Teoria kosztów
· Koszty produkcji
To wyrażony wartościowo ogół nakładów czynników wytwórczych poniesionych przez przedsiębiorstwo na wytworzenie określonej wielkości produkcji
· Koszty księgowe
To zarejestrowane w księgach rachunkowych przedsiębiorstwa jego wydatki na wytworzenie określonych rozmiarów produkcji
Obejmują one wyłącznie wydatki ujawnione, tzn. znajdujące swoje odzwierciedlenie w zapisach księgowych
· Koszty alternatywne
Są równoważne przychodom, jakie mógłby uzyskać ich właściciel z alokacji tych czynników w inne przedsięwzięcie
Inaczej mówiąc dotyczą one utraty możliwości wykorzystania różnych zasobów na inne cele
Związany z tym jest problem dokonywania wyboru
Obejmuje też tzw. koszty nieujawnione – powstają one w warunkach, gdy w działalność przedsiębiorstwa wprzęgnięte są czynniki produkcji, które nie zostały opłacone
Jak określisz koszt alternatywny faktu, iż siedzisz na tych zajęciach i zastanawiasz się nad zadanym pytaniem?
· Koszty ekonomiczne
Są sumą kosztów księgowych i kosztów alternatywnych czynników wytwórczych wykorzystywanych w działalności gospodarczej
· Społeczne koszty wytwarzania
Obejmuje oprócz kosztu ekonomicznego, koszty danej produkcji stanowiące straty dla osób nie związanych z tą działalnością w postaci np. niszczenia środowiska
Są to tzw. zewnętrzne koszty działalności gospodarczej
· Klasyfikacja kosztów produkcji
Z punktu widzenia rodzaju wyodrębnia się koszty:
Osobowe (wynagrodzenia pracowników)
Materiałowe (suma wartości wszystkich materiałów, energii i paliw zużytych do produkcji)
Amortyzację trwałego majątku produkcyjnego
Uwzględniając kryterium sposobu powiązania z produktem koszty dzielimy na:
Bezpośrednie – te które można odnieść do konkretnego wyrobu (np. płace, materiały bezpośrednie, narzędzia, przyrządy specjalne)
Pośrednie – te których nie można odnieść do konkretnego wyrobu (np. amortyzacja środków trwałych, energia, koszty administracyjne, odsetki bankowe)
Uwzględniając zależność od rozmiarów produkcji:
Stałe (Ks)– zwiększenie lub zmniejszenie produkcji nie wpływa na ich wielkość (np. amortyzacja, koszt utrzymania administracji, ogrzewanie, oświetlenie, odsetki bankowe); występują wyłącznie w krótkim okresie!
Zmienne (Kz) – zmieniają się w zależności od rozmiarów produkcji (materiały, surowce, wynagrodzenia pracowników)
Zachowanie się kosztów w okresach krótkich
· Całkowity koszt produkcji
Jest to suma kosztów stałych i zmiennych, poniesionych na wytworzenie określonej ilości danego wyrobu (Kc)
· Całkowite koszty stałe
Równają się iloczynowi liczby jednostek zużytych stałych czynników i jednostkowych cen tych czynników
· Całkowite koszty zmienne
Równają się iloczynowi liczby jednostek czynników produkcji zmiennych i jednostkowych cen tych czynników
Zwiększają się wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji w tempie zgodnym z produkcyjnością nakładów – gdy jest ona rosnąca to wzrost produkcji może być osiągnięty dzięki mniejszym kolejnym nakładom czynników produkcji, a więc i wolniejszemu przyrostowi kosztów
· Funkcja kosztów całkowitych i zmiennych
Koszty całkowite różnią się od zmiennych wielkością kosztu stałego (0A)
Od 0 do D koszty zmienne i całkowite rosną wolniej od produkcji
Po przekroczeniu tych rozmiarów produkcji dalszy jej wzrost może być osiągnięty tylko dzięki coraz to większym kosztom
· Koszt przeciętny
Trzy rodzaje:
Przeciętny koszt całkowity – koszty całkowite (Kc) / ilość wytworzonych produktów (P)
Przeciętny koszt stały – koszty stałe (Ks) / wielkość produkcji (P)
Przeciętny koszt zmienny – koszty zmienne (Kz) / wielkość produkcji (P)
· Przeciętne koszty stałe
Spadają, gdy produkcja całkowita rośnie, bo taka sama sum kosztów rozkłada się na coraz to większą ilość wytworzonych produktów
Krzywa jest opadająca
· Przeciętne koszty zmienne
Zależą zarówno od ceny zmiennych czynników jak i od produkcyjności przeciętnej tych czynników: większa produkcyjność – niższe koszty, wyższa cena czynników – wyższe koszty przeciętne
Przebieg krzywej przeciętnych kosztów zmiennych zależy od zmienności produkcyjności przeciętnej
· Graficzne wyznaczenie minimum kosztów przeciętnych
·
Najmniejsze koszty przeciętne otrzymujemy prowadząc styczną z początku układu współrzędnych do krzywej kosztów zmiennych i całkowitych – E i E1 - punkt styczności wyznacza odpowiednią wielkość produkcji 0F i 0F1
Krzywa KCP jest przesunięta w prawo od krzywej KZP i KCP wyżej osiąga swoje minimum
Odległość między minimum KCP a minimum KZP zależy od wielkości KSP, przypadających na jednostkę produktu
· Koszt krańcowy
Jest to zmiana kosztów całkowitych wywołana wytworzeniem kolejnej jednostki produktu ( ΔKc/ΔP)
Jest związany tylko z kosztami zmiennymi, bo koszty stałe nie zmieniają się wraz z rosnącą produkcją
· Suma kosztów całkowitych
Jeśli za podstawę przyjmiemy koszt przeciętny to: iloczyn kosztu przeciętnego oraz ilości wytworzonego produktu
Jeśli za podstawę przyjmiemy koszt krańcowy to: suma kolejnych kosztów krańcowych powiększona o koszty stałe
· Prawo malejących przychodów powoduje, że produkt krańcowy rośnie osiągając maksimum, po czym musi maleć, dlatego koszt krańcowy zmniejsza się aż do osiągnięcia minimum, a potem rośnie
Tak długo jak produkt krańcowy jest rosnący, koszty krańcowe spadają i odwrotnie
· Techniczne optimum wielkości produkcji
Punkt Q, w którym nastąpiło zrównanie kosztów krańcowych z przeciętnym kosztem całkowitym, jest dla przedsiębiorstwa punktem optymalnej wielkości produkcji ( w sensie technicznym) – punktem optymalnego wykorzystania czynników zmiennych i stałych. Jest to tzw. techniczne optimum wielkości produkcji.
Punkt optimum wyznacza tę wielkość produkcji 0F, która będzie wytwarzana przy najniższym koszcie jednostkowym
· Czy osiągnięcie przez przedsiębiorstwo stanu optimum oznacza, że wielkość produkcji powinna się ukształtować na poziomie 0F?
Nie wiemy, ponieważ nie uwzględniliśmy jeszcze czynników rynkowych:
Ceny czynników produkowanego dobra
Chłonności rynku
Koszty w długim okresie
Mając możliwość zmiany wszystkich czynników produkcji i ich liczby, firma może wybierać najlepsze dla różnych wielkości produkcji sposoby wytwarzania
Dlatego dla podejmowania racjonalnych decyzji długookresowych w firmie, niezbędne jest określenie przebiegu długookresowych krzywych kosztów przeciętnych i krańcowych
· Wyznaczanie krótkookresowych krzywych kosztów przeciętnych
Bierzemy pod uwagę trzy różne wielkości produkcji 0A, 0B i 0C, więc trzy różne wielkości kosztów całkowitych
Dla każdej funkcji wyznaczamy krótkookresowe przeciętne koszty całkowite (KKp)
Wniosek: dla każdego pożądanego rozmiaru produkcji techniczne optima produkcji będą inne
· Długookresowa krzywa kosztów przeciętnych
Stanowi obwiednię krótkookresowych krzywych kosztu przeciętnego dla oczekiwanych, pożądanych poziomów produkcji.
Pokazuje najwydajniejszą ekonomicznie metodę produkcji w długim okresie
· Wyprowadzanie długookresowej krzywej kosztów przeciętnych
· Długookresowa krzywa kosztów przeciętnych
Przy wielkości produkcji 0D firma ma koszty przeciętne wyższe niż przy produkcji 0B i 0C
Do osiągnięcia wielkości produkcji 0C przedsiębiorstwo odnosi korzyści skali (korzyści płynące z produkcji masowej)
Gdy zwiększanie rozmiarów produkcji powoduje wzrost długookresowych kosztów przeciętnych, firma napotyka niekorzyści skali
· Długookresowa krzywa kosztów krańcowych
Tworzą ją elementy krótkookresowych kosztów krańcowych (DKk)
Krzywa długookresowych kosztów krańcowych przecina długookresową krzywą kosztów przeciętnych w punkcie jej minimum, przy wielkości produkcji 0C.
Punkt ten wyznacza najkorzystniejsze dla firmy warunki produkcji
Korzyści i koszty skali produkcji
· Korzyści skali
To inaczej korzyści płynące z produkcji masowej
Mogą być dwojakie:
wewnętrzne
zewnętrzne
· Wewnętrzne korzyści skali
Oznaczają obniżenie kosztu przeciętnego w wyniku dyskontowania korzyści związanych ze wzrostem rozmiaru zakładu
A więc korzyści, których źródła tkwią w możliwościach zmian wewnątrz zakładu
· Główne wewnętrzne źródła korzyści skali
Zatrudnienie większej liczby osób umożliwia pogłębienie technicznego podziału pracy, a więc wzrost specjalizacji robotników w wykonywaniu określonych czynności, co zwiększa ich wydajność
Produkcja na wielką skalę pozwala lepiej wykorzystać specjalizację w zarządzaniu. Dotyczy to zarówno niższego szczebla, tzn. mistrzów, jak i najwyższego personelu zarządzającego, tzn. menedżerów
Istnieje możliwość lepszego wykorzystania wiedzy technicznej, co przejawia się w stosowaniu nowoczesnych metod produkcji, nowych i udoskonalonych typów maszyn i urządzeń. Niepodzielność środków pracy sprawia, że w wielu dziedzinach produkcji drogie maszyny są dostępne tylko w dużych i drogich jednostkach. Efektywne ich wykorzystywanie wymaga dużej skali produkcji. Ponadto wiele technologii staje się bardziej opłacalnymi przy wzroście skali produkcji
Znaczne oszczędności i korzyści natury technicznej wynikają z integracji. Integracja może polegać bądź na łączeniu zakładów, które wytwarzają surowce lub półprodukty, bądź też na łączeniu zakładów produkujących wyroby o większym stopniu przetworzenia. Połączone zakłady realizują szereg procesów produkcyjnych, osiągając znaczne korzyści
Duzi producenci są w lepszej sytuacji, jeśli chodzi o możliwość wykorzystywania swej siły przetargowej przy zakupie niektórych surowców i usług. Wielkie przedsiębiorstwo ma możliwość narzucenia wyższych cen swoich wyrobów, płacenia niższych cen za surowce i inne czynniki produkcji, o które małe przedsiębiorstwa zaciekle ze sobą konkurują
Całkowite koszty reklamy w dużej firmie są znacznie wyższe niż w małej, ale koszt reklamy w przeliczeniu na jednostkę sprzedaną jest niższy w dużej firmie niż małej
Duża forma dysponuje większym majątkiem i ma więcej źródeł finansowania dla swojego rozwoju. Ponadto pożyczkodawcy uważają za mniej ryzykowne udzielanie kredytów dużym firmom i często udzielają im kredytów przy niższym oprocentowaniu od tego, jakiego żąda się od małych firm
Duże firmy mają większe możliwości rozkładania ryzyka handlowego, gdyż produkują z reguły zróżnicowany asortyment wyrobów, a więc ich przetrwanie nie zależy od sukcesu pojedynczego artykułu. Ponadto duża firma ma możliwości sprzedawania swoich produktów zarówno w kraju jak i za granicą, mała zaś jest zazwyczaj uzależniona od lokalnego rynku lub w najlepszym razie od krajowego
· Korzyści skali zewnętrzne
Niejednokrotnie nie są wymierzalne bezpośrednio
Związane są ze skalą gałęzi lub gospodarki jako całości
Powstanie dużych firm w poszczególnych gałęziach powołuje do życia i sprzyja ekspansji wielu satelitarnych przedsiębiorstw
Korzyści te mogą sprzyjać dalszemu obniżaniu kosztu przeciętnego
Koszty skali
· Wewnętrzne
są zwykle rezultatem zaistnienia negatywnych zjawisk związanych z nadmiernym wzrostem rozmiarów zakładu
Wiąże się z tym szybki wzrost kosztów z tytułu kontroli i koordynacji produkcji, magazynowania, transportu wewnętrznego
W celu uniknięcia tych kosztów, w wielkich przedsiębiorstwach dąży się do tzw. Dyfuzji władzy, czyli pewnej decentralizacji decyzji, ma to umożliwić podejmowanie decyzji na tzw. Poziomach operacyjnych
· Zewnętrzne
Np. ekspansja przedsiębiorstw w poszczególnych gałęziach na pewnym etapie napotyka trudności w wyniku powstania wąskich gardeł w zakresie surowców, materiałów czy braku mocy przerobowych
W takiej sytuacji może zaistnieć konieczność podjęcia dodatkowej produkcji w warunkach malejącej produkcyjności krańcowej i przeciętnej czynników produkcji, co w rezultacie może znaleźć odbicie we wzroście kosztu przeciętnego