Wykład 1
Alergologia - dziedzina medycyny zajmująca się rozpoznawaniem schorzeń alergicznych i leczeniem organizmu.
Alergia (popularne synonimy uczulenie, nadwrażliwość) – patologiczna, jakościowo zmieniona odpowiedź tkanek na alergen, polegająca na reakcji immunologicznej związanej z powstaniem swoistych przeciwciał, które po związaniu z antygenem doprowadzają do uwolnienia różnych substancji – mediatorów stanu zapalnego.
• Może się objawiać łagodnie, jak w przypadku kataru czy łzawienia, aż po zagrażający życiu wstrząs anafilaktyczny i śmierć.
• Termin alergia został użyty pierwotnie przez Clemensa Petera von Pirqueta, wiedeńskiego pediatrę i naukowca w 1906 roku.
• Oznacza on dosłownie odmienną reakcję (gr. allos – inny + ergos – reakcja).
• Początkowo uważano, że za wszelkie reakcje nadwrażliwości odpowiedzialne jest nieprawidłowe wytwarzanie przeciwciał klasy IgE.
• Badania prowadzone wspólnie przez Robina Coombsa i Philipa Gella w latach 60. XX wieku, doprowadziły do odkrycia czterech odmiennych typów reakcji nadwrażliwości.
• Termin nadwrażliwość jest pojęciem szerszym i nie jest synonimem alergii sensu stricto.
Antygenem (ang. antigen = antibody generator, generator przeciwciał) może być każda substancja, która wykazuje dwie cechy:
• immunogenność, czyli zdolność wzbudzenia przeciwko sobie odpowiedzi odpornościowej swoistej, oraz
• antygenowość, czyli zdolność do reagowania z przeciwciałami oraz TCR - z ang. T Cell Receptor
• Ze względu na występowanie powyższych cech, wyróżnia się dwa typy antygenów:
• immunogeny - posiadające obie wymienione cechy,
• hapteny - wykazujące tylko antygenowość
• Ze względu na udział limfocytów T w rozwoju odpowiedzi odpornościowej na dany antygen można wyróżnić:
• antygeny grasiczozależne, które wymagają udziału limfocytów T do wzbudzenia odpowiedzi
• antygeny grasiczoniezależne, nie wymagające udziału limfocytów T w indukcji odpowiedzi
Podziału antygenów na podstawie "pokrewieństwa" z antygenami danego organizmu. Wyróżnia się wtedy np. autoantygeny, alloantygeny.
Autoantygen lub antygen autologiczny to taki antygen, który występuje w prawidłowych tkankach danego osobnika. We właściwie funkcjonującym organizmie autoantygeny nie są rozpoznawane przez komórki układu odpornościowego
Alloantygen (antygen allogeniczny) – antygen pochodzący od innego osobnika tego samego gatunku. Takie antygeny cechują się wysoką immunogennością i są przyczyną odrzucania przeszczepów, jeśli dany antygen jest różnie zbudowany u dawcy i biorcy.
Antygeny można także podzielić ze względu na liczbę epitopów na pojedynczej cząsteczce antygenu rozpoznawanych przez dane przeciwciało. Są to:
• antygeny monowalentne, zawierające tylko jeden epitop (fragment antygenu, który łączy się bezpośrednio z przeciwciałem) i wiążące się z pojedynczym paratopem. (fragment przeciwciała, który wiąże się bezpośrednio z epitopem) Zawsze monowalentne są hapteny.
• antygeny poliwalentne, wiążące się z kilkoma paratopami jednocześnie. Ten typ antygenów może tworzyć duże, wytrącające się w tkankach kompleksy immunologiczne i być odpowiedzialny za pewne stany patologiczne.
Przeciwciałami albo immunoglobulinami nazywa się specyficzny rodzaj białek wydzielanych przez komórki plazmatyczne (czyli pobudzone limfocyty B) w przebiegu odpowiedzi immunologicznej typu humoralnego, które mają zdolność do swoistego rozpoznawania antygenów.
• Jako część układu odpornościowego u człowieka i innych kręgowców przeciwciała odgrywają zasadniczą rolę w obronie organizmu przed bakteriami i pasożytami zewnątrzkomórkowymi oraz w znacznie mniejszym stopniu, pasożytami i bakteriami wewnątrzkomórkowymi.
• Głównym zadaniem przeciwciał jest wiązanie antygenu, co umożliwia z kolei zachodzenie innych procesów odpornościowych.
•
Alergenem nazywany jest każdy antygen zewnątrzpochodny wywołujący reakcję alergiczną (uczuleniową). Alergenami są substancje pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, a także różne proste związki chemiczne o charakterze haptenów, np. leki.
Alergeny dzielimy np. na:
• wziewne (kurz, czyli wszystko to co wchodzi w jego skład: szczątki roślin, roztocza, szczątki zwierząt)
• pokarmowe, czyli takie, które dostają się do naszego organizmu razem z pokarmem, np. owoalbumina (albumina jaja kurzego)
• kontaktowe, wywołujące reakcję alergiczną po zetknięciu ze skórą, np. lateks, metale
• leki, szczególnie antybiotyki β-laktamowe oraz kuraropochodne leki stosowane w anestezji
Alergeny nie wykazują szczególnych podobieństw, nie można więc określić, czy dana substancja może być alergenem, czy nie.
Najczęściej spotykane alergeny to:
• dym papierosowy i smog. W skład smogu miejskiego wchodzi kurz o silnym potencjale alergizującym, podejrzewa się także udział węglowodorów aromatycznych, obecnych także w dymie papierosowym i odpowiedzialnych za jego właściwości alergogenne.
• roztocza - szczególnie alergogenne są gatunki z rodzajów Dermatophagoides oraz Euroglyphus. Alergeny pochodzące z roztoczy to enzymy jelitowe obecne w ich odchodach (grupa 1 alergenów roztoczy) oraz białka tkanek (grupa 2 alergenów roztoczy)
• kurz - jego potencjał alergizujący jest często związany z istnieniem w nim roztoczy, ich odchodów lub fragmentów tkanek. Gatunkiem odpowiedzialnym zwykle za alergiczne właściwości kurzu jest Dermatophagoides pteronyssinus
• pyłki roślin, wywołujące alergię szczególnie często i występujące w okresie od marca do października
• sierść zwierzęca
• pasożyty, np. owsik
•
Nadwrażliwość - nieprawidłowa reakcja uczulonego wcześniej organizmu na powtórne zetknięcie z antygenem. W jej wyniku może dochodzić do bardzo silnej odpowiedzi, zarówno typu komórkowego, jak i humoralnego, a w krańcowych wypadkach nawet do niszczenia własnych komórek.
Wyróżnia się 4 typy reakcji nadwrażliwości według Coombsa:
Typ I
• Typ I - reakcja wiązania antygenów z przeciwciałami klasy IgE i następująca degranulacja komórek tucznych. Do tego typu zalicza się również:
• wstrząs anafilaktyczny
• atopowe zapalenie skóry
• pokrzywkę
• astmę alergiczną
• atopowe zapalenie spojówek
• alergiczny nieżyt nosa
• egzema
• alergia pokarmowa
Typ II
• Typ II - cytotoksyczny zależny od przeciwciał:
• reakcja poprzetoczeniowa
• anemia hemolityczna z dodatnim odczynem Coombsa
• lekopochodne cytopenie
• choroba hemolityczna noworodków
• miastenia
• zespół Goodpasture'a
• pęcherzyca zwykła
• zapalenie tarczycy Hashimoto
• Choroba Gravesa-Basedowa
• płuco farmera
Typ III
• Typ III - reakcja z udziałem kompleksów immunologicznych antygen-przeciwciało
• choroba posurowicza
• reakcja Arthusa
• reumatoidalne zapalenie stawów
• toczeń rumieniowaty układowy
• paciorkowcowe kłębuszkowe zapalenie nerek
• guzkowe zapalenie tętnic
• zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych
• przewlekłe kłębuszkowe zapalenie nerek w przebiegu tocznia rumieniowatego
Typ IV - przewaga reakcji komórkowej z udziałem limfocytów T
• wyprysk kontaktowy alergiczny
• wyprysk kontaktowy niealergiczny
- w nacieku komórkowym występują bardzo charakterystyczne komórki nabłonkowate (z aktywowanych makrofagów w warunkach przewlekłej stymulacji cytokinami) i komórki olbrzymie (komórki nabłonkowate połączone w wielojądrzaste komórki tzw. komórki Langerhansa)
•
• ostre odrzucanie
• (postać tuberkuloidowa)
•
•
•
•
• Cecha wspólna: długotrwale utrzymujący się , czyli długotrwały bodziec antygenowy.
•
Anafilaksja (reakcja anafilaktyczna) to rodzaj reakcji alergicznej typu natychmiastowego, która ma miejsce po ponownej ekspozycji na alergen.
• Spowodowana przez szybkie uwalnianie mediatorów preformowanych i wytwarzanych m.in. histaminy i przeciwciał z i , co wzbudza odpowiedź narządów docelowych.
• Reakcja ta może dotyczyć niemal każdego narządu, chociaż najczęstsze są reakcje ze strony skóry, płuc, przewodu pokarmowego i układu krążenia.
• Ciężkość anafilaksji jest różna. Od średnio-ciężkiej pokrzywki czy obrzęku aż do wstrząsu anafilaktycznego, czyli głębokich zaburzeń: niewydolności krążenia i oddychania, co może prowadzić do śmierci.
Atopia (termin wprowadzony przez Coca i Cooke'a w 1923) – genetycznie uwarunkowana reakcja, polegająca na nieprawidłowej odpowiedzi immunologicznej na małe dawki antygenów, w wyniku której dochodzi do nadmiernego wytwarzania przeciwciał IgE skierowanych głównie przeciwko tym alergenom.
• Osoby z atopią reagują w sposób chorobowy na styczność z pospolitymi substancjami otaczającego środowiska, nieszkodliwymi dla osób zdrowej populacji.
• Cecha ta może ujawnić się pod postacią tzw. chorób atopowych:
• astmy oskrzelowej
• atopowego zapalenia skóry (AZS)
• sezonowego lub przewlekłego alergicznego nieżytu nosa
• pokrzywki
• alergicznego zapalenia spojówek
wtórna odpowiedź immunologiczna – przy ponownym zetknięciu się z danym antygenem – najczęściej korzystna – szybka mobilizacja sił obronnych
• alergia (nadwrażliwość) – swoiste, niekorzystne dla organizmu reakcje , zależne od wtórnej odpowiedzi immunologicznej na zetknięcie z obcym antygenem
• alergeny – antygeny, które wyzwalają reakcje nadwrażliwości
• wnikanie alergenów – drogą oddechową, pokarmową, przez skórę, pozajelitowo
typ I reakcji alergicznych – anafilaktyczne (natychmiastowe)
...