Ŝ
nice indywidualne
nice indywidualne
F
ludzie r
ludzie róŜ
ni
nią
si
się
mię
dzy sob
dzy sobą
pod wzgl
pod wzglę
dem por
dem poró
wnywanych
wnywanych
Ró
Ŝ
nice indywidualne
(swoistych
i
i
niepowtarzalnych)
niepowtarzalnych)
cech
cech
fizycznych
i
i
psychicznych
psychicznych
(np. inteligencja
, temperament,
, temperament,
styl
styl
poznawczy
, osobowo
, osobowo
ść
ść
).
).
Inteligencja
(za:
Psychologia. Podr
ę
cznik akademicki.
2008)
Inteligencja
Czynniki warunkują
ce inteligencj
ce inteligencję
. inteligencja werbalna i
inteligencja przestrzenno
:
np
np
. inteligencja werbalna i
inteligencja przestrzenno-
manualna
manualna
bardzo ogólna zdolność umysłowa,
obejmująca m.in. zdolność rozumowania,
planowania, rozwiązywania problemów,
myślenie abstrakcyjne, rozumienie złoŜonych
idei, szybkość uczenia się i korzystania z
doświadczeń.
biologiczne
:
np
. szybko
. szybko
ść
ść
przetwarzania
przetwarzania
informacji, wydajno
ść
ść
energetyczna tkanki
energetyczna tkanki
mó
zgowej, pojemno
zgowej, pojemno
ść
ść
czaszki oraz czynniki
czaszki oraz czynniki
genetyczne
poznawcze
poznawcze
: wysoko
ść
pami
pamię
ci kr
: wysoko
ść
ci kró
tkotrwa
ść
puli zasob
puli zasobó
w uwagi,
ej, skuteczno
ść
w uwagi,
ść
kontroli poznawczej, umieję
tno
tno
ść
ść
stosowania
stosowania
róŜ
nych strategii poznawczych
nych strategii poznawczych
Skł
adowe inteligencji og
adowe inteligencji ogó
lnej wg R.
lnej wg R.
Catella
Catella
Inteligencja emocjonalna
wg D.
Inteligencja pł
ynna
ynna
–
zdolno
zdolno
ść
ść
wg D.
Golemana
Golemana
dzy
symbolami i wykonywania manipulacji na
onych relacji mię
dzy
symbolami i wykonywania manipulacji na
symbolach, niezale
wiadczenia
osobniczego i znaczenia owych symboli.
nie od doś
wiadczenia
osobniczego i znaczenia owych symboli.
Inteligencja skrystalizowana
w
emocjonalnych, odczytywania
ść
hamowania impuls
hamowania impulsó
w
emocjonalnych, odczytywania
uczu
Inteligencja skrystalizowana
–
dysponowanie wiedz
dysponowanie wiedzą
i umiej
i umieję
tno
tnoś
ciami
ciami
uczu
ć
innych os
innych osó
b, g
b, gł
adkiego
adkiego
waŜ
nymi w danym kontek
nymi w danym kontekś
cie kulturowym
cie kulturowym
ukł
adania sobie stosunk
adania sobie stosunkó
w
w
np
. znajomo
. znajomo
ść
ść
poj
poj
ęć
ęć
i s
i słó
w, zdolno
w, zdolno
ść
ść
czenia i integrowania wiedzy, tworzenia
syntez, itp.]
mi
ę
dzyludzkich.
dzyludzkich.
syntez, itp.]
1
mi
nice indywidualne
(swoistych
fizycznych
(np. inteligencja
poznawczy
Czynniki warunkuj
strukturalne
strukturalne
:
biologiczne
:
np
informacji, wydajno
genetyczne
pojemno
pojemno
ść
tkotrwał
ej, skuteczno
kontroli poznawczej, umiej
Sk
Inteligencja emocjonalna
Inteligencja p
dostrzegania z
dostrzegania złoŜ
onych relacji mi
symbolach, niezaleŜ
nie od do
zdolno
ść
zdolno
wa
uk
[
np
mi
łą
czenia i integrowania wiedzy, tworzenia
łą
Skł
adowe inteligencji emocjonalnej
adowe inteligencji emocjonalnej
wg P.
Inteligencje wielorakie
wg H.
Inteligencje wielorakie
wg P.
Salovey
Salovey’a
i J. Mayera
i J. Mayera
wg H.
Gardnera
Gardnera
Samoś
wiadomo
wiadomo
ść
ść
, znajomo
, znajomo
ść
ść wł
asnych
asnych
Inteligencja lingwistyczna
Inteligencja matematyczno
emocji
Kierowanie emocjami
emocji
Inteligencja matematyczno –
logiczna
logiczna
Kierowanie emocjami
Zdolno
Inteligencja wizualno –
przestrzenna
przestrzenna
Zdolno
ść
ść
motywowania si
motywowania się
Inteligencja muzyczna
Inteligencja interpersonalna
Empatia
Nawi
Inteligencja interpersonalna
Inteligencja
Nawią
zywanie i podtrzymywanie zwi
zywanie i podtrzymywanie zwią
zk
zkó
w
w
intrapersonalna
Inteligencja kinestetyczna
z innymi ludź
mi
mi
Inteligencja kinestetyczna
Temperament
(za
Przykł
adowe cechy
adowe cechy
temperamentu
temperamentu
(wg
B.
B.
Zawadzkiego)
Zawadzkiego)
(za
J.
J.
Strelau)
Strelau)
tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania
wysokiego tempa aktywno
ść –
tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania
atwej zmiany jednego
zachowania na inne, odpowiednio do zmian w otoczeniu;
ci i do ł
atwej zmiany jednego
zespół
wzgl
wzglę
dnie sta
dnie stał
ych cech osobowo
ych cech osobowoś
ci,
ci,
zachowania na inne, odpowiednio do zmian w otoczeniu;
perseweratywno
perseweratywno
ść
ść –
tendencja do kontynuowania i powtarzania
tendencja do kontynuowania i powtarzania
któ
re pierwotnie zdeterminowane s
re pierwotnie zdeterminowane są
przez
przez
zachowań
po zaprzestaniu dzia
po zaprzestaniu dział
ania bod
ania bodź
ca, kt
ca, któ
ry to zachowanie
ry to zachowanie
wrodzone cechy
neurobiochemiczne
neurobiochemiczne
, a
, a
wywołał;
wra
wra
Ŝ
liwo
liwo
ść
ść
sensoryczna
sensoryczna
–
zdolno
zdolno
ść
ść
reagowania na bod
reagowania na bodź
ce
ce
powolnym zmianom
spowodowanym procesem dojrzewania oraz
potem podlegają
powolnym zmianom
zmysł
owe o ma
owe o mał
ej warto
ej wartoś
ci stymulacyjnej;
ci stymulacyjnej;
spowodowanym procesem dojrzewania oraz
indywidualnie specyficznym oddzia
reaktywno
ść
ść
emocjonalna
emocjonalna
–
tendencja do intensywnego
tendencja do intensywnego
reagowania na bodź
ce wywo
ce wywoł
uj
ują
ce emocje, wyra
ce emocje, wyraŜ
aj
ają
ca si
ca się
w du
w duŜ
ej
ej
indywidualnie specyficznym oddział
ywaniem
ywaniem
wraŜ
liwo
liwoś
ci i niskiej odporno
ci i niskiej odpornoś
ci emocjonalnej;
ci emocjonalnej;
mię
dzy genotypem a
dzy genotypem a ś
rodowiskiem.
rodowiskiem.
wytrzymało
ść
ść –
zdolno
zdolno
ść
ść
do adekwatnego reagowania w
do adekwatnego reagowania w
sytuacjach wymagają
cych d
cych dł
ugotrwa
ugotrwał
ej lub wysoko stymuluj
ej lub wysoko stymulują
cej
cej
sytuacjach wymagaj
aktywnoś
ci oraz w warunkach silnej stymulacji zewn
ci oraz w warunkach silnej stymulacji zewnę
trznej;
trznej;
aktywno
ść
ść –
tendencja do podejmowania zachowa
tendencja do podejmowania zachowań
o du
o duŜ
ej
ej
wartoś
ci stymulacyjnej lub do zachowa
ci stymulacyjnej lub do zachowań
dostarczaj
dostarczają
cych stymulacji
cych stymulacji
zewnę
trznej z otoczenia.
trznej z otoczenia.
Styl poznawczy
Wymiary stylu poznawczego
(za
(za
A.
A.
Matczak)
Matczak)
preferowany sposó
b funkcjonowania
b funkcjonowania
poznawczego, odpowiadaj
refleksyjno
ść
ść
–
impulsywno
impulsywno
ść
ść
cy
indywidualnym potrzebom jednostki.
poznawczego, odpowiadają
cy
indywidualnym potrzebom jednostki.
refleksyjno
ść
ść
: tendencja do d
: tendencja do dł
ugiego namy
ugiego namyś
lania si
lania się
i
pope
popeł
niania
niania
niewielu b
niewielu b
łę
łędów
impulsywno
ść
ść
: tendencja do szybkiego
: tendencja do szybkiego
rozwią
zywania problemu i pope
zywania problemu i popeł
niania wielu b
niania wielu b
łę
łędów
2
Sk
Samo
Inteligencja lingwistyczna
Inteligencja wizualno
Inteligencja muzyczna
Empatia
Inteligencja
intrapersonalna
z innymi lud
Przyk
Temperament
(wg
Ŝ
wawo
wawo
ść
wysokiego tempa aktywnoś
ci i do
zesp
kt
zachowa
wywo
wrodzone cechy
potem podlegaj
zmys
reaktywno
reagowania na bod
wra
mi
wytrzyma
aktywno
aktywno
warto
zewn
Wymiary stylu poznawczego
preferowany spos
refleksyjno
refleksyjno
impulsywno
rozwi
Wymiary stylu poznawczego c.d.
(za
Wymiary stylu poznawczego c.d.
Wymiary stylu poznawczego c.d.
(za
(za
A.
A.
Matczak)
Matczak)
(za
A.
A.
Matczak)
Matczak)
zale
Ŝ
no
no
ść
ść
–
niezale
niezale
Ŝ
no
no
ść
ść
od pola
od pola
abstrakcyjno
ść
ść
–
konkretno
konkretno
ść
ść
zale
Ŝ
no
no
ść
ść
: tendencja do spostrzegania globalnego,
: tendencja do spostrzegania globalnego,
poj
ę
ciowy styl poznawczy
ciowy styl poznawczy
®
preferowanie
kategoryzacji rzeczywistoś
ci na podstawie
ci na podstawie
całoś
ciowego
ciowego
ca
abstrakcyjnych poj
ęć
ęć
o du
o duŜ
ym poziomie og
ym poziomie ogó
lno
lnoś
ci
ci
niezale
Ŝ
no
no
ść
ść
: tendencja do wyodr
: tendencja do wyodrę
bniania
bniania
wyobra
Ŝ
eniowy styl poznawczy
eniowy styl poznawczy
®
preferowanie
poszczegó
lnych cz
lnych cz
ęś
ęś
ci i spostrzegania ich jako
ci i spostrzegania ich jako
posł
ugiwania si
ugiwania się
wyobra
eniami, kodowaniem przy
pomocy reprezentacji wyobra
wyobraŜ
eniami, kodowaniem przy
niezaleŜ
nych od ca
nych od całoś
ci
ci
®
analityczno
ść
ść
percepcji.
percepcji.
pomocy reprezentacji wyobraŜ
eniowych,
eniowych,
konkretnych obiektó
w, zdarze
w, zdarzeń
, os
, osób
Stą
d te
d teŜ
:
:
globalny
globalny
lub
lub
analityczny styl poznawczy
analityczny styl poznawczy
Osobowo
ść
ść
RóŜ
ne uj
ne uję
cia osobowo
cia osobowoś
ci
ci
®
to, co charakteryzuje dan
to, co charakteryzuje dan
ą
jednostk
jednostk
ę
; og
; ogó
lna
lna
w reagowania na innych
ludzi i wchodzenia z nimi w interakcje, kt
suma tych sposobó
w reagowania na innych
Behawioryzm
–
Cz
ludzi i wchodzenia z nimi w interakcje, któ
re s
re s
ą
charakterystyczne dla danej jednostki
charakterystyczne dla danej jednostki
(Zimbardo, Ruch).
Czł
owiek jako uk
owiek jako ukł
ad zewn
ad zewną
trzsterowny
trzsterowny
(Zimbardo, Ruch).
osobowo
ść
ść
jako produkt uczenia si
jako produkt uczenia się
®
zesp
zespół
wzgl
wzgl
ę
dnie sta
dnie stał
ych cech psychicznych
ych cech psychicznych
danej osoby, kształ
tuj
danej osoby, kszta
tuj
ą
cy si
cy si
ę
w toku interakcji
w toku interakcji
mi
ę
dzy ni
dzy ni
ą
a jej spo
a jej społ
ecznym otoczeniem i
ecznym otoczeniem i
decyduj
ą
cy o wzgl
cy o wzgl
ę
dnej sta
dnej stało
ś
ci i
ci i
sp
spó
jno
jno
ś
ci jej
ci jej
zachowa
ń
(Strelau).
(Strelau).
RóŜ
ne uj
ne uję
cia osobowo
cia osobowoś
ci cd.
ci cd.
RóŜ
ne uj
ne uję
cia osobowo
cia osobowoś
ci cd.
ci cd.
Psychoanaliza
–
struktura osobowo
Paradygmat humanistyczny
–
realizacja potrzeb wy
ci: ID, EGO, SUPEREGO;
–
mechanizmy obronne jako metody redukowania l
struktura osobowoś
ci: ID, EGO, SUPEREGO;
szych,
–
samorealizacja jako warunek kszta
mechanizmy obronne jako metody redukowania lę
ku
ku
powstał
ego wskutek konfliktu mi
ego wskutek konfliktu mię
dzy poszczeg
dzy poszczegó
lnymi
lnymi
samorealizacja jako warunek kształ
towania osobowo
towania osobowoś
ci
ci
sferami:
Racjonalizacja
dojrzał
ej
ej
Racjonalizacja
Wyparcie
Wyparcie
Projekcja
Projekcja
Identyfikacja
Identyfikacja
Fantazjowanie
Fantazjowanie
Odizolowanie emocjonalne
Odizolowanie emocjonalne
Kompensacja
Kompensacja
Zaprzeczanie rzeczywisto
Zaprzeczanie rzeczywistoś
ci
ci
Przemieszczenie
3
Wymiary stylu poznawczego c.d.
abstrakcyjno
zale
poj
preferowanie
zale
kategoryzacji rzeczywisto
abstrakcyjnych poj
niezale
wyobra
preferowanie
poszczeg
pos
niezale
analityczno
konkretnych obiekt
St
Osobowo
suma tych sposob
Behawioryzm
–
osobowo
mi
decyduj
zachowa
Psychoanaliza
Paradygmat humanistyczny
realizacja potrzeb wyŜ
szych,
powsta
sferami:
dojrza
RóŜ
ne uj
ne uję
cia osobowo
cia osobowoś
ci cd.
ci cd.
Osobowo
ść
ść
jako zesp
jako zespół
cech
cech
Paradygmat poznawczy
–
osobowo
Modele czynnikowe zakł
adaj
adają
istnienie
istnienie
osobowo
ść
ść
jako system, kt
jako system, któ
rego zadaniem jest
rego zadaniem jest
pewnych
cech
cech
, kt
, któ
re s
re są
podstawow
podstawową
integracja działań
jednostki oraz jej adaptacja do
jednostki oraz jej adaptacja do
jednostką
, kategori
, kategorią
opisu osobowo
opisu osobowoś
ci.
ci.
rzeczywistoś
ci
ci
rzeczywisto
Cechy
–
stosunkowo sta
stosunkowo stał
e i sp
e i spó
jne wzorce
jne wzorce
poczucie wł
asnej warto
asnej wartoś
ci umo
ci umoŜ
liwia osobie
liwia osobie
zachowania; stanowią
charakterystyczny
charakterystyczny
dostrzeganie wł
asnej odr
asnej odrę
bno
bnoś
ci i integralno
ci i integralnoś
ci
ci
komponent osobowoś
ci jednostki.
ci jednostki.
stosowanie technik pozwalają
cych na utrzymanie
cych na utrzymanie
pozytywnej samooceny
Model Raymonda Cattella
Model Hansa Eysenck’a
®
3
superczynniki (r
superczynniki (ró
wnie
wnieŜ
dwubiegunowe)
dwubiegunowe)
®
16
16
czynnik
czynnikó
w (dwubiegunowych
w (dwubiegunowych
ść
(altruizm, empatia i uspo
Psychotyczno
ść
wymiaró
w osobowo
w osobowoś
ci sk
ci skł
adaj
adają
cych si
cych się
na
na
kwestionariusz osobowoś
ci Cattella).
ci Cattella).
(altruizm, empatia i uspoł
ecznienie
ecznienie
versus
versus
przest
przestę
pczo
pczo
ść
ść
,
,
psychopatia czy schizofrenia)
Ekstrawersja
psychopatia czy schizofrenia)
Przykł
adowe czynniki:
adowe czynniki:
Ekstrawersja
(towarzysko
schizotymia
wysoka inteligencja
(towarzysko
ść
ść
,
, Ŝ
ywo
ywo
ść
ść
, aktywno
, aktywno
ść
, asertywno
ść
ść
,
,
poszukiwanie doznań
versus
versus
introwersja
introwersja –
zamkni
zamknię
cie w
cie w
wysoka inteligencja –
niska inteligencja
niska inteligencja
, samotnictwo, kontrolowanie emocji)
Neurotyczno
ść
, samotnictwo, kontrolowanie emocji)
dojrzało
ść
ść
emocjonalna
emocjonalna –
neurotyczno
neurotyczno
ść
ść
Neurotyczno
ść
ść
dominowanie -
uleg
uległo
ść
ść
(lę
k, poczucie winy, niska samoocena, dra
k, poczucie winy, niska samoocena, draŜ
liwo
liwo
ść
ść
, cz
, czę
ste
ste
wahania emocjonalne
versus
versus
ró
wnowaga emocjonalna)
wnowaga emocjonalna)
Model „
Wielkiej pi
tki”
(Paul Costa i Robert McCrae)
Wielkiej pi
ą
tki
(Paul Costa i Robert McCrae)
®
w:
neurotyczno
czynnikó
w:
neurotyczno
ść
ść
(l
(lę
k, agresywna wrogo
k, agresywna wrogo
ść
ść
, depresja,
, depresja,
impulsywno
ść
ść
, nadwra
, nadwraŜ
liwo
liwo
ść
ść
, nie
, nieś
mia
miało
ść
ść)
ekstrawersja
(towarzysko
(towarzysko
ść
ść
, serdeczno
, serdeczno
ść
ść
, asertywno
, asertywno
ść
ść
,
,
aktywno
ść
ść
, poszukiwanie dozna
, poszukiwanie doznań
, pozytywna
, pozytywna
emocjonalno
ść
ść)
uczucia, refleksja, mą
dro
ść
na do
na do
ś
wiadczenie
wiadczenie
(wyobra
dro
ść
ść
, dzia
, dział
anie, idee, warto
(wyobraź
nia, estetyka,
anie, idee, wartoś
ci)
nia, estetyka,
ci)
ugodowo
ść
ść
(zaufanie, prostolinijno
(zaufanie, prostolinijno
ść
ść
, altruizm,
, altruizm,
ustę
pliwo
pliwo
ść
ść
, skromno
, skromno
ść
ść
, sk
, skł
onno
onno
ść
ść
do rozczulania si
do rozczulania się)
sumienno
ść
ść
(kompetencje, sk
(kompetencje, skł
onno
onno
ść
ść
do porz
do porzą
dku,
dku,
obowią
zkowo
zkowo
ść
ść
, d
, d
ąŜ
ąŜ
enie do osi
enie do osią
gni
gni
ęć
ęć
, samodyscyplina,
, samodyscyplina,
rozwaga)
4
Osobowo
Paradygmat poznawczy
Modele czynnikowe zak
pewnych
integracja dzia
jednostk
Cechy
–
poczucie w
zachowania; stanowi
dostrzeganie w
komponent osobowo
–
stosowanie technik pozwalaj
pozytywnej samooceny
Model Hansa Eysenck
Psychotyczno
wymiar
kwestionariusz osobowo
Przyk
ść
, asertywno
cyklotymia –
schizotymia
cyklotymia
poszukiwanie dozna
sobie, bierno
ść
sobie, bierno
dojrza
dominowanie
(l
wahania emocjonalne
Model
5
czynnik
impulsywno
ekstrawersja
aktywno
emocjonalno
otwarto
otwarto
ść
uczucia, refleksja, m
ugodowo
ust
sumienno
obowi