1. POJĘCIE ZASAD TECHNIKI PRAWODAWCZEJ
Technika prawodawcza to umiejętność polegająca na celowym, racjonalnym, opartym na wiedzy
Formułowaniu przepisów prawnych i aktów normatywnych. Takie formułowanie przepisów prawnych i aktów normatywnych opiera się zazwyczaj na określonych wskazaniach. Stąd też częściej mianem „techniki prawodawczej" określa się zbiór takich wskazań skierowanych do podmiotów przygotowujących akty normatywne.
2. SYSTEMATYKA DYREKTYW TECHNIKI PRAWODAWCZEJ
Dyrektywy techniki prawodawczej można klasyfikować według różnych
kryteriów. Można tez spotkać bardziej rozbudowane systematyzacje dyrektyw techniki
prawodawczej. W jednej z nich wyróżniono aż pięć grup tego rodzaju dyrektyw.
Pierwsza grupa to dyrektywy języka aktu normatywnego, które mówią^ ze:
1. Tych samych terminów należy używać zawsze w tym samym znaczeniu;
2. Należy unikać używania terminów wieloznacznych;
3. Tekst aktu normatywnego powinien odpowiadać zasadom poprawności
językowej;
4. Terminologia aktu powinna uwzględniać terminologię aktów już obowiązujących.
Druga grupę stanowią dyrektywy oparte na założeniu, ze regulacja prawna powinna być w zasadzie jednolita i wyczerpująca, to znaczy, ze:
1. Akt normatywny powinien regulować cały zakres stosunków społecznych
w sposób możliwie kompletny;
2. W akcie normatywnym należy unikać wyjątków;
3. Sprawy o drugorzędnym charakterze nie powinny przesłaniać zasadniczych
konstrukcji i regulacji;
4. Akt normatywny nie powinien regulować stosunków rożnego typu, ani tez
zmieniać i uchylać przepisów regulujących sprawy nienależące do jego za-
kresu.
Trzecia grupa dyrektyw dotyczy systematyki wewnętrznej i zewnętrznej aktu normatywnego. Systematyka wewnętrzna powinna opierać się. Na poprawnym podziale przepisów prawnych (np. na przepisy ogólne, przepisy szczegółowe, przepisy końcowe itd.), natomiast systematyka zewnętrzna powinna polegać na trafnym oddzieleniu przepisów danego aktu normatywnego od przepisów innych aktów.
Czwarta grupa to dyrektywy techniki prawodawczej odnoszące się do adresata aktu normatywnego nakazujące, aby sformułowanie aktu:
1. Pozwalało adresatowi znaleźć w akcie wskazówkę, jak powinien (lub może) postąpić w określonej sytuacji;
2. Pozwalało rozstrzygnąć wszelkie nasuwające się wątpliwości;
3. Było w optymalnym stopniu zrozumiale dla jego adresatów.
Piątą grupę stanowią. Dyrektywy formy regulacji, sprowadzające się do zalecenia, aby tekst aktu normatywnego był możliwie zwięzły. Niektórym dyrektywom techniki prawodawczej nadaje się. Niekiedy formę obowiązujących norm prawnych.
3. SPOSOBY TWORZENIA PRAWA
a) przekształcenie zwyczajów (obyczajów) w prawo – (z prawem zwyczajowym mamy do czynienia, gdy w danej zbiorowości upowszechniło się przekonanie, iż istniejące dotychczas zwyczaje są na tyle dla niej istotne, że powinny być sankcjonowane przez organy władzy publicznej,
b) kształtowanie prawa na podstawie opinii uczonych jurystów – ten typ prawa znany był cywilizacji rzymskiej, zgodnie ze szczególnymi przywilejami władzy, otrzymały moc wiążącą,
c) precedensowe orzecznictwo sądowe (judge-made-law) – prawo precedensowe jest rozpowszechnione zwłaszcza w Anglii, Kanadzie, Australii, USA, - tworzenie prawa w drodze precedensowej orzeczeń sądowych zapewnia dostosowanie norm do potrzeb,
d) stanowienie prawa – prawo stanowione wyparło prawo zwyczajowe, stanowieniem prawa jest aktem świadomym i celowym, jest to sformalizowany akt władzy publicznej (polega to na):
- oddanie go w ręce kompetentnych organów władzy publicznej,
- podporządkowanie prawotwórczego działania tych organów,
- nadanie określonej prawnie formy tym aktom,
- podaniu do wiadomości publicznej.
Charakter prospektywny – oznacza to iż zwrócone są ku przyszłości, normują sytuację,
Konstytutywność – wyraża się w tym, że wraz z aktem stanowienia, na mocy decyzji kompetentnego organu władzy publicznej, wprowadzone są do systemu prawa lub usuwane zeń normy prawne.
e) zawieranie umów o charakterze prawotwórczym, - umowa jest aktem dwustronnym, prawo powstające w wyniku zawarcia umowy jest w istocie prawem stanowionym, w drodze porozumienia i układu zawartego pomiędzy zainteresowanymi podmiotami,
4. CECHY SYSTEMU ŹRÓDEŁ PRAWA
Cechy systemu źródeł prawa:
* Hierarchiczność
* Normatywna koncepcja źródeł prawa – tzn., że tylko normy prawne tworzą system prawny, czyli orzeczenia TK nie.
* Dualizm źródeł prawa – podział na powszechne i wewnętrzne prawo został złamany przez samą konstytucję i tylko w niej mogą być od niego wyjątki:
→ Art. 9 – „RP przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego” → w tym zwyczaj;
→ art. 25 ust. 5 – umowy między RP a kościołami i związkami, jako podstawa ustawy;
→ art. 59 ust. 2 – układy zbiorowe pracy;
→ art. 61 ust. 4 – prawo do informacji – regulaminy Sejmu i Senatu określają tryb udzielania informacji o nich.
→ art. 227 ust. 1 zd. 1 w związku z ustawą o NBP.
Ä zamknięcie systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego w aspekcie przedmiotowym i podmiotowym → pomimo wyjątków linia orzecznicza TK broni tezy o zamknięciu systemu.
5. MODEL RACJONALNEGO TWORZENIA PRAWA
Według Jerzego Wróblewskiego, model racjonalnego tworzenia prawa dzieli proces prawotwórczy na pięć następujących etapów:
1. precyzyjne wyznaczenie stanu (celu), który zamierza się osiągnąć za pomocą regulacji prawnej,
2. określenie prawidłowości wiążących wytyczony cel ze zjawiskami, które mogą być użyte jako środki dla jego osiągnięcia,
3. wyodrębnienie grupy środków mogących być prawnymi środkami realizacji wyznaczonego celu,
4. wybór z tej grupy określonego środka prawnego,
5. ustanowienie stosownych przepisów.
To jest tylko model tworzenia prawa, bardzo prosty, bo nie zakłada że na każdym etapie tego działania racjonalny prawodawca musi charakteryzować sie posiadaniem szeregu informacji. Organy stosujące prawo muszą mieć niesprzeczną wiedzą, bez luk, doswiadczenie życiowe. Ta sama formuła w odniesieniu do prawodawcy
6. ZASADY PRAWIDŁOWEJ LEGISLACJI W ORZECZNICTWIE TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO
Zasada prawidłowej legislacji obejmuje zasady szczegółowe:
1/ ochrony praw nabytych;
2/ poszanowania interesów w toku;
3/ umieszczania przepisów przejściowych;
4/ niedziałania prawa wstecz;
5/ odpowiedniego vacatio legis;
6/ zakazu zmiany przepisów prawa podatkowego w trakcie trwania roku podatkowego;
7/ określoności przepisów prawa.
Zasada ochrony praw nabytych
1/ zakaz arbitralnego znoszenia lub ograniczania praw podmiotowych;
2/ dotyczy praw podmiotowych już istniejących lub ekspektatyw tych praw;
3/ nie ma charakteru absolutnego – prawodawca może zmienić przepisy prawa określające sytuację prawną określonych grup adresatów;
4/ chroni wyłącznie oczekiwania usprawiedliwione i racjonalne;
5/ nie obejmuje ochroną praw nabytych niesłusznie lub niegodziwie oraz tych, które nie mają oparcia w porządku konstytucyjnym obowiązującym w momencie orzekania ( SK 30/04 z 10 IV 2006 r.)
6/ nie tworzy samoistnego konstytucyjnego prawa podmiotowego, przesłanka oceny naruszenia konstytucyjnych praw i wolności, skierowana do ustawodawcy, nakaz odpowiedniego kształtowania prawa (SK 20/04, z 12 XII 2005 r., OTK ZU 2005, seria A, nr 11, poz. 133)
7/ przedmiot ochrony prawa rzeczywiście nabyte (lub maksymalnie ukształtowane
ekspektatywy) in abstracto lub in concreto, nie są chronione stworzone w ustawie możliwości
przyznania określonych praw, których faktyczne przyznanie jest uzależnione od spełnienia
dodatkowych warunków (K 6/04, z 17 X 2005 r., OTK ZU 2005, seria A, nr 9), ustawa
nowelizująca nie może jednak wprowadzać z mocą wsteczną dodatkowego warunku nabycia
prawa podmiotowego ( K. 19/02, z 30 III 2005, OTK ZU seria A, nr 3, poz. 28)
8/ tylko przed rzeczywistą stratą, a nie utraconym zyskiem
Zasada poszanowania interesów w toku
- interesy w toku to przedsięwzięcia gospodarcze i finansowe, które rozpoczęte zostały pod
„rządami” dotychczas obowiązujących przepisów prawa i nie zostały zakończone w chwili
zmiany tych przepisów;
- ochrona interesów w toku ma charakter kategoryczny, gdy ustawodawca:
1/wyznaczył ramy czasowe, w których jednostka może zrealizować określone
przedsięwzięcia;
2/ przedsięwzięcie jest rozłożone na określone czasowo etapy;
3/ przedsięwzięcie zostało już faktycznie rozpoczęte.
Zasada umieszczania przepisów przejściowych
Nakaz umieszczania przepisów przejściowych: ZTP § 30. 1. W przepisach przejściowych reguluje się wpływ nowej ustawy na stosunki powstałe pod
działaniem ustawy albo ustaw dotychczasowych.
2. W przepisach przejściowych rozstrzyga się w szczególności:
1) sposób zakończenia postępowań będących w toku (wszczętych w czasie obowiązywania
dotychczasowych przepisów i niezakończonych ostatecznie do dnia ich uchylenia), skuteczność
dokonanych czynności procesowych oraz organy właściwe do zakończenia postępowania i
terminy przekazania im spraw;
2) czy i w jakim zakresie utrzymuje się czasowo w mocy instytucje prawne zniesione przez nowe
przepisy;
3) czy zachowuje się uprawnienia i obowiązki oraz kompetencje powstałe w czasie obowiązywania
uchylanych albo wcześniej uchylonych przepisów oraz czy skuteczne są czynności dokonane w
czasie obowiązywania tych przepisów; sprawy te reguluje się tylko w przypadku, gdy nie chce się
zachować powstałych uprawnień, obowiązków lub kompetencji albo chce się je zmienić albo też
gdy chce się uznać dokonane czynności za bezskuteczne;
4) czy i w jakim zakresie stosuje się nowe przepisy do uprawnień i obowiązków oraz do czynności, o
których mowa w pkt 3;
5) czy i w jakim zakresie utrzymuje się w mocy przepisy wykonawcze wydane na podstawie
dotychczasowych przepisów upoważniających.
Zasada niedziałania prawa wstecz;
„zasada niedziałania praw wstecz oznacza nie tylko zakaz stanowienia norm prawnych, które nakazywałyby stosować nowo ustanowione normy prawo do zdarzeń, które miały miejsce przed ich wejściem w życie i z którymi prawo nie wiązało dotąd skutków prawnych (zasada lex retro non agit we właściwym tego słowa znaczeniu), lecz także jako zakaz stanowienia intertemporalnych reguł, które mają określić treść stosunków prawnych powstałych pod rządami dawnych norm, a trwających w okresie wejścia w życie nowo ustanowionych norm prawnych, jeżeli reguły te wywołują ujemne następstwa dla bezpieczeństwa prawnego i poszanowania praw nabytych.”
Zasada odpowiedniego vacatio legis;
1/ konkretyzacja przepisy ustawy z dnia 20 VII 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych
2/ początek biegu okresu vacatio legis;
3/ odpowiedniość okresu dostosowawczego;
4/ „ważny interes publiczny” jako przesłanka skrócenia lub pominięcia vacatio legis.
Zasada prawidłowej legislacji: system ściśle ze sobą powiązanych dyrektyw adresowanych do prawodawcy, wskazujących, w jaki sposób należy dokonywać zmian prawa w państwie prawnym.
1/ funkcja zasady (zasad): zagwarantowanie bezpieczeństwa prawnego obywateli; zakaz
stanowienia przepisów prawa, które pozostawiają organom państwowym zbyt dużą swobodę oraz umożliwiają dowolność rozstrzygnięć. Tego rodzaju wada legislacyjna może przesłankę stwierdzenia niekonstytucyjności dotkniętych nią przepisów. (SK 51/05 z 23 V 2006 r., OTK
ZU 2006, seria A, nr 5, poz. 58).
2/ zasady te, stanowią podstawę do oceny, czy sformułowane ostatecznie przepisy prawne w prawidłowy sposób wyrażają wysławianą normę prawną oraz czy nadają się do realizacji zakładanego celu.
3/ definicje legalne:
Należy przypomnieć, że naruszeniem art. 2 Konstytucji jest stanowienie przepisów niejasnych, wieloznacznych, które nie pozwalają obywatelowi na przewidzenie konsekwencji prawnych jego zachowań
Zasada zakazu zmiany przepisów prawa podatkowego w trakcie trwania roku podatkowego;
Zasada określoności przepisów prawa:
1/ poprawność, jasność, precyzyjność przepisów prawa – przewidywalność skutków jego zastosowania;
2/ poprawność – warstwa językowa i struktura logiczna;
3/ jasność – klarowność i zrozumiałość dla adresatów;
4/ precyzyjność – obowiązki adresatów mają być sformułowane na tyle konkretnie, by ich treść była oczywista;
5/ zagrożenia przewidywalności prawa występują, gdy:
- przesłanki zwrotu niedookreślonego są determinowane elementami subiektywnymi;
- zwrotom takim nie nadaje się brzmienia, które gwarantowałoby jednolitość linii orzeczniczej;
- ustalenie znaczenia pojęć nieostrych powierza się organom stosującym te przepisy, zwłaszcza, gdy są to organy administracji publicznej, czyni to z nich faktycznie organy prawotwórcze (K 4/03 z 11 V 2004 r., OTK ZU 2004, seria A, nr 5, poz. 41).
6/ dopuszczalność stosowania zwrotów pozaprawnych, nieostrych i ocennych;
7/ jedynie niedookreśloność kwalifikowana skutkuje niekonstytucyjnością przepisu
(dowolność albo brak możliwości poprawnej logicznie i funkcjonalnie oraz spójnej systemowo interpretacji).
8/ naruszenie zasady określoności w ustawowej regulacji ingerowania państwa w sferę konstytucyjnych wolności i praw jednostki może stanowić samoistną przesłankę stwierdzenia niezgodności tej regulacji zarówno z art. 2 (zasada państwa prawnego i zasady pochodne), jaki i art. 31 ust. 3 konstytucji (wymóg poprawnej drogi ustawowej)
7. TYPOWE ŚRODKI TECHNIKI PRAWODAWCZEJ
Jeżeli norma ma być adresowana do każdej osoby fizycznej, adresata tej normy wskazuje się wyrazem "kto". Jeżeli norma ma znajdować zastosowanie we wszystkich okolicznościach, w przepisie prawnym nie określa się okoliczności jej zastosowania. Jeżeli norma ma znajdować zastosowanie tylko w określonych okolicznościach, okoliczności te jednoznacznie i wyczerpująco wskazuje się w przepisie prawnym przez rodzajowe ich określenie. Jeżeli w ustawie lub innym akcie normatywnym ustalono znaczenie danego określenia w drodze definicji, w obrębie tego aktu nie wolno posługiwać się tym określeniem w innym znaczeniu. Definicję zakresową (wyliczającą elementy składowe zakresu) formułuje się w jednym przepisie prawnym i obejmuje się nią cały zakres definiowanego pojęcia. Jeżeli wyliczenie wszystkich elementów zakresu definiowanego pojęcia w jednym przepisie prawnym nie jest możliwe, w definicji wyraźnie zaznacza się, że tekst tej samej lub innej ustawy zawiera nadto elementy uzupełniające tę definicję, w szczególności przez użycie zwrotu: "...i inne wskazane w przepisach.” Dla oznaczenia określenia złożonego, składającego się z więcej niż jednego wyrazu, które wielokrotnie powtarza się w tekście aktu normatywnego, można wprowadzić jego skrót.
Nie odsyła się do przepisów, które już zawierają odesłania.
Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej - skrótem "Dz. U.";
"Monitor Polski" - skrótem "M.P."; "Monitor Polski B" - skrótem "M.P. B"; Monitor Sądowy i Gospodarczy - skrótem "M.S.
8. REKONSTRUKCJA NORM PRAWNYCH Z PRZEPISÓW PRAWA
I. Rekonstrukcja normy sankcjonowanej.
Struktura normy sankcjonowanej: H + D
1. naleŜy znaleźć przepis prawa materialnego (przepis podstawowy) – Przepis prawa materialnego powinien moŜliwie bezpośrednio i wyraźnie wskazywać kto, w jakich okolicznościach i jak powinien się zachować.
2. następnie naleŜy odszukać przepis modyfikujący, który moŜe być umieszczony w przepisach szczegółowych.
Przepis modyfikujący moŜe być umieszczony takŜe w przepisach ogólnych danej ustawy.
II. Po zrekonstruowaniu normy sankcjonowanej naleŜy zrekonstruować normę
sankcjonującą.
Struktura normy sankcjonującej: H + D
9. BUDOWA AKTU NORMATYWNEGO, RODZAJE PRZEPISÓW PRAWA
10. ETAP PRZEDWSTĘPNY TWORZENIA PROJEKTU USTAWY
Paragraf 1 załącznika do rozporządzenia Prezesa RM w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” dzieli fazę przedwstępną (przed napisaniem projektu ustawy) na 2 etapy:
I. Podjęcie decyzji o przygotowaniu projektu ustawy poprzedza się:
1) wyznaczeniem i opisaniem stanu stosunków społecznych w dziedzinie wymagającej interwencji organów władzy publicznej oraz wskazaniem pożądanych kierunków ich zmiany;
2) ustaleniem potencjalnych, prawnych i innych niż prawne, środków oddziaływania umożliwiających osiągnięcie zamierzonych celów;
3) określeniem przewidywanych skutków społecznych, gospodarczych, organizacyjnych, prawnych i finansowych każdego z rozważanych rozwiązań;
4) zasięgnięciem opinii podmiotów zainteresowanych rozstrzygnięciem sprawy;
5) dokonaniem wyboru sposobu interwencji organów władzy publicznej.
II. W przypadku podjęcia decyzji o przygotowaniu projektu ustawy, należy:
1) zapoznać się z dotychczasowym stanem prawnym, w tym z obowiązującymi ustawami, umowami międzynarodowymi, którymi Rzeczpospolita Polska jest związana, prawodawstwem organizacji i organów międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest członkiem, oraz prawem Unii Europejskiej, obowiązującym w regulowanej dziedzinie;
2) ustalić skutki dotychczasowych uregulowań prawnych obowiązujących w danej dziedzinie;
3) określić cele, jakie zamierza się osiągnąć przez wydanie nowej ustawy;
4) ustalić alternatywne rozwiązania prawne, które mogą skutecznie służyć osiągnięciu założonych celów;
5) sformułować prognozy podstawowych i ubocznych skutków rozważanych alternatywnych rozwiązań prawnych, w tym ich wpływ na system prawa;
6) określić skutki finansowe poszczególnych alternatywnych rozwiązań prawnych oraz ustalić źródła ich pokrycia;
7) dokonać wyboru optymalnego w danych warunkach rozwiązania prawnego.
11.BUDOWA USTAWY I KOLEJNOŚĆ UMIESZCZANIA PRZEPISÓW USTAWY
...