wiadomości z zakresu bezpieczeństwa
i higieny pracy
WARSZAWA 2007
1
SPIS TREŚCI
1. Regulacje prawne z zakresu ochrony pracy …………………………………………….4
1.1. Prawa i obowiązki pracodawców i pracowników w zakresie bhp oraz
odpowiedzialność za naruszenie przepisów i zasad bhp ...………………………………...4
1.1.1. Obowiązki pracodawcy……………………………………………………………......4
1.1.2. Obowiązki pracownika ……….……………………………………………………...5
1.1.3.
Prawa pracownika.……………………………………………………………………..6
1.1.4. Umowa o pracę ………………………………………………………………………6
1.1.4.1. Zawarcie umowy o pracę.….………………………………………………………..6
1.1.4.2. Rozwiązanie umowy o pracę..……………………………………………………....7
1.1.4.3.Rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem ..………………………………..7
1.1.4.4.Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracodawcę...…………......8
1.1.4.5. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika..…………….9
1.1.5.Wygaśnięcie umowy o pracę...…………………………………………………….....9
1.1.6.
Świadectwo pracy ………………………………………..………………………….9
1.1.7. Równe traktowanie kobiet i mężczyzn ………………………………………………10
1.1.8. Czas pracy …………………………………...……………………………...……....11
1.1.9.
Urlopy wypoczynkowe ………………………………………………………...…..12
1.1.10.Alkohol w miejscu pracy…………………………………………………………....12
1.1.11.Odpowiedzialność porządkowa pracownika………………………………………...13
1.1.12. Odpowiedzialność materialna pracowników.………………………………….…...13
1.1.12.1.Odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy……………..14
1.1.12.2.Odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną osobie trzeciej....………...15
1.1.13.Odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi...…………………………15
1.1.13.1. Odpowiedzialność materialna pracownika...………………………………….....15
1.1.13.2.Wspólna odpowiedzialność materialna .....…………………...…………..………16
1.1.14. Przedawnienie roszczeń.…………….…………………………………………….16
1.1.14.1. Przedawnianie roszczenia regresowego .……………………….………………..16
1.1.14.2. Powzięcie wiadomości o szkodzie ………….………………………………….17
1.2. Nadzór i kontrola przestrzegania prawa pracy …………………….………….………17
1.2.1. Zewnętrzne organa nadzorujące warunki pracy ….………………...…………….17
1.2.1.1. Państwowa Inspekcja Pracy ……………………………………….……………...17
1.2.1.2. Państwowa Inspekcja Sanitarna …………………………….…………………….17
1.2.1.3. Dozór techniczny ………………………………………….……………………...18
1.2.1.4. Państwowa Straż Pożarna ……………………………………….……………......18
1.2.2. Wewnętrzne organa nadzorujące warunki pracy w przedsiębiorstwie ……….….19
1.2.2.1. Służba bezpieczeństwa i higieny pracy ………………….……………...……...19
1.2.2.2. Komisja bezpieczeństwa i higieny pracy ………………………………….…....20
1.2.2.3.
Społeczna inspekcja pracy ……………………………………………………..20
1.3. Ochrona pracy kobiet, uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem.……..21
1.4. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe oraz świadczenia z nimi związane..…….22
1.4.1. Wypadki przy pracy …….………………………………………………………......22
1.4.1.1. Ustalanie okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy …..………………….......24
1.4.1.2.
Postępowanie odwoławcze ……..………………...………………………………..25
1.4.1.3. Świadczenia z tytułu wypadku przy pracy i chorób zawodowych …..………..…25
1.4.2. Wypadek w drodze do pracy lub z pracy ……..………………………………….....27
1.4.3. Wypadek w szczególnych okolicznościach.……………………………………...…27
1.4.4.Choroby zawodowe ……………….………………………………………….........28
1.5. Zasady przydzielania i stosowania odzieży roboczej i środków ochrony
indywidualnej………………………………………………………………………….28
1.5.1. Odzież i obuwie roboczej ………………………..…………………….…………...29
1.5.2. Środki ochrony indywidualnej……...……………………………………………….29
1.5.3.
Środki ochrony zbiorowej …………….…..…………………………………….....30
2
1.6. Profilaktyczna opieka zdrowotna nad pracownikami ………………………..………..30
1.6.1. Lekarz orzeka w sprawach:……………………………………………………......30
1.6.2. Postępowanie odwoławcze ………………………………………………………….30
2. Problemy związane z organizacją stanowisk pracy biurowej, ze szczególnym
uwzględnieniem stanowisk wyposażonych w monitory ekranowe …………………….31
3. Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne występujące w procesach
pracy – charakterystyka, ocena zagrożeń tymi czynnikami ………………………...…35
3.1. Ręczne prace transportowe …………………………………………………………...35
3.1.1. Normy podnoszenia i przenoszenia ręcznie ciężarów dla mężczyzn ……………36
3.1.2. Normy podnoszenia i przenoszenia ręcznie ciężarów dla kobiet ……………….36
3.2. Energia elektryczna …………………………………………………………………...36
3.3. Działanie na organizm człowieka niebezpiecznych substancji i preparatów
chemicznych …………………………………………………….……………..…….…37
3.3.1. Charakterystyka oddziaływania na człowieka niebezpiecznych
substancji i preparatów chemicznych …………………………………………………..37
3.3.1.1.
Związki organiczne, rozpuszczalniki ……………………………………………..38
3.3.1.2.
Gazy ………………………………………………………………………………...38
3.3.2. Ocena zagrożeń związana z narażeniem na działanie niebezpiecznych substancji
i preparatów chemicznych ……………………………………………………………...38
3.3.3. Zakażony człowiek i materiały pochodzące od ludzi a narażenie pracowników......39
3.4. Działanie na organizm człowieka czynników fizycznych …………………………….41
3.4.1.
Charakterystyka oddziaływania na organizm człowieka czynnika fizycznego
nadmiernego hałasu …………………………………………………………………....42
3.4.2.
Ryzyko związane z narażeniem na działanie nadmiernego hałasu ………………...43
3.4.3. Ocena zagrożeń związana z działaniem nadmiernego hałasu na organizm człowieka
………………………………………………………………………………………….43
4. Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, w tym metody
ochrony przed szkodliwym i niebezpiecznym wpływem czynników występujących w
procesach pracy ………………………………………………………………………...43
4.1.
Ryzyko zawodowe …………………………………………………………………….45
4.2.
Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia ……………………………...45
4.3.
Zasady oceny narażenia zawodowego ………………………………………………...46
4.4.
Przebieg oceny ryzyka zawodowego ………………………………………………….47
4.4.1.
Podstawowe etapy oceny ryzyka zawodowego ……………………………………..47
4.4.2.
Informacje potrzebne do oceny ryzyka zawodowego ……………………………….47
4.4.3.
Identyfikacja zagrożeń ………………………………………………………………47
4.4.4.
Oszacowanie ryzyka zawodowego ………………………………………………….47
4.4.5.
Wyznaczenie dopuszczalności ryzyka zawodowego ………………………..……….49
4.5. Działania wynikające z oceny ryzyka zawodowego …………………………...……..49
4.5.1.
Opracowanie planu redukcji zagrożenia …………………………………………...50
4.5.2.
Inne działania mające na celu kształtowanie bezpiecznych i higienicznych
warunków pracy ………………………………………………………………………..50
5. Zasady postępowania w razie wypadku w czasie pracy i w sytuacjach zagrożeń (pożaru,
awarii...), w tym zasady udzielania pomocy przedlekarskiej w razie wypadku …………..50
5.1.
Spalanie gazów palnych i opar cieczy palnych ……………………………………….51
5.2.
Sprzęt gaśniczy. Gaśnice ……………………………………………………………...51
5.3.
System alarmowania i wzywania straży pożarnej …………………………………….52
5.4.
Prowadzenie akcji ratowniczej oraz ewakuacji ludzi i mienia ………………………..53
5.5.Obowiązki pracodawcy w zakresie zabezpieczenia warunków
udzielania pomocy przedlekarskiej w razie wypadku …………………………………….54
6. Załączniki ………………………………………………………………………………55
6.1. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia l grudnia 1998 r. w
sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory
ekranowe …………………………………………………............................................56
3
1. Regulacje prawne z zakresu ochrony pracy.
W Konstytucji RP zostało zapisane „Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych
warunków pracy". Prawo to jest realizowane głównie przez Kodeks Pracy.
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. KODEKS PRACY określa prawa i obowiązki
pracowników i pracodawców.
Ilekroć w kodeksie pracy jest mowa o prawie pracy, rozumie się przez to przepisy:
1) kodeksu pracy
2)
innych ustaw i aktów wykonawczych, określające prawa i obowiązki pracowników i
pracodawców,
3)
postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień
zbiorowych,
4)
postanowienia regulaminów i statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku
pracy.
W sprawach nie unormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się
odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa
pracy.
Pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie: umowy o pracę,
powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o prace.
Pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości
prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników.
1.1. Prawa i obowiązki pracodawców i pracowników w zakresie bhp oraz
odpowiedzialność za naruszenie przepisów i zasad bhp.
1.1.1. Obowiązki pracodawcy.
Pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki:
1)
pracy pracownikom,
2)
pracy osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż
stosunek pracy:
a)
w zakładzie pracy,
b)
w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę,
3) zajęć odbywanych na terenie zakładu pracy przez studentów i uczniów nie będących
jego pracownikami.
Wykonywania prac przez co najmniej dwie osoby w celu zapewnienia asekuracji, przy
których istnieje możliwość wystąpienia szczególnych zagrożeń dla zdrowia lub życia
ludzkiego.
Powyższe dotyczy odpowiednio jednostki organizującej pracę wykonywaną przez osoby
fizyczne na innej podstawie niż stosunek pracy, w ramach prac społecznie użytecznych.
Pracodawca jest obowiązany zastosować środki niezbędne do zapewnienia ochrony życia
i zdrowia osobom w razie prowadzenia prac w miejscu. do którego mają dostęp osoby nie
biorące udziału w procesie pracy.
Pracodawca ponosi odpowiedzialność za
stan bezpieczeństwa i higieny pracy w
zakładzie pracy.
Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników, tzn.:
1)
organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
2)
zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i
higieny pracy,
3)
wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie.
4)
kontrolować wykonanie tych poleceń,
5)
zapewniać wykonanie nakazów wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organ nadzoru nad warunkami pracy,
4
6)
zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać,
w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiąz-
ków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpie-
czeństwa i higieny pracy.
Osoba kierująca pracownikami jest
obowiązana:
1)
organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i
higieny pracy,
2)
dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z
przeznaczeniem,
3)
organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie
pracowników przed:
a)
wypadkami przy pracy.
b)
chorobami zawodowymi,
c)
innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy.
4) dbać o:
a)
bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy,
b)
bezpieczny i higieniczny stan wyposażenia technicznego.
c)
sprawność środków ochrony zbiorowej,
d)
stosowanie środków ochrony zbiorowej zgodnie z przeznaczeniem,
5) egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i
higieny pracy.
6) zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad
pracownikami.
Kto będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w
zakładzie pracy albo kierując pracownikami, nie przestrzega przepisów
lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, podlega karze grzywny.
Szczegółowe obowiązki pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy omówione
zostały w treści opracowania.
1.1.2. Obowiązki pracownika.
Podstawowym obowiązkiem pracownika jest przestrzeganie przepisów i zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy. W szczególności pracownik jest obowiązany:
1)
znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w
szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym
egzaminom sprawdzającym,
2)
wykonywać prace w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełożonych,
3)
dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w
miejscu pracy,
4)
stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem.
5) poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zalecanym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich.
6) niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku
albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także
inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie.
7) współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.
5