Złość to reakcja emocjonalna, która pojawia się, gdy zablokowane jest jakieś dążenie, następuje zmiana i pojawia się uczucie złości.
Teoria poczucia umiejscowienia kontroli ( Locus of Control Theory) stworzona została w latach 60. XX przez , jako jedna z teorii . Ma swoje korzenie w teorii . Rotter zauważył, że ludzie mają odmienne sposoby interpretowania zdarzeń.
Przykłady.
Dlaczego doszło do wypadku?
Ktoś ma wypadek samochodowy. Możliwe są tu generalnie dwa sposoby poszukiwania przyczyn tego wypadku. Osoba o wewnętrznym poczuciu kontroli jest skłonna myśleć: "Kurczę, mogłem nie przyspieszać na tym żółtym świetle" (od mojego zachowania zależy to, że mam wypadek samochodowy). Eksternalista będzie myśleć: "No tak, kolejny dowód na to, że mam życiowego pecha, a zakręt tutaj jest zakrętem śmierci." (Wypadek zależy od czynników zewnętrznych, poza osobistą kontrolą.
Tendencja samoobronna – zjawisko polegające na przypisywaniu sobie (na zasadzie ) odpowiedzialności za sukcesy i okolicznościom odpowiedzialności za swoje porażki (poprzez ). Ma to na celu ochronę poczucia własnej wartości.
Przykład zaczerpnięty z protokołów policyjnych, opisujących wypowiedzi kierowców, którzy spowodowali wypadek: "Słup telefoniczny zbliżał się szybko, próbowałem zejść mu z drogi, gdy uderzył w przód mojego auta."
Tendencja samoobronna uważana jest za zdrowe zjawisko, pojawia się u większości zdrowych psychicznie ludzi. Może jednak przyjmować skrajną postać - - wtedy traktowana jest jako objaw .
· Szerzej na temat psychologicznej charakterystyki zobacz: i ).
· Ludzie przekonani są, że ich los jest zapisany zanim jeszcze się urodzili, a życiem kieruje przeznaczenie (nie ma znaczenia jak się odżywiam, człowiek może w każdej chwili umrzeć przez przypadek). Inni zaś uważają, że ich długość życia zależy od tego np. jak się odżywiają, czy dbają o swoje zdrowie itd.
Teoria umiejscowienia poczucia kontroli dotyczy subiektywnie odczuwanego ulokowania sprawstwa zdarzeń. Rotter twierdzi, że ludzie uczą się w ciągu życia wierzyć, że ich losem kierują oni sami, bądź też że kierują nim czynniki od nich samych niezależne. W związku z tym teoria ta umieszcza ludzi na (jednomodalnym) kontinuum z dwoma biegunami.
Osoby o wewnętrznym umiejscowieniu kontroli () mają przekonanie, że ich życiem i ważnymi zdarzeniami sterują oni sami. Żywią przekonanie, że przede wszystkim od ich własnych wysiłków, pracy, osobistego wpływu zależy to, co ważnego przydarza się im w życiu.
Internalista - w koncepcji stworzonej przez człowiek o wewnętrznym umiejscownieniu kontroli (zobacz też: ).
, wierzą w swoje możliwości, są bardziej pewni siebie, mają względnie stabilne poczucie bezpieczeństwa, wyższy poziom i samoakceptacji oraz ambicje. Są to także osoby silnie motywowane do przywracania utraconego poczucia kontroli i agresji.Wewnętrzne poczucie umiejscownienia kontroli idzie także w parze z repertuarem umiejętności rozwiązywania problemów. Internalista zwykle próbuje różnych metod rozwiązania zadania, zanim się podda. Takie ulokowanie poczucia kontroli modyfikuje także pewne prawa zachowania, które uważali za uniwersalne (zobacz np. ).
Wewnętrzne poczucie umiejscowienia kontroli idzie w parze także ze stosowaniem takich jak i .
z lepszym samopoczuciem, zdrowiem, osiągnięciami lepszym radzeniem sobie ze .Posiada jednak ona swoje wady.
· Badania (np. z 1976r) sugerują, że poczucie sprawowania kontroli jest co prawda dobroczynne i przedłuża życie, jednak utrata tego poczucia daje takie same efekty (lub nawet gorsze) niż nie posiadanie jej od samego początku. Osoby o wewnętrznym umiejscowieniu kontroli rozumieją bowiem utratę poczucia sprawowania kontroli jako wynik własnych błędów, co prowadzi do obwiniania się.
· Wewnętrzne umiejscowienie kontroli wpływa także negatywnie na zdolność rozpoznawania zadań nierozwiązywalnych. Osoby takie zbyt długo próbują je rozwiązać i zbyt wiele wysiłku w to wkładają.
· Osoby o zewnętrznym umiejscowieniu kontroli () żywią przekonanie, że życiem sterują czynniki niezależne od ich świadomego, celowego i zamierzonego wpływu (niekoniecznie muszą to być czynniki zewnętrzne!) - los, przeznaczenie, Bóg, nieświadomość, choroba, szczęście itd.
Do mierzenia poczucia umiejscownienia kontroli służy . Zawiera on między innymi takie sformułowania do wyboru:
l"W dłuższej perspektywie ludzie zdobywają sobie poważanie, na jakie zasługują na tym świecie" lub "Niestety ludzie wiele warci niezależnie, jak bardzo by się starali, przechodzą przez świat niezauważeni".ll"To co mnie spotyka zawdzięczam przede wszystkim sobie" lub "Czasami mam wrażenie, że moja kontrola nad biegiem własnego życia jest niedostateczna".ll"Zwykły obywatel może mieć wpływ na decyzje podejmowane na szczeblu rządowym" lub "Tym światem kieruje grupa osób posiadających władzę i zwykli ludzie mają tu niewiele do powiedzenia".lPoczucie kontroli może przyjmować charakter antycypacji, oczekiwań sytuacyjnych, nastawienia, specyficznej zaistniałych zdarzeń itp. Przekłada się także na konkretne działania i zachowania.
).· Zewnętrzny LoC ma miejsce, kiedy wyniki działań zdają się zależeć od czynników losowych, innych osób, instytucji. Rozwijaniu się takich przekonań sprzyja wychowanie autokratyczne, rygoryzm, zmienność wymagań i nieprzewidywalność zachowań opiekunów.
Poczucie umiejscowienia kontroli jest względnie trwałą , która swoje korzenie ma prawdopodobnie we wczesnych etapach wychowania i w spostrzeganej skuteczności własnych działań. Koreluje dodatnio z i rozwojem społeczno-emocjonalnym dziecka.
Odkryto pozytywny związek () między wysiłkiem wkładanym w rozwiązanie zadania, wytrwałością, ilością sukcesów, zdrowiem i funkcjonowaniem i długością życia a poczuciem umiejscowienia kontroli.
Okazuje się, że pewne prawa, które traktowano w psychologii jako ogólne (na przykład prawo ) mają odmienną postać u internalistów i eksternalistów.
Różnice w poczuciu umiejscownienia kontroli wpływają na takie przeżycia jak odczuwanie winy lub odczuwanie krzywdy. Porażki będą wywoływać u internalistów poczucie winy, u poczucie krzywdy. W twierdzi się zaś, że jest znacznie bardziej dojrzałym i mniej toksycznym przeżyciem niż . Poczucie winy "przestawia" osobowość na funkcjonowanie charakterystyczne dla , poczucie krzywdy zaś dla .
Niektóre badania sugerują, że nieistotne jest to czy badany rzeczywiście kontroluje wzmocnienia, ale raczej jego przekonanie o posiadaniu lub nie posiadaniu kontroli. Pewne dane pokazują także, że poczucie umiejscownienia kontroli jest silnie zależne od bieżących okoliczności. Ludzie zmieniają swoje poczucie ulokowania kontroli w zależności od tego na przykład, jakie zadanie przed nimi stoi i jakie mieli wcześniejsze doświadczenia z tym zadaniem (szerzej zobacz: ).
Poczucie kontroli wzmocnień Rottera jest jedną z teorii podnoszącą znaczenie wpływu jednostki na świat. Pokrewne pojęcia to "oczekiwanie własnej skuteczności" , wewnątrz- i zewnątrzsterowność (teoria rozwijana przez ), pojęcie w teorii . Wszystkie te koncepcje łączą przekonanie o zdolności wpływu jednostki na sytuację ze zdrowiem psychicznym.
Pojęcie umiejscowienia kontroli często utożsamiane jest z i . Nie są to jednak pojęcia tożsame (szerzej zobacz: ).
:1. Drwal R.Ł. (1995). Adaptacja kwestionariuszy osobowości. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
2. Sęk H., Brzeziński J., Domachowski W., Kowalik S., Poznaniak W. (1998). Społeczna Psychologia Kliniczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Emocje w ogóle, a złość w szczególności, specyficznie zabarwiają obraz postrzeganej rzeczywistości. Dzięki zniekształceniu rzeczywistości emocje przygotowują do działania w sposób korzystny dla osoby, której zachowanie ma być zmodyfikowane przez odczucia.
Złość składa się z trzech elementów: , reakcji fizjologicznej oraz zachowania.
i ogólnie rzecz biorąc - mobilizują się, przygotowują do ataku. Spada przepływ krwi w naczyniach podskórnych, oraz kończynach, zwiększając jej dawkowanie do głównych narządów takich jak mózg, serce, oraz najważniejszych mięśni (m. in. ramion, ud). Wzrasta i szybkość pracy serca. Przestaje pracować . Zostają pobudzone odpowiednie ośrodki w , odpowiedzialne za wydzielanie innych "hormonów stresu" oraz koncentrację. Rozszerzają się źrenice. Pocą się wnętrza dłoni, zwiększając tym swoją przyczepność, co umożliwia pewniejszy chwyt w walce. Wydziela się m. in. fenyloetyloamina, adrenalina. Częściowo zostaje zredukowane odczuwanie bólu. Zwiększa się refleks. Zależnie od poziomu stresu, zostają zredukowane ograniczenia siły mięśni (normalnie człowiek wykorzystuje ok. 25-30% rzeczywistej siły mięśni, a to dlatego, że jest ona redukowana przez mózg, który "wie”, że nie tylko nie jest ona potrzebna w 100% i powodowałaby niepotrzebne zużycie energii, ale także dlatego, że siła mięśni jest niewspółmierna do ich wytrzymałości, i blisko kresu swych możliwości mięśnie zrywałyby się ze ścięgien bardziej szkodząc, niż pomagając). atak sprowadza się do zachowań werbalnych, przy słabszej - atak jest fizyczny.,· ,
· – zablokowanie celów,
· obronna: obrona własnej wartości, ochrona
· wyzbywanie się ,
Gniew – reakcja na niepowodzenie lub wzburzenie emocjonalne, czasami z nastawieniem (zob. ).
Gniew wyrażany jest spontanicznie: krzykiem, , czasem ale może też być powstrzymany. Reagowanie gniewem jest często ucieczką od odpowiedzialności, wówczas gdy człowiek jest niezdolny do rozwiązania trudności. Ludzie wpadają w gniew również, gdy nie mają pewności o słuszności własnych poglądów, ale dopuszczają, że nie mają racji.
Umiejętność kontroli gniewu zależy od danego człowieka. Osoby szczególnie podatne na gniew nazywane są ; są one z tego powodu często negatywnie oceniane przez otoczenie.
Emocja ta jest często związana z powtarzającym się oddziaływaniem czynników stresogennych. Osoba narażona na działanie bodźców stresogennych i pozbawiona możliwości reakcji na nie, zaczyna reagować gniewem.
W gniew uważany jest za jedno z najważniejszych , przeszkadzających w osiągnięciu oświecenia. W gniew jest wymieniany jako jeden z , gdyż świadomie podsycany i budzony, jest sprzeciwieniem się miłości bliźniego, która stanowi podstawową zasadę moralną Nowego Testamentu.
Do określenia poziomu i natężenia gniewu służy m.in. skala ekspresji gniewu (SEG).
...