ZABURZENIA ZACHOWANIA
Dla psychiatrów dziecięcych szczególnie istotne są trzy grupy diagnostyczne:
Zaburzenia emocjonalne
• Fobie
• Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne
• Inne zaburzenia lękowe
• Depresja
• Niektóre zaburzenia pod postacią somatyczną
Zaburzenia zachowania
• Zaburzenia zachowania
• Zaburzenia opozycyjno-buntownicze
• Nadruchliwość
Zaburzenia rozwoju
• opóźnienia w rozwoju mowy
• opóźnienia w czytaniu
• zaburzenia autystyczne
• upośledzenie umysłowe
• mimowolne moczenie i zanieczyszczenie się kałem
• Zaburzenia emocjonalne opisywane są często jako zaburzenia zinternalizowane (uwewnętrznione, skierowane do wewnątrz), tj. stres kanalizuje się wewnątrz i prowadzi do niepokoju, smutku, lęku, bólów żołądka itp.
• Zaburzenia rozwojowe – charakteryzują się opóźnieniami lub zaburzeniami w rozwoju funkcji, które w prawidłowych warunkach ujawniają się w przewidywanej kolejności będącej wynikiem dojrzewania biologicznego organizmu.
• Zaburzenia zachowania (zaburzenia eksternalizowane) uzewnętrznione, stresy zostają skierowane na zewnątrz w postaci zachowań buntowniczych, agresji, zachowań antyspołecznych itp.
ZABURZENIA ZACHOWANIA - powtarzający się i trwały wzorzec zachowania obejmujący łamanie podstawowych praw innych i ważnych norm społecznych stosownych dla danego wieku.
Dziecko z zaburzeniami zachowania ma poważne trudności z opanowaniem i przestrzeganiem zasad moralnych oraz zachowaniem się w sposób akceptowany społecznie; nie uznaje autorytetu dorosłych, jest agresywne, zagraża zdrowiu swojemu i innych, okłamuje, kradnie, wychodzi z domu i nie dociera do szkoły, ucieka z domu …..
Zaburzenia zachowania obejmują trzy nakładające się na siebie grupy objawów:
• opór wobec woli osoby, której podlega;
• agresywność;
• zachowania antyspołeczne związane z naruszeniem praw innych osób, ich własności, a także zagrażających innym.
Rozpoznanie zaburzeń powinno być ustalone tylko wówczas, gdy objawy są zarówno bardzo nasilone jak i trwałe oraz prowadzą do zaburzeń codziennego funkcjonowania (np. w relacjach interpersonalnych, pracy szkolnej). W procesie diagnozy należy uwzględnić poziom rozwoju dziecka i wyeliminować zachowania sytuacyjne.
KRYTERIA DSM-IV DLA DIAGNOZY ZABURZEŃ ZACHOWANIA
W ciągu kolejnych 12 miesięcy muszą wystąpić przynajmniej trzy z wymienionych niżej zachowań, przy czym co najmniej jedno musi ujawniać się w ciągu 6 ostatnich miesięcy.
Agresja w stosunku do ludzi i zwierząt
Ø częste znęcanie się, grożenie i zastraszanie innych;
Ø częste wszczynanie bójek;
Ø użycie broni, która może spowodować poważne uszkodzenie ciała;
Ø fizyczne okrucieństwo wobec ludzi;
Ø fizyczne okrucieństwo wobec zwierząt;
Ø dokonanie kradzieży połączonej z konfrontacją z ofiarą;
Ø zmuszenie kogoś do czynności seksualnych.
Niszczenie mienia
Ø umyślne podłożenie ognia z zamiarem spowodowania znacznych szkód;
Ø umyślne niszczenie cudzej własności.
Oszustwo lub kradzież
Ø włamanie do cudzego domu, budynku lub samochodu;
Ø kłamstwa w celu zdobycia dóbr lub przysług albo uniknięcia zobowiązań;
Ø kradzież przedmiotów o istotnej wartości, niepołączona z konfrontacją.
Poważne naruszenie zasad
Ø Częste niewracanie na noc do domu pomimo zakazu rodziców (począwszy od wieku poniżej 13 lat);
Ø Co najmniej dwukrotne nocne ucieczki z domu podczas mieszkania z rodzicami lub opiekunami;
Ø Wagarowanie (zaczynające się w wieku poniżej 13 lat).
RODZAJE ZABURZEŃ ZACHOWANIA
Wg DSM-IV różnicuje się zaburzenia zachowania ze względu na dwa kryteria:
– wiek ujawniania się problemów
– stopień nasilenia objawów
Wiek ujawniania się objawów:
Typ dziecięcy - przed 10 rokiem życia; dotyczy głównie chłopców.
• częsta agresja fizyczna, konflikty z rówieśnikami, bójki, arogancja, nieposłuszeństwo, ignorowanie poleceń nauczyciela, rodziców, wyzwiska, przekleństwa, utrata panowania nad sobą …
• duże prawdopodobieństwo nasilenia objawów w przyszłości, podstawa osobowości antyspołecznej.
Typ adolescencyjny – po 10 roku życia;
• przejawiają znacznie rzadziej agresywne zachowania (niż ma to miejsce w typie dziecięcym), zwykle zadowalające relacje z rówieśnikami, zaburzenia dotyczą głównie kradzieży, wagarów i łamania reguł społecznych;
• występuje równie często u obu płci.
Stopień nasilenia objawów:
Łagodne zaburzenia zachowania – rozpoznawalne, gdy obserwowane zachowanie prowadzi do pomniejszego naruszenia prawa i nie powoduje silnego zagrożenia zdrowia i życia innych osób; jest uciążliwe i odbiega od przyjętych norm.
Umiarkowane zaburzenia zachowania – termin używany w odniesieniu do zaburzeń emocjonalnych i społecznych w znacznym stopniu groźny dla otoczenia i stanowiący zagrożenie dla zdrowia i bezpieczeństwa.
Nasilone zaburzenia zachowania – występuje, gdy wszystkie kryteria DSM-IV są spełnione, a ich występowanie ze szczególnie dużą intensywnością i różnorodnością objawów z poszczególnych grup jest obserwowane w zachowaniu.
W praktyce klinicznej różnicowanie rodzajów zaburzeń zachowania bywa utrudnione ze względu na niejasne kryteria pozwalające na ich wyodrębnienie, odwołujące się do subiektywnej oceny stopnia nasilenia symptomów.
Zaburzeniom zachowania towarzyszy wiele innych zakłóceń rozwojowych, będących jedną z przyczyn bądź następstw zaburzeń zachowania.
ZABURZENIA ZACHOWANIA MOGĄ PRZYJĄĆ NASTĘPUJĄCE FORMY:
• Zaburzenia zachowania ograniczone do środowiska rodzinnego – obejmują zachowania społeczne, agresywne i buntownicze w kontakcie z członkami rodziny; relacje interpersonalne i zachowania społeczne poza domem nie budzą większych zastrzeżeń i mieszczą się w normie.
• Zaburzenia zachowania z nieprawidłowym procesem socjalizacji – obejmują zachowania dyssocjalne i agresywne w relacjach z rówieśnikami; odrzucenie przez grupę; relacje z dorosłymi cechuje brak bliskości i zaufania; objawom tym mogą towarzyszyć zaburzenia emocjonalne (np. płaczliwość, wybuchowość …); do zachowań typowych należy stosowanie siły, przemocy, niszczenie własności, okrucieństwo wobec ludzi i zwierząt.
• Zaburzenia zachowania z prawidłowym procesem socjalizacji – występują u dzieci dobrze zintegrowanych z grupą rówieśniczą, lubianych; zaburzenia ujawniają się zwykle poza domem, są związane ze środowiskiem szkolnym (grupowa przestępczość, tyranizowanie, wymuszenia, wyłudzenia …)
• Zaburzenia opozycyjno-buntownicze – zwykle u dzieci poniżej 10 roku życia, nie ujawniają się zachowania naruszające prawo (np. tyranizowanie, okrucieństwo, niszczenie własności), ale nieposłuszeństwo, opór, negatywizm, sprzeciwianie się zakazom, prowokowanie; traktowane jako łagodniejsza postać zaburzeń zachowania.
Postawienie diagnozy wymaga dowodów wskazujących, że u danej osoby występuje pewien wzór zachowania (trwający przynajmniej 6 miesięcy), w czasie którego pojawiają się co najmniej cztery z poniższych zachowań.
Objawy zaburzenia opozycyjno-buntowniczego (wg DSM-IV)
Ø częste wybuchy złości, utrata panowania nad sobą;
Ø częste kłótnie z dorosłymi;
Ø częste przeciwstawianie się prośbom i zakazom;
Ø częste celowe irytowanie innych;
Ø częste zrzucanie winy na innych;
Ø częsta drażliwość i łatwe irytowanie się;
Ø częste poczucie zagniewania i urażenia;
Ø często występująca zawziętość i mściwość.
CZĘSTOTLIWOŚĆ WYSTĘPOWANIA
• Zaburzenia zachowania od 2 do 9%
• Zaburzenia opozycyjno-buntownicze od 6 do 10%
ZABURZENIA ZACHOWANIA A PŁEĆ
• Proporcje wahają się od 3;1 do 7;1
• U większości chłopców przed 10 rokiem życia;
• U dziewcząt po raz pierwszy głównie pomiędzy 13 a 16 rokiem życia.
• Kradzieże bardziej typowe dla chłopców, niewłaściwe zachowania seksualne typowe dla dziewcząt.
ETIOLOGIA
• Uwarunkowania biologiczne (zakłócona równowaga pomiędzy neuroprzekaźnikami, tj. noradrenaliną i dopaminą, serotonina oraz podwyższony poziom testosteronu; przewaga procesów pobudzania nad hamowaniem, zakłócone funkcjonowanie płatów czołowych, niektórych struktur układu limbicznego (głównie ciała migdałowatego) odpowiedzialnych za prawidłowy przebieg procesów emocjonalnych.
• Uwarunkowania środowiskowe (rodzina, grupa rówieśnicza, TV, komputer).
• Zaburzenia towarzyszące:
• Nadruchliwość (niepokój ruchowy, zaburzenia uwagi, impulsywność i nadmierna aktywność).
• Nasilone objawy zaburzeń emocjonalnych, w większości przygnębienie i zamartwianie się.
• Trudności szkolne (słabe osiągnięcia szkolne, swoiste zaburzenia umiejętności szkolnych).
• Trudności w relacjach interpersonalnych.