Dział "Projekty Czytelników" zawiera opisy projektów nadesłanych do redakcji EP przez Czytelników. Redakcja nie ponosi
odpowiedzialności za poprawność tych projektów, gdyż nie testujemy ich laboratoryjnie.
Prosimy o nadsyłanie własnych projektów z modelami (do zwrotu). Do artykułu należy dołączyć podpisane
oświadczenie,
że artykuł jest własnym opracowaniem autora i nie był dotychczas nigdzie publikowany
. Honorarium za publikację
w tym dziale wynosi 200,− zł (brutto) za 1 stronę w EP. Przysyłanych tekstów nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie
prawo do dokonywania skrótów.
Wzmacniacz lampowy audio
Projekt
041
Rzut oka na zdjÍcie
obok pozwoli doceniÊ
kunszt wykonawcy tego
urz¹dzenia.
Autorowi projektu uda³o
siÍ po³¹czyÊ prawdziwe
ìlampoweî brzmienie
z†duø¹ estetyk¹
wykonania urz¹dzenia co,
zw³aszcza wúrÛd
wspÛ³czesnych
elektronikÛw, jest doúÊ
rzadko spotykane.
ciem rÛwnieø nie powinno
byÊ wiÍkszych trudnoúci.
WiÍkszoúÊ wspÛ³czes-
nych elektronikÛw uwaøa, øe
era lamp elektronowych juø
dawno siÍ skoÒczy³a. Z†ca³¹
pewnoúci¹ jest to s³uszne
twierdzenie w†wiÍkszoúci
zastosowaÒ, w†ktÛrych lam-
py niegdyú krÛlowa³y.
Istniej¹ jednak aplikacje,
gdzie ìúwiec¹ce baÒkiî na-
dal úwietnie zdaj¹ egzamin.
Do tych zastosowaÒ moøna
zaliczyÊ wysokiej klasy
wzmacniacze audio, w ktÛ-
rych lampy s¹ chÍtnie sto-
sowane, a†w†ostatnich cza-
sach zdobywaj¹ coraz wiÍk-
sz¹ popularnoúÊ. Dzieje siÍ
tak pomimo ich bardzo wy-
sokich cen, ktÛre czÍsto
przekraczaj¹ kwotÍ kilku ty-
siÍcy dolarÛw.
Prezentowane w†artykule
urz¹dzenie jest moøliwe do
samodzielnego wykonania,
a†do tego jest kilkakrotnie
taÒsze od konstrukcji fab-
rycznych.
Aby zmniejszyÊ koszty
konstrukcji, wzmacniacz
zbudowano w†oparciu o†po-
pularne lampy, ktÛre moøna
zakupiÊ bez wiÍkszych prob-
lemÛw. Jedynie lampa 6H8C
jest mniej znana, choÊ czÍs-
to spotykana i†z†jej zdoby-
Opis dzia³ania
W przedstawionym
wzmacniaczu zastosowano
typowy uk³ad przeciwsobny
z†triodowym stopniem we-
júciowym oraz ultra-
linearnym stopniem wyj-
úciowym, wykonanym na
pentodach mocy EL34.
Schemat jednego kana³u
wzmacniacza przedsta-
wiono na
rys. 1
. Sygna³ wej-
úciowy, poprzez potencjo-
metr P1 (regulator si³y g³o-
su), trafia do wzmacniacza
wstÍpnego opartego o†ele-
menty C
1
, R
1
, R
2
, R
3
oraz trio-
dÍ I lampy V
1
. Kilkakrotnie
wzmocniony sygna³ zostaje
podany do odwracacza fazy
wykonanego na elementach
R
4
-R
5
oraz triodzie II lampy
V
1
, gdzie zostaje rozbity na
sk³adowe przesuniÍte
wzglÍdem siebie o†180
o
.
Stopnie te s¹ ze sob¹ sprzÍ-
øone galwanicznie, poprzez
po³¹czenie anody triody
wzmacniacza wstÍpnego
z†siatk¹ triody odwracacza
fazy. Wzmocniony i†odwrÛ-
cony w†fazie sygna³, po-
przez kondensatory C4 i C5,
trafia do stopnia steruj¹cego
opartego o†podwÛjn¹ triodÍ
V
2
oraz elementy R
6
..R
9
i
R22. Wzmacniacz wstÍpny,
odwracacz fazy, jak rÛwnieø
stopieÒ steruj¹cy zapewnia-
j¹ bardzo ma³e zniekszta³-
cenia i†szerokie pasmo prze-
noszenia, dziÍki lokalnym
sprzÍøeniom zwrotnym, po-
wsta³ym na opornikach ka-
todowych R
2
, R
4
, R
22
. Sygna³
z†anod lampy V
2
, poprzez
kondensatory C
6
, C
7
, steruje
pentodowy stopieÒ koÒco-
wy, zbudowany na lampach
V
3
, V
4
, pracuj¹cych w†uk³a-
dzie ultraliniowym.
Rys. 1.
Elektronika Praktyczna 2/98
85
P R O J E K T Y C Z Y T E L N I K Ó W
sprzÍøenie zwrotne reduku-
j¹ce zniekszta³cenia.
Rezystory R14, R15 s¹
opornikami katodowymi
lamp V3 V4. S¹ one nie-
zbÍdne do odpowiedniej po-
laryzacji i†ustalaj¹ pr¹d
lamp koÒcowych na oko³o
70mA. Kondensatory C10
i†C11 likwiduj¹ lokalne
sprzÍøenie zwrotne powsta-
³e na wspomnianych opor-
WYKAZ ELEMENTÓW
wzmacniacz
Rezystory
R1, R6, R7, R10, R11:
470k
/0,5W
Ω
R4, R5: 22k
Rys. 2.
Ω
R8, R9: 4x47k
/0,6W (patrz
schemat z rys. 1)
R12, R13: 2,2k
Jest to bardzo stabilny
i†czÍsto stosowany uk³ad
pracy dla pentod EL34. Za-
stosowanie tego uk³adu po-
zwala na kilkakrotn¹ reduk-
cjÍ zniekszta³ceÒ wnoszo-
nych przez lampy koÒcowe
oraz transformator wyjúcio-
wy. Uk³ad ultraliniowy zre-
alizowany zosta³ poprzez
po³¹czenie odczepÛw O1,
O2 z†drugimi siatkami lamp
V3, V4, w silne lokalne
Ω
R14, R15: 4x470
/1W
(patrz schemat z rys. 1)
R16, R17: 1k
/1W
R18: 220
/4W
Ω
R20: 5,6k
/2W
R21: 5,6k
/4W
R22: 220
/2W
/B
Kondensatory
C1, C4, C5: 100nF/630V
C2, C8: 10nF/630V
C3, C9: 10
nikach. Rezystor R18, po
stronie wtÛrnej transforma-
tora, zabezpiecza wzmac-
niacz przed uszkodzeniem
podczas za³¹czenia nie ob-
ci¹øonego urz¹dzenia. Syg-
na³ z†wtÛrnych uzwojeÒ
transformatora jest podawa-
ny bezpoúrednio do wyjúcia,
oraz, poprzez rezystor R19,
do katody triody 1 lampy V1
tworz¹c pÍtlÍ ujemnego
sprzÍøenia zwrotnego o†g³Í-
bokoúci oko³o 10dB. Zasila-
nie poszczegÛlnych stopni
odbywa siÍ poprzez rezysto-
ry redukuj¹ce napiÍcie R20,
R21 i†s¹ odseparowane od
siebie kondensatorami C
2
,
C
3
oraz C
8
,
C
9
.
Schemat zasilacza
przedstawiono na
rys. 2
.
Jest to bardzo prosty uk³ad
zawieraj¹cy oddzielne pros-
towniki i†filtry dla lewego
i†prawego kana³u. S¹ one
wykonane na elementach
D
1
..D
8
, C
14
..C
21
. Prze³¹cznik
Prz1 to wy³¹cznik g³Ûwny
wzmacniacza, natomiast
Pr2 to w³¹cznik napiÍcia
anodowego, ktÛry w†celu
przed³uøenia trwa³oúci
lamp naleøy za³¹czyÊ do-
piero po odpowiednim ich
nagrzaniu (oko³o 45 sekund
od chwili za³¹czenia
Poniżej przedstawiono wypróbowany wielokrotnie sposób obliczania i wykonania
transformatorów wyjściowych. Transformator, którego opis przedstawiono poniżej
nadaje się również do wzmacniacza opisanego w EP10/95.
F/450V
C6, C7: 220nF/630V
C10, C11: 47
F/100V
C13: 220nF/630V
Lampy
V1: ECC83
V2: 6H8C
V3, V4; EL34
Różne
Transformator głośnikowy
(wykonany zgodnie
z opisem w artykule)
Dane Techniczne:
Moc użyteczna
P=36W
Oporność anoda
R
aa
=6600
Prąd anodowy
J
ao
=70mA
Ω
Dolna częstotliwość graniczna f
g
=40Hz
Odczepy ultraliniowe
R
L
=8
1. Przekrój rdzenia
43% od środka
Q
= ⋅
20
P
f
= ⋅
20
36
40
19
cm
2
g
Qab
= ⋅
rys. 3
2. Skuteczna wartość napięcia uzwojenia pierwotnego
UPR V
aa
zasilacz
36 6600 490
3. Liczba zwojów uzwojenia pierwotnego
aa
Rezystory
R23, R24: 220
/5W
Kondensatory
C14, C15, C16, C17, C18,
C19, C20, C21: 470
U
U
aa
4900 10000
2 664 40 19
2420
zwojów
1
26640
,
⋅ ⋅
fQ
,
⋅ ⋅
g
F/
4. Wartość składowa zmiennej prądu anodowego
350V
Półprzewodniki
D1, D2, D3, D4, D5, D6,
D7, D8: 1N4007
Różne
Prz1, Prz2: przełączniki
sieciowe
Tr: transfomator sieciowy
(patrz rys. 2)
B1: bezpiecznik zwłoczny
2,5A/630V
B2, B3: bezpieczniki
zwłoczne 500mA/630V
I
a
P
R
36
6600
70
mA
aa
70 70 140
6. Gęstość prądu S [A/mm
2
] w zależności od szerokości okna "c" rys. 3.
Gęstość prądu I[A] szerokość
5−3 1
3,5−2 2
2,5−1,5 3
2−1 4
7. Średnica drutu uzwojenia pierwotnego (np. dla c = 2cm czyli s = 3A/mm
2
)
ac
= + = + =
I I A
a
ao
, ,
,
,
8. Przekładnia transformatora i liczba zwojów uzwojenia wtórnego
d
1
113
31
113
314
025
mm
s
s
p
2
1
R
R
c
aa
µ µ
2
= ⋅
1
R
R
c
aa
2420
8
6600
84
zwoje
9. Prąd uzwojenia wtórnego
I
L
P
R
36
8
2,
A
z
10. Średnica drutu uzwojenia wtórnego: y − ilość sekcji uzwojenia wtórnego
połączonego równolegle (np. y = 3)
I
L
22
3
d
113
,
113
,
055
,
mm
z
3
3
86
Elektronika Praktyczna 2/98
Ω
R2: 470
R3: 47k
R19: 33k
P1: 100k
Oporność wyjściowa
5. Całkowita wartość prądu anodowego
I
,
Elektronika Praktyczna 2/98
P R O J E K T Y C Z Y T E L N I K Ó W
nie transformatorÛw wyjúcio-
wych. Naleøy uwzglÍdniÊ
transformatory zasilaj¹ce -
powinny one byÊ ustawione
wzglÍdem siebie prostopad-
le.
wlutowaÊ opornik R
19
i†za-
³¹czyÊ wzmacniacz. Uk³ad
powinien pracowaÊ popra-
wnie. Jeøeli wyst¹pi wzbu-
dzenie, naleøy zmieniÊ
wtÛrne wyprowadzenie
transformatora wyjúciowe-
go. W†identyczny sposÛb
naleøy postÍpowaÊ z†dru-
gim kana³em.
Gdyby po-
wsta³y jakiekolwiek trud-
noúci z†wykonaniem lub
uruchomieniem, proszÍ
o†kontakt - chÍtnie udzie-
lÍ pomocy.
nia uzwojeÒ. W†celu odpo-
wiedniego ich po³¹czenia,
najproúciej pozostawiÊ wy-
prowadzenie kolejnych
uzwojeÒ i†po³¹czyÊ je do-
piero po ca³kowitym zmon-
towaniu transformatora.
Pierwsz¹ czynnoúci¹ jest
po³¹czenie uzwojeÒ wtÛr-
nych, z†czym nie powinno
byÊ trudnoúci. NastÍpnie
pod³¹czamy uzwojenie
wtÛrne do napiÍcia zmien-
nego 50Hz i†napiÍcia oko³o
5V. Mierz¹c napiÍcie na
wyprowadzeniach, ³¹czymy
je kolejno 1-2-3-4-5-6-7-8
tak, aby uzyskaÊ maksymal-
nie duøe napiÍcie pomiÍ-
dzy pocz¹tkiem uzwojenia
1 a†koÒcami kolejnych
uzwojeÒ.
Andrzej Piwowarczyk
Rys. 3.
Uruchomienie
Uruchamianie najlepiej
przeprowadziÊ etapami.
Przy ca³kowicie zmontowa-
nym urz¹dzeniu sprawdza-
my poprawnoúÊ po³¹czeÒ.
Jeøeli wszystko siÍ zgadza,
przystÍpujemy do urucha-
miania poszczegÛlnych
stopni. Przy wyjÍtych wszys-
tkich lampach sprawdzamy
dzia³anie zasilaczy - na wyj-
úciach powinno wystÍpowaÊ
napiÍcie oko³o +450V.
NastÍpnie wk³adamy
lampy V1 i†V2. Uruchomie-
nie tych stopni przeprowa-
dzamy przy wejúciu zwar-
tym do masy. Sprowadza
siÍ ono do pomiaru napiÍÊ
w†punktach podanych na
schemacie z†rys. 1. NastÍp-
nie, przy od³¹czonej pÍtli
sprzÍøenia zwrotnego i†wyj-
úciu obci¹øonym oporni-
kiem 8
w³¹cznika g³Ûwnego). Na-
piÍcie sta³e +430V jest po-
dawane bezpoúrednio do
zasilania wzmacniaczy.
Montaø
Wzmacniacz modelowy
zosta³ wykonany metod¹
montaøu przestrzennego. Je-
dynie zasilacz zosta³ wyko-
nany na p³ytce drukowanej.
SzczegÛln¹ uwagÍ naleøy
zwrÛciÊ, w†celu zapobieg-
niÍcia przydüwiÍkowi, na
sposÛb prowadzenia masy.
Masa uk³adu powinna byÊ
po³¹czona z†obudow¹ w†jed-
nym punkcie, moøliwie blis-
ko transformatora sieciowe-
go i†prowadzona od zasila-
cza jednym wspÛlnym prze-
wodem dla obu kana³Ûw.
Waøne jest rÛwnieø ustawie-
Transformatory
wyjúciowe
W†egzemplarzu modelo-
wym, nades³anym do redak-
cji, jako transformatory wyj-
úciowe s¹ zastosowane
transformatory toroidalne,
wykonane na zamÛwienie.
Zapewniaj¹ one doskona³e
parametry, lecz kosztuj¹
oko³o 140z³/szt.
Schemat budo-
wy transformatora
przedstawiono na
rys. 4
. Na
rys. 5
przedstawiono
sposÛb u³oøenia
uzwojenia na
dzielonym karka-
sie. Naleøy zwrÛ-
ciÊ uwagÍ na
zmienny kierunek
nawijania uzwo-
jeÒ pierwotnych,
jak rÛwnieø na
w³aúciwe po³¹cze-
Listy w sprawie wzmac-
niacza prosimy kierowaÊ na
adres redakcji.
/15W (brak oporni-
ka R14), wstawiamy
lampy V3, V4. Na
opornikach katodo-
wych R14, R15 po-
winno wyst¹piÊ na-
piÍcie oko³o 30V. Ostatni¹
czynnoúci¹ jest pod³¹cze-
nie pÍtli sprzÍøenia zwrot-
nego. Naleøy w†tym celu
Rys. 4.
Rys. 5.
Elektronika Praktyczna 2/98
87