GEOINŻYNIERIA drogi mosty tunele
01/2007 (12)
39
geoinżynieria
geoinżynieria
Wzmacnianie słabych podłoży
Skuteczność wzmacniania słabych podłoży metodą udarową oraz przez statyczne przeciążenie
i odciążenie
METODA UDAROWEGO ZAGĘSZCZANIA PODŁOŻA
Ulepszanie słabych gruntów metodami dynamicznymi charakte-
ryzuje się prostotą, skutecznością i niedużymi kosztami realizacji.
Istota tych metod polega na swobodnym spadaniu ciężkiego
ubijaka z dużej wysokości, po odczepieniu od podnoszącego
urządzenia dźwigowego, wprost na powierzchnię terenu. Ude-
rzenie takie wybija krater, a kolejne uderzenia pogłębiają go
zagęszczając usytuowaną pod nim bryłę gruntów w kształcie
elipso-podobnym. Kolejne miejsca uderzeń rozmieszcza się
w takich odstępach, by zagęszczone bryły gruntu zachodziły
na siebie (por. rys. 1).
Po wykonaniu głównej operacji zagęszczania powstałe
kratery wypełnia się dowiezionym gruntem zagęszczalnym
lub wyrównuje spycharką. Całą przypowierzchniową niedo-
gęszczoną strefę poddaje się tzw. prasowaniu przez udary
z małej wysokości, techniką „miejsce przy miejscu”.
Prawie wszystkie publikacje, dotyczące wzmacniania grun-
tu udarami o dużej energii, rozpoczynają się od przywoływa-
nia L. Ménarda, który w latach 70. opatentował dynamiczną
metodę wzmacniania gruntów. Duże wrażenie robią zawsze
informacje o stosowaniu przez Ménarda 200-tonowych ubija-
ków, spadających swobodnie z wysokości 30 m. Taka energia
doprowadzała do wzmocnienia podłoży nawet na głębokości
40 m, np. na budowie lotniska w Nicei.
W Polsce początkowo zastosowano nieduże ubijaki o masie
Rys. 1. Zmiany zagęszczenia nasypowego podłoża (piaszczysto - gliniaste-
go) przedstawione izoliniami procentowego wzrostu oporów sondowania
po udarach 6 uderzeń [5].
Rodzaje metod dynamicznych
Zależnie od rodzaju wzmacnianego słabego podłoża oraz
od wielkości zastosowanej energii udarów, można rozróżnić
dwie metody:
– Zwyczajne zagęszczanie udarowe, stosowane przy gruntach
niespoistych (piaski, żwiry), gruntach nienasyconych, pod-
łożach o bardzo porowatej strukturze (na przykład zwało-
wiska oraz wysypiska: żużla, śmieci i różnego rodzaju od-
padów). W języku angielskim metoda ta określana jest jako
„Dynamic Compaction” (zagęszczanie dynamiczne).
– Dynamiczne wzmacnianie gruntów o małej i średniej prze-
puszczalności (także gruntów spoistych), bardzo wilgotnych
lub nasyconych wodą, nazywana w terminologii angielskiej
„Dynamic Consolidation” (konsolidacja dynamiczna).
Nazewnictwo angielskie pozwala dobrze uchwycić różnicę
w obu metodach.
Przeprowadzanie konsolidacji dynamicznej w nawodnio-
nym spoistym podłożu wymaga zastosowania bardzo dużych
energii udarów i specjalnego sposobu jej przekazywania; ko-
niecznym jest działanie etapowe – z przerwami na rozprosze-
nie ciśnienia porowego.
Największą wadą konsolidacji dynamicznej nawodnionych
gruntów spoistych jest dość długi czas oczekiwania na efekty.
Jest on jednak zdecydowanie krótszy niż w przypadku kon-
solidacji pod obciążeniem statycznym. Sprawiają to osobliwe
zjawiska towarzyszące ciężkiemu ubijaniu: przyśpieszenie fil-
tracji w wyniku rozprężania pęcherzyków powietrza sprężo-
nych impulsami oraz tworzenie sieci dodatkowych kanalików
wskutek niszczenia struktury gruntu przez udary.
Zakres zastosowania dynamicznej konsolidacji omija nie-
stety torfy. Specyficzne właściwości torfów (duża ściśliwość,
mała wytrzymałość, mała gęstość objętościowa szkieletu) po-
wodują, że przez dynamiczną konsolidację nie można uczynić
z torfów gruntów nośnych. W takich przypadkach potrzebne
wzmocnienie podłoża można uzyskać przez wykonanie dyna-
micznej wymiany, polegającej na formowaniu w słabym pod-
łożu kolumn kamiennych przy wykorzystaniu sprzętu i techni-
ki ciężkiego ubijania.
W tym rozwiązaniu krater zapełnia się materiałem grubo-
ziarnistym o ziarnach 20
10 m [6, 7, 8, 9]. W wielu innych
praktycznych zastosowaniach [12, 13, 14] wykorzystywano ubi-
jaki 10-tonowe, zrzucane z wysokości 10 m przy zastosowaniu
dźwigu KU-1207 Unikop. Ta sama maszyna po adaptacji może
zrzucać z wysokości 16 m ubijak o masie do 15 t. [2, 23].
5 t., zrzucane z wysokości 5
÷
Charakterystyczne skutki działania dużych uda-
rów na słabe podłoże
Zjawiska, zachodzące podczas dynamicznego zagęszczenia
nasypowego podłoża, można przeanalizować na przykładzie
niemieckich badań wykonanych dla potrzeb poprowadzenia
drogi przez zwałowisko kopalni odkrywkowej [5].
Na rys. 1 przedstawiono pomierzone efekty oddziaływania uda-
rów od ubijaka o masie m = 10,5 tony, zrzucanego z wysokości
H = 9,5 m na nasypowe podłoże piaszczysto-gliniaste (ok. 30%
pyłów, glin i węgla brunatnego). Wykonane tu sondowania lekką
sondą dynamiczną wykazały zasięg oddziaływań do głębokości 7 m,
przy wyraźnym wzroście zagęszczenia w górnej części nasypu do
głębokości ok. 4 m. Spadający ubijak – po 6 udarach – utworzył
kawerny o głębokości do 1 m.
Na tym etapie robót widoczne jest znaczne przypowierzch-
niowe rozluźnienie pomiędzy kawernami, sięgające do głębo-
kości ok. 0,6 m. Od głębokości ok. 1,50 m wzrost zagęszczenia
występuje w całym podłożu, także w przestrzeniach między
miejscami uderzeń.
Uzyskanie w tych badaniach zasięgu wzmocnienia h = 7,0 m
oznacza, że we wzorze Ménarda:
h
k
⋅
H
⋅
m
÷
100 mm i więcej (tłuczeń, nadziar-
34
GEOINŻYNIERIA drogi mosty tunele
01/2007 (12)
geoinżynieria
3
÷
=
(1)
przy: h = 9,5 m i m = 10,5 tony, współczynnik k wynosi 0,7.
geoinżynieria
no, rumosz, żużel hutniczy, odpad pomiedziowy, przepalo-
ny łupek itp.). Kolejnymi uderzeniami wbija się cały materiał
w podłoże i zapełnia krater nową porcją. Końcowym produk-
tem takiego wzmocnienia są kolumny kamienne o nieregular-
nym kształcie i średnicy większej od średnicy ubijaka.
Szczegółowe dane o technologii i warunkach wykonywania
oraz o właściwościach kolumn formowanych metodą dynamiczną
można znaleźć w specjalistycznej literaturze [1, 3, 9, 11, 22, 23].
nych wysokości w miejscu najbliższym projektowanego ob-
szaru zagęszczenia.
Wyniki zarejestrowanych przyspieszeń umożliwiają:
–
określenie sposobu propagacji fal sprężystych w podłożu,
wywołanych procesem dynamicznego wzmacniania,
– określenie obszarów wpływów dynamicznych i podanie
bezpiecznej odległości źródła wymuszenia od obiektu.
Aby efektywnie zmniejszyć dynamiczne oddziaływanie
na budowlę, można:
– wytłumić fale powierzchniowe, odcinając obiekt od źródła
drgań rowem o głębokości min. 1,5 m,
– zmniejszyć energię 1 udaru, ograniczając wysokość zrzutu
ubijaka i zwiększając odpowiednio ilość uderzeń,
– zabezpieczyć obiekt stalową ścianką szczelną.
Przykłady skuteczności takich zabezpieczeń:
• Budowa Centrum Wykładowego Politechniki Poznańskiej
Przeprowadzonymi pomiarami wyznaczono bezpieczne od-
ległości wykonywania dynamicznego zagęszczania od sąsied-
niego budynku:
– 40 m przy energii 11 ton x 10 m,
– 25 m przy energii 11 ton x 5 m.
• Budowa hotelu „Ibis” w Poznaniu
Luźne piaszczyste nasypy zagęszczono udarami w wykopie
odległym ok. 15 m od budynku przedszkola, zabezpieczone-
go stalową ścianką szczelną. Stwierdzono, że takie zabezpie-
czenie skutkowało 10-ciokrotną redukcją przyspieszeń drgań
odczuwanych przez budynek.
Sposoby kontroli skuteczności wzmocnienia pod-
łoża metodą udarów
Wzmacnianie gruntu metodą konsolidacji dynamicznej pole-
ga na zagęszczeniu, tj. na nieodwracalnym zmniejszeniu po-
rowatości ośrodka. Jego globalną miarę stanowi sumaryczna
pojemność kraterów, powiększona lub pomniejszona o zmianę
objętości gruntu, wynikającą z przemieszczeń (osiadania lub
podniesienia) powierzchni między kraterami po zakończeniu
zabiegu prasowania. Taką miarę skuteczności nazwano efek-
tywnością konsolidacji dynamicznej [3], która poglądowo przed-
stawia objętość powietrza usuniętego z zagęszczonego gruntu.
Po wykonanym wzmocnieniu przeprowadza się badania
kontrolne w celu określenia parametrów geotechnicznych
podłoża. Wybór rodzaju takich badań jest uzależniony od ba-
danego podłoża oraz od oczekiwań jakościowych stawianych
mu po wzmocnieniu. Możliwymi do zastosowania są:
– sondowania dynamiczne,
– sondowania statyczne,
– badania presjometryczne,
– próbne obciążenia przy użyciu sztywnej płyty o wymiarach
1,0 x 1,0 m lub większych,
– próbne obciążenia płytą VSS,
– badania ugięciomierzem dynamicznym.
Zastosowanie sond dynamicznych jest dość oczywiste
– do zbadania stopnia zagęszczenia – przy badaniu podło-
ży z mineralnych gruntów niespoistych. Natomiast w nasypach
z odpadami (żużlem, gruzem, śmieciami itp.) mierzone opory wbi-
jania nie są tożsame z zagęszczeniem ośrodka i takie sondowania
można wówczas traktować jedynie jako rozpoznanie jakościowe.
Należy uwzględnić, że zastosowanie do próbnego obcią-
żenia płyty VSS o średnicy 30 cm dostarczy informacji tylko
o wierzchniej, ok. 60 cm warstwie podłoża. Podobną głębo-
kość zasięgu pomiarowego ma ugięciomierz dynamiczny, mie-
rzący moduł dynamiczny podłoża, który (po kalibracji) można
interpretować jako pomocniczy parametr służący do szybkiego
określenia zagęszczenia i nośności górnej warstwy podłoża.
Próbne obciążenia – wykonane na wzmocnionym podło-
żu z zastosowaniem sztywnej płyty (stalowej lub żelbetowej),
o wymiarach co najmniej 1,0 x 1,0 m – dostarczają informacji
o nośności i odkształcalności górnej części podłoża. Badania ta-
kie można wykonać metodą balastową, wykorzystując jako ob-
ciążenie żelbetowe ubijaki lub betonowe płyty drogowe. Można
też obciążyć płytę siłownikiem hydraulicznym podłożonym pod
odpowiedni balast.
Przykłady skuteczności wzmocnienia słabych
podłoży metodą udarową
Przykład 1
– Zagęszczenie luźnego nasypu z piasku śred-
niego [12]
Wykonywana przebudowa mostu granicznego przez Odrę
w Świecku wymagała przebudowy istniejącego nasypu na do-
jeździe (po polskiej stronie) o wysokości ok. 18 m. Należało go
podwyższyć i poszerzyć. Przeprowadzone badania wykazały
jednak, że nasyp ten – wykonany z piasku średniego – jest
w przewadze w stanie luźnym i nie może stanowić podłoża
dla nowej nawierzchni.
Po przeanalizowaniu wszystkich możliwych sposobów na-
prawy wybrano wykonanie dynamicznego zagęszczenia tego
luźnego nasypu. Dla zachowania ciągłości ruchu na połowie
jezdni roboty prowadzono w dwóch etapach. Nasyp zagęsz-
czano ubijakiem o masie 10 t., zrzucanym z wysokości 10 m,
przy 3 seriach uderzeń na całej powierzchni.
Skuteczność wykonanego zabiegu jest widoczna na rys.
2, przedstawiającym stan zagęszczenia (zbadany sondą dy-
namiczną) przed i po dynamicznym zagęszczeniu. Nasypy
ze stanu luźnego doprowadzono do stanu zagęszczonego
(do głębokości ok. 3,5 m) i średnio zagęszczonego (do ok.
7 m). Po wyrównaniu powierzchni i powierzchniowym dogęsz-
czaniu (ciężkim walcem wibracyjnym) stwierdzono obniżenie
całej powierzchni średnio o 0,85 m (lokalnie nawet o 1,20 m).
Badania kontrolne drgań wywołanych dynamicz-
nym wzmacnianiem podłoża
Ograniczeniem stosowania metod udarowych jest bliskie
sąsiedztwo istniejących obiektów budowlanych ze wzglę-
du na wpływ drgań na ich konstrukcję. Przed rozpoczęciem
ubijania należy sprawdzić pomiarami czy przyspieszenie
drgań [m/s
2
] nie przekracza wartości ustalonych w normie
PN-85/B-02170. W tym celu należy miernik drań przytwierdzić
do konstrukcji obiektu i wykonać testujące uderzenia z róż-
Przykład 2
– Wzmocnienie nasypów o bardzo zróżnicowa-
nym składzie [13, 14]
• Charakterystyka istniejących nasypów:
Duże centrum handlowe wraz z parkingiem zlokalizowano
w całości na terenie byłego wyrobiska, wypełnionego nasy-
pami, o średniej grubości 6,0 m. Wśród nasypów wydzielono
3 warstwy geotechniczne, różniące się stanem i właściwościami:
– warstwa IA – przypowierzchniowa część nasypów (tworzą-
ca dość wytrzymałą „skorupę”), utworzona głównie z gruzu
GEOINŻYNIERIA drogi mosty tunele
01/2007 (12)
35
geoinżynieria
geoinżynieria
ceglanego i piasków o grubości do 1,5 m,
– warstwa IB – utworzona w przewadze z żużla (do 50%
składu), zalegająca do poziomu wody gruntowej, średnio
do głębokości 3,5 m,
– warstwa IC – obejmuje nasypy zalegające pod wodą; w ich
składzie występują: żużle, grunty niespoiste, piaski gliniaste,
ma także namuły organiczne.
• Opis wykonanego dynamicznego zagęszczenia:
– energia zagęszczenia: ubijak żelbetowy o masie 10 ton,
z podstawą o wymiarach 2 x 2 m, zrzucany z wysokości 10 m;
– liczba uderzeń: powierzchnię podzielono jak szachownicę
na kwadraty o boku 2,5 m, udary przekazywano najpierw
na „czarne pola” (po 6 udarów), później po 4 udary na „bia-
łe pola” szachownicy.
• Ocena skuteczności wykonanego zagęszczenia dynamicznego:
Badania kontrolne stanu podłoża przed i po dynamicznym
zagęszczeniu obejmowały: sondowania sondą dynamiczną,
badania presjometryczne, próbne obciążenia podłoża płytą
o wymiarach 0,9 x 0,9 m, próbne obciążenia płytą VSS oraz ozna-
czenia modułu dynamicznego ugięciomierzem dynamicznym.
Po wykonaniu (w pierwszym etapie) 6 uderzeń ubijaka
na powierzchni nasypu tworzyły się kawerny o głębokości
do 60 cm. W obszarach między kawernami występowało wy-
raźne przypowierzchniowe rozluźnienie nasypu.
• Badania nośności (rys. 3) wykazały wyraźny wpływ dyna-
micznego zagęszczenia na nasypowe podłoże; średnie war-
tości modułu ogólnego odkształcenia wynosiły:
– dla stanu naturalnego „A” Eo = 8.152 kPa,
– na dnie kawerny „B”
Rys. 2. Porównanie stanu nasypu z piasku średniego przed i po dynamicz-
nym zagęszczeniu
Eo = 10.958 kPa, (powiększenie
o 35%),
– między kawernami „C” Eo = 6.762 kPa.
Przeprowadzenie drugiej serii udarów (po 4 uderzenia
w „białe pola” szachownicy) spowodowało dodatkowe do-
gęszczenie nasypowego podłoża.
Po zakończeniu dynamicznego zagęszczenia powierzchnię
wyrównano spycharką i dogęszczono ciężkim okołkowanym
walcem wibracyjnym. Stwierdzono wówczas obniżenie całej
powierzchni terenu średnio o 45 cm.
• Badania presjometryczne przeprowadzone przed i po dyna-
micznym zagęszczeniu wykazały wzrost nośności nasypo-
wego podłoża, co łatwo zauważyć przy porównaniu warto-
ści naprężeń granicznych Pgr podanych w tab. 1.
• Sondowania dynamiczne wykonane w nasypach z żużla
mogą służyć jedynie do ocen jakościowych, a wykresy son-
dowań trzeba interpretować następująco:
– „gdyby pomierzony opór przy sondowaniu dotyczył mineral-
nych piasków to ich stopień zagęszczenia wynosiłby I
D
= ...”.
Rys. 4 przedstawia zestawienie średnich wartości stopnia
zagęszczenia rozważanych nasypów przed dynamicznym
zagęszczeniem (rys. 4a) oraz po wykonaniu tego zabiegu
(rys. 4b). Porównanie tych dwóch sytuacji (rys. 4c) wykazu-
je stwierdzone przyrosty zagęszczenia, wynoszące dla warstw
odpowiednio: IA – 36%, IB – 65%, IC – 74%.
Rys. 3. Wyniki próbnych obciążeń płytą o wymiarach 0,9 x 0,9 m w trzech
różnych miejscach nasypowego podłoża, „B” - kawerna po 6 uderzeniach.
Nr warstwy
Pgr [MPa]
stan naturalny
po zagęszczeniu
IA
0,70
1,18
IB
0,50
0,87
IC
0,33
0,77
Tab. 1. Średnie wartości naprężeń granicznych Pgr z badań presjome-
trycznych
Przykład 3
– Wzmocnienie organicznego podłoża metodą
dynamicznego formowania kolumn z kruszywa [21]
• Opis wykonanego wzmocnienia
Lokalizację drogowego przejścia granicznego Świnoujście
– Garz wyznaczono na terenie bagiennym, gdzie do głębo-
kości 2,0
÷
3,5 m zalegają torfy. Średnie wartości parametrów
geotechnicznych torfów są następujące:
– wilgotność w
n
= 592%,
– ściśliwość M
o
= 156 kPa,
– wytrzymałość na ścinanie
τ
f max
= 33,2 kPa.
Na tym podłożu zlokalizowano: 3 parterowe obiekty, wiatę
oraz ok. 13.000 m
2
placów i dróg.
W 2006 r. zaprojektowano i wykonano wzmocnienie całego
terenu (również w celu posadowienia obiektów) przy zastoso-
waniu kolumn formowanych przez dynamiczną wymianę. Ko-
lumny wykonano ze żwiru, o minimalnej średnicy 2,0 m, roz-
stawiane zasadniczo w układzie trójkątów o boku 4,50 m, łącznie
993 szt. kolumn. Głowice kolumn zwieńczone zostały nasypem
zbrojonym geotkaniną z poliestru o wytrzymałości 200 kN/m.
36
GEOINŻYNIERIA drogi mosty tunele
01/2007 (12)
geoinżynieria
geoinżynieria
geoinżynieria
• Próbne obciążenie kolumny żwirowej wykonanej metodą
wybijania
1)Obciążenie na kolumnę przekazywano za pośrednictwem
sztywnej stalowej płyty o wymiarach 3,0 x 3,0 m. Płyta ob-
ciąża także część organicznego podłoża, zalegającego obok
badanej kolumny o średnicy 2,0 m.
2)Obciążenie balastowe stanowiły betonowe płyty drogowe
układane na stalowej płycie.
3)Wielkość obciążenia ustalono w ten sposób, aby badanie
było modelem projektowanych obciążeń wzmocnionego
podłoża, i tak uzyskano następujące dane:
– obciążenie płyty 20 kN/m
2
jest przybliżoną wielkością ob-
ciążenia organicznego podłoża od nasypu drogowego
i konstrukcji nawierzchni,
– dodatkowe obciążenie 25 kN/m
2
stanowi rekompensatę
równomiernie rozłożonego obciążenia użytkowego od po-
jazdów samochodowych.
4)Osiadania płyty ustalono przez geodezyjną niwelację tech-
niczną, mierząc osiadania 4 reperów utrwalonych na naro-
żach stalowej płyty. Błąd pomiarów szacowano na ± 1 mm.
5)Próbne obciążenia do 20 + 25 = 45 kN/m
2
przeprowadzo-
no w czasie od 28.04.2006 r. do 08.05.2006 r. Poszczególne
stopnie obciążeń utrzymywano do uzyskania praktycznej
stabilizacji osiadań.
• Analiza wyników próbnego obciążenia kolumny:
Na rys. 5 przedstawiono przebieg średnich osiadań stalowej
płyty o wymiarach 3,0 x 3,0 m, obciążającej balastem kolumnę
żwirową o średnicy 2,0 m uformowaną metodą wybijania.
Uzyskane wyniki próbnego obciążenia tak wzmocnione-
go organicznego podłoża – dla potrzeb projektowanych na-
wierzchni – wykazują, że:
1)Widoczna jest dość szybka stabilizacja osiadań. Po przyłoże-
niu obciążenia już po około 4 dniach występuje praktyczne
ustabilizowanie osiadań.
2)Obciążenie kolumny i przyległego organicznego podłoża
obciążeniem 20 kN/m
2
– równoważnym ciężarowi projekto-
wanego tu nasypu drogowego i nawierzchni – skutkowało
osiadaniem
∆
s = 18,5 mm.
3)Dodatkowe obciążenie naciskiem 25 kN/m
2
– traktowanym
jako rekompensata równomiernie rozłożonego obciąże-
nia od ciężkiego ruchu samochodowego – doprowadziło
do wystąpienia osiadań
Rys. 4 Porównanie średnich wartości stopnia zagęszczenia nasypów:
a) w stanie naturalnym, b) po zagęszczeniu dynamicznym, c) przyrosty za-
gęszczenia.
45 kN/m2
40
33,3 kN/m2
30
20
20 kN/m2
10
1
234
5
6
7
8
910 11 1213 14 15 16 17 18
› nr pomiaru
10
20
30
40
50
60
70
80
90 100 110 120 130 140 150 160
170
180
190
200
210
220
230
CZAS [godz]
0
7,75
18,5 mm
10
10,75
12,00
12,50
15,25
18,00
17,50
18,50
20
25,75
25,50 25,50
30
24,25 mm
33,50
34,75
35,50
40,25
40
42,25
42,00
42,75
s = 24,25 mm.
Przy dokonywaniu oceny wyników uzyskanych z próbne-
go obciążenia należy uwzględnić, że w rozważanym przy-
padku wystąpią pewne korzystne okoliczności, a mianowicie:
– znaczna część osiadań od ciężaru nasypu i podbudowy na-
wierzchni wystąpi w czasie budowy,
– można oczekiwać, że obciążenia od rzeczywistego ruchu po-
jazdów będą mniejsze od przyjętych obciążeń 25 kN/m
2
.
– w czasie budowy – jeszcze przed ułożeniem ostatniej war-
stwy nawierzchni – na podbudowie będzie odbywał się
technologiczny ruch pojazdów, co doprowadzi do wystąpie-
nia wstępnych osiadań, częściowo redukujących osiadania
od przyszłych obciążeń użytkowych.
50
Rys. 5. Wykres średnich osiadań stalowej płyty (3,0 x 3,0 m) obciążającej ko-
lumnę żwirową o średnicy 2,0 m
STATYCZNE METODY CZASOWEGO PRZECIĄŻENIA
I CZĘŚCIOWEGO ODCIĄŻENIA ORGANICZNEGO
PODŁOŻA
Wprowadzenie do metody czasowego przeciąże-
nia organicznego podłoża
Jednym z prostych sposobów uzyskania wzmocnienia i sta-
bilizacji osiadań torfowego podłoża jest zastosowanie metody
Rys. 6. Schemat zależności osiadań torfu s od zmiennego w czasie q
GEOINŻYNIERIA drogi mosty tunele
01/2007 (12)
37
∆