przeliczeniu na czystą substancję węglową, a zwięzłość węgla wynosi co najmniej 0,3, ale intensywność desorpcji metanu jest większa niż 1,2 kPa.

Ø      Do kategorii zagrożonych wyrzutami metanu i skał zalicza się pokłady węgla kamiennego lub ich części, w których:

1) wystąpił wyrzut metanu i skał lub

2) wystąpił nagły wypływ metanu.

Granice pokładów węgla kamiennego lub ich części skłonnych do występowania wyrzutów metanu i skał oraz granice pól zagrożonych wyrzutami metanu i skał powinny być ustalone w taki sposób, aby obejmowały wszystkie wyrobiska, w których skutki wyrzutu metanu i skał lub nagłego wypływu metanu mogą stworzyć zagrożenie zjawiskiem, w tym również wyrobiska, którymi odprowadzany jest metan oraz w których skutki wyrzutu lub wypływu metanu mogą spowodować zaburzenia przewietrzania.

Dla każdego wyrobiska zaliczonego do odpowiedniego stopnia zagrożenia wyrzutami gazów i skał kierownik ruchu zakładu górniczego:

1) wyznacza granice pól zagrożonych skutkami wyrzutu, obejmujące wyrobiska, oraz - stosownie do potrzeb - strefy zagrożenia gazami na powierzchni wokół szybów,

2) oznacza granice na przestrzennym schemacie wentylacyjnym.

Przepisy rozporządzenia o zagrożeniu wyrzutami gazów i skał w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny stosuje się odpowiednio do złóż łupku ogniotrwałego występujących w tych zakładach.

Podziemne zakłady górnicze wydobywające sól.

Złoża soli lub ich części zalicza się:

1) do pierwszej kategorii zagrożenia wyrzutami gazów i skał, jeżeli:

a) nie wystąpiły wyrzuty gazów i skał, lecz stwierdzono co najmniej jeden nagły wypływ gazów, lub

b) stwierdzono swobodny wypływ gazów, ale budowa geologiczna i stosunki gazowe złoża nie zostały wystarczająco rozeznane za pomocą robót górniczych,

2) do drugiej kategorii zagrożenia wyrzutami gazów i skał, jeżeli stwierdzono chociażby jeden wyrzut gazów i skał, przy którym została wyrzucona do wyrobiska masa skał do 10 Mg,

3) do trzeciej kategorii zagrożenia wyrzutami gazów i skał, jeżeli stwierdzono chociażby jeden wyrzut gazów i skał, przy którym została wyrzucona do wyrobisk masa skał powyżej 10 Mg.

Wniosek o zaliczenie złoża (pokładu) lub jego części do kategorii zagrożenia wyrzutami gazów i skał powinien zawierać:

1) opis budowy geologicznej złoża (pokładu) lub jego części,

2) opis czynników charakteryzujących zagrożenie wyrzutami gazów i skał,

3) propozycję zaliczenia złoża (pokładu) lub jego części do odpowiedniej kategorii zagrożenia wyrzutami gazów i skał, wraz z uzasadnieniem.

Do wniosku dołącza się:

1) charakterystyczne przekroje geologiczne,

2) mapy złoża (pokładu) lub jego części, w skali nie mniejszej niż 1:5.000, z oznaczeniem proponowanych granic kategorii zagrożenia wyrzutami gazów i skał.

Zagrożenie wybuchem pyłu węglowego

Miejscami możliwego zapoczątkowania wybuchu pyłu węglowego są w szczególności:

1) miejsca wykonywania robót strzałowych w wyrobiskach zagrożonych wybuchem pyłu węglowego,

2) miejsca urabiania węgla,

3) miejsca stwierdzonych nagromadzeń metanu w ilości co najmniej 1,5%,

4) miejsca nagromadzenia pyłu węglowego niebezpiecznego w ilości co najmniej 500 g/m3 wyrobiska w pyle kopalnianym niezabezpieczonym na długości większej niż 30 m, w wyrobisku, gdzie eksploatowane są maszyny lub urządzenia elektryczne,

5) pola pożarowe,

6) zbiorniki węgla,

7) składy materiałów wybuchowych,

8) strefy szczególnego zagrożenia tąpaniami w pokładach drugiej, trzeciej i czwartej kategorii zagrożenia metanowego,

9) wyrobiska o nachyleniu większym niż 10° z transportem linowym, kołowym lub kolejkami, w których zainstalowane są kable lub przewody elektryczne.

Ustala się dwie klasy zagrożenia wybuchem pyłu węglowego:

a) pokładów węgla lub ich części,

b) wyrobisk lub ich części w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny oraz wyrobisk podziemnych lub ich części w odkrywkowych zakładach górniczych wydobywających węgiel brunatny.

Niezwłocznie po wykonaniu wyrobisk w pokładzie węgla powinny być przeprowadzone badania pokładu węgla lub jego części pod względem zagrożenia wybuchem pyłu węglowego.

Badania pokładu węgla lub jego części powinny być przeprowadzone po wykonaniu co najmniej 300 m wyrobisk w polach niemetanowych lub co najmniej 500 m w polach metanowych.

Badania wyrobisk lub ich części poza pokładami węgla powinny być przeprowadzone podczas ich drążenia, a także przy każdej zmianie warunków, które mogą mieć wpływ na ilość gromadzącego się w nich pyłu kopalnianego.

Do czasu zaliczenia pokładu węgla lub jego części oraz wyrobiska lub jego części pod względem zagrożenia wybuchem pyłu węglowego podlegają one rygorom określonym dla klasy B zagrożenia wybuchem pyłu węglowego.

Wniosek w sprawie zaliczenia do klasy zagrożenia wybuchem pyłu węglowego powinien zawierać:

1) charakterystykę pokładu węgla lub jego części albo wyrobiska lub jego części, z uwzględnieniem występujących zagrożeń oraz miejsc możliwego zapoczątkowania wybuchu pyłu węglowego,

2) opis czynników mających wpływ na zagrożenie wybuchem pyłu węglowego,

3) propozycję zaliczenia pokładu węgla lub jego części albo wyrobiska lub jego części do odpowiedniej klasy zagrożenia wybuchem pyłu węglowego, wraz z uzasadnieniem,

4) mapę w skali nie mniejszej niż 1:5.000.

Zagrożenie wodne

Ustala się trzy stopnie zagrożenia wodnego w podziemnych zakładach górniczych.

1) zbiorniki i cieki wodne na powierzchni są izolowane warstwą skał nieprzepuszczalnych od części górotworu, w obrębie której wykonano lub planuje się wykonanie wyrobisk, lub

2) poziomy wodonośne są izolowane od istniejących oraz projektowanych wyrobisk warstwą skał o wystarczającej miąższości i ciągłości lub z poziomów wodonośnych odprowadzono zasoby statyczne wód, a dopływ z zasobów dynamicznych ma stałe natężenie umożliwiające bieżące odwadnianie wyrobisk lub

3) zbiorniki wodne w nieczynnych wyrobiskach są izolowane od istniejących oraz projektowanych wyrobisk warstwą skał o wystarczającej miąższości i ciągłości lub zostały odwodnione.

1) zbiorniki i cieki wodne na powierzchni oraz podziemne zbiorniki wodne mogą w sposób pośredni, w szczególności przez infiltrację lub przeciekanie, spowodować zawodnienie wyrobisk lub

2) w stropie lub spągu złoża albo części górotworu, w której są wykonane lub przewidziane do drążenia wyrobiska, istnieje poziom wodonośny typu porowego, nieoddzielony wystarczającą pod względem miąższości i ciągłą warstwą izolującą od złoża albo wyrobisk, lub

3) występują uskoki wodonośne rozpoznane pod względem zawodnienia i lokalizacji, lub

4) występują otwory wiertnicze niezlikwidowane prawidłowo albo nie ma danych o sposobie ich likwidacji, jeżeli otwory te stwarzają możliwość przepływu wód z powierzchniowych lub podziemnych zbiorników wodnych oraz poziomów wodonośnych.