Wykład : 19.02.2010 r.
Teoria wychowania
Literatura:
v Mieczysław Łobocki „”Teoria wychowania” 2005
v J. Górniewicz „Teoria wychowania” 1996
v Pedagogika 3 tomy, B. Śliwerski – dział teoria wychowania
Wprowadzenie
· Etymologia (pochodzenie) słowa „wychowanie”.
W XIX/XX jest ewolucja świadomości wychowania, pierwotnie to słowo wywodzi się od twierdzenia „chowanie” – Kunowski. Pojawienie się pojęcia wychowanie odzwierciedla ewolucję świadomości społecznej, dot. Złożoności wychowania. – relacji jaka zachodzi między dzieckiem a dorosłym.
Wiek XX związany z naukową refleksją nad teorią wychowania, pojawiło się pojęcie proces wychowania.
· Dwa modele uprawiania teorii wychowania:
Można stosować różną metodologię, różne narzędzia wywierania wpływu wychowawczego. Istnieje różny poziom nieścisłości i niedyskursywności (ta wiedza jest niepodważalna) .
Modele te określane są swoistymi paradygmatami (przyjęcie określonej metodologii (procedura, sposób badań), założeń epistemologicznych (sposoby otrzymywania wiedzy), spójny system twierdzeń ) . Ten podział jest umowny.
Scjentystyczny
(scjentia (łac.) – nauka, ścisłej nie podważalnej wiedzy)
Humanistyczny
(humanista (łac.) – humanitarny, ludzki)
Człowiek jest integralną częścią świata przyrodniczego i podlega tym samym prawom przyczynowo-skutkowym, które rządzą w świecie przyrodniczym.
· Założenie epistemologiczne:
Jeśli człowiek niczym szczególnym nie wyróżnia się od innych spośród form życia przyrodniczego, to znaczy że wiedzę na temat jego osobniczych form rozwoju i dojrzewania/funkcjonowania Można zdobywać wiedzę o człowieku w taki sam sposób jak zdobywamy wiedzę na temat różnych form życia przyrodniczego.
· Założenie metodologiczne:
Jeśli człowiek jest integralną częścią świata przyrodniczego, to znaczy że powinniśmy się opierać na metodologii badań przyrodniczych, czyli na badaniach empirycznych (zmysłowo – co możemy dotknąć, usłyszeć, posmakować, zobaczyć itp. ).
Promują badania ilościowe-ścisłość pomiarów, statystyka. Ale też nie jesteśmy w stanie ująć specyficznych procesów/zjawisk.
Prowadzone na dużych populacjach – ankiety z pytaniami zamkniętymi
Człowiek jest wprawdzie integralną częścią świata przyrodniczego, ale jednocześnie radykalnie przekracza (transcenduje-przekraczać, wykraczać poza to co immanentne (wewnętrzne) ) prawa przyczynowo-skutkowe, które rządzą w świecie przyrodniczym. Zakłada się że to co człowieka wyróżnia ma charakter nie przyrodniczy – kultura, duchowość, społeczność, tworzy świat symboliczny. Miara ludzkiego życia wymierza się tym co nie przyrodnicze.
· Założenie epistemologiczne:
Jeśli człowiek wykracza w formach swojego istnienia, funkcjonowania, dojrzewania i rozwoju poza proste zależności i prawa przyczynowo-skutkowe (które rządzą w świecie przyrodniczym) to znaczy że nie można go poznać i zrozumieć tak samo jak poznajemy i rozumiemy formy życia przyrodniczego. Człowiek jest precedensem (nie ma analogii) w świecie przyrodniczym, nie można go zestawić i porównać. Człowiek jest nieustanną enigmą. Wiedza która uzyskaliśmy na temat innych form przyrodniczych nie może być podstawa do adekwatnego orzekania na temat form życia osobniczego. Wiedzę na jego temat trzeba szukać w nim samym.
· Założenia metodologiczne:
Jeśli człowiek przekracza prawa przyczynowo-skutkowe rządzące w przyrodzie, jeśli nie można go poznać tak jak inne formy życia przyrodniczego to znaczy że należy wypracować swoistą –dla człowieka-inną metodologię badań, taką która będzie odniesiona tylko do niego i będzie pozwalać ujmować jego niepowtarzalność.
Konsekwencją tego jest metoda badań jakościowych. Zakładają one że szukamy zrozumienia pewnego zjawiska, niekoniecznie dane statystyczne, wyniki mają charakter deskryptywny, wymagają zinterpretowania.
Prowadzone są na małych populacjach. Przykład: badania etnograficzne. Wymagają większego nakładu pracy. Uzyskuje się wiedzę „zimną” (ukrytą) która nie odkryjemy obserwując zewnętrznie. Dostępna jest tylko gdy uczestniczy się w czymś.
Humanistyczna orientacja wyraża się w refleksyjności nad możliwościami rozwojowymi człowieka. Wyraża się w dowartościowaniu ludzkiego życia. Ludzkie życie jest traktowane jako swoisty fenomen. Problematyka wychowania prowadzi do refleksji nad dramatycznością wychowania.
Dramatyczność postrzegania skutków wychowawczych – chcą dobrze, wychodzi źle. Na ostateczne skutki wchodzi mnóstwo zmiennych których nie można zmienić. Błędy raz popełnione rodzą swoje skutki przez wiele lat, pozostawiają ślad.
Człowiek jest istotą niedookreśloną – wiemy jaki jest teraz, ale nie wiemy jaki będzie jutro.
Wykład 26.02.2010 r.
Sposoby rozumienia wychowania
Przedmiotem zainteresowania teorii wychowania są wszelkie świadome akty wychowania ich uwarunkowania, przebieg i skutki.
Definicja ta zakłada że przedmiotem zainteresowania są wszelkie świadome akty wychowania – podejmowane w sposób celowy/zamierzony z pewnym świadomie uskutecznianym metodycznie zamysłem co do sensowności oczekiwanych skutków wychowania.
Teoria wychowania pyta o warunki i okoliczności w których mamy do czynienia z projektowaniem oddziaływań wychowawczych. Mogą one wzmagać lub osłabiać.
Przebieg : bierzemy pod uwagę w jaki sposób adresat reaguje na oddziaływania – procesjonalność wychowania.
Skutki: wychowanie jako oddziaływanie celowe na wstępie projektowania./kształtowania pewnych działań/celów pyta jakie mogą one zrodzić skutki. Mamy do czynienia z antycypowaniem. Staramy się przewidzieć pewne skutki, lub oczekiwane efekty.
Różne sposoby definiowania celów, funkcji i zadań wychowania
John Dewey
„Wychowanie jest procesem wrastania jednostki w społeczną świadomość gatunku i posiada dwie strony : psychologiczną i socjologiczną. „
Janusz Korczak
„Istotą teorii wychowania jest teoria życia. U podstaw której leży doświadczenie osobiste i samodzielne myślenie.”
Człowiek wychowuje człowieka samym sobą. Wychowuje lepiej wtedy kiedy jest tego nieświadomy, niż jak jest świadomy. Sam kontakt z drugim człowiekiem jest procesem sensotwórczym.
Rudolf Steiner
„Każde dziecko jest boską zagadką, a zadaniem wychowania jest jej rozwikłanie.”
Autor zakłada że natura człowieka jest czymś nieprzeniknionym, dotąd nie poznanym. Wychowanie i reprezentanci muszą z uwagą i empatią pochylać się nad tym nierozpoznanym światem.
Erich Fromm
„Kształcenie i wychowanie oznacza zapoznawanie młodego pokolenia z najlepszym dziedzictwem rasy ludzkiej. Większość dziedzictwa sformułowana jest w słowach, stąd kształcenie i wychowanie jest skuteczne tylko wtedy gdy słowa te stają się rzeczywistością w osobie nauczyciela/wychowawcy.”
Zakłada że wychowanie przekazuje dziedzictwo ale w sposób wybiórczy, selektywny. To co złe zostawia dla siebie, a to co dobre przekazuje. Chce dać to co najlepsze, wypróbowane.
To dziedzictwo ma charakter symboliczny – w słowach. Człowiek jest istota w której komunikacja werbalna odgrywa fundamentalną rolę. Która przez mowę przyswaja sobie otaczający świat. Przez słowa wyjaśniana jest rzeczywistość.
Ci którzy wychowują nauczają są nosicielami idei które przekazują w procesie wychowania i edukacji. Muszą być jednobrzmiący z tymi ideami.
Florian Znaniecki
„Wychowanie jest działalnością dążącą do wywarcia wpływu na postępowanie ludzkie i jest czynnością społeczną.”
Podkreśla się fakt wywierania wpływu. Wychowanie – presja o charakterze społecznym. Wychowanie pełni funkcje społeczne.
Helena Radlińska
„Najistotniejszą cechą wychowania stanowi wartościowanie i uczenie wyboru.”
Najważniejsze jest wartościowanie, Świat ludzi jest światem rozstrzygnięć aksjologicznych.
Skrajne pojęcia :
Normatywno filozoficzne – bardzo bliskie paradygmatu humanistycznego. Coś postulujemy, norma. Mówimy o tych rzeczach z dużą refleksją filozoficzną. Mówimy o pewnych ideałach, zakładamy pewną celowość wychowania. Pedagogika filozoficzna.
Empiryczno-indukcyjne – należy powiązać z paradygmatem scjentystycznego. Koncentrujemy się na empirii – dostrzeganie zmysłami, trzymamy się faktów. Rozbieramy na czynniki pierwsze. Od szczegółu do ogółu. Faktograficzne. Stwierdzamy procesy rozwojowe. Pedagogika empiryczna.
Pedagogika filozoficzna – paradygmat humanistyczny
Pedagogika empiryczna – paradygmat scjentystyczny
Twierdzenia założenia
Opiera na badaniach empirycznych, paktograficzne podejście do rzeczywistości pedagogicznej
3 podstawowe działy w teorii wychowania :
· Antropologia pedagogiczna
Antropos – grec. Człowiek, dział wiedzy który zajmuje się wiedzą o człowieku, refleksją nad człowiekiem. Sięga do antropologii filozoficznej i stamtąd czerpie punkty podparcia.
Jest np. : antropologia społeczna, kulturowa
Podejmuje problemy, które odnoszą się do sposobu przybliżenia tematu „człowiek”. Czyni człowieka swoim tematem w różnych okresach życia (np.: antropologia dzieciństwa)
Pytania antropologii pedagogicznej:
kim on (człowiek) jest?
czym on się różni od innych stworzeń?
jakie są możliwości rozwojowe człowieka? Czy są jakieś limity?
jaka jest natura człowieka?
Jakie są zagrożenia dla rozwoju człowieka?
Modele antropologiczne:
homoludens – człowiek bawiący się
homolaborans – człowiek pracujący; procesy internalizacja – przyswajanie, eksternalizacja – uzewnętrznianie siebie, swoich zdolności, umiejętności
homocreator – człowiek twórczy, kreatywny, człowiek jest kimś kto się rozwija przez akty twórcze
homoestheticus – człowiek wrażliwy na piękno, estetyczny
· Aksjologia pedagogiczna
Akcjos – grec. cenny wartościowy, nauka o wartościach. Refleksja wiedzy wartości obecnych w wychowaniu.
Pyta o to czy wartości ściśle powiązane z aktem wychowania?
Nagradzanie i karanie – proces aksjologiczny
· Teleologia pedagogiczna
Teseos – grec. celowe zamierzenie wymierzone w cel. Nakierowane na efekty naszych działań. Nauka o celowym działaniu. Podejmuje problemy celu – hierarchizowanie.
Problem celów wychowania
1) Temporalne (od tempa – czas) orientacje teleologiczne wychowania – odnoszące się do czasu
Orientacje wychowania dotyczące celów wychowania wyodrębnione ze względu na sposób przeżywania i wartościowania czasu. Wychowanie określone jest w czasie. Wyodrębniamy trzy wymiary czasu : przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. Ludzki rozum wychodzi zawsze od tego co zna, czyli od przeszłości i dzięki temu wyznacza dalsza drogę działania
a) Orientacja retrospektywna
Retro – cofanie się w przeszłość; zakłada się, że jest duże przywiązanie do przeszłości, przy czym reprezentują ja np. tradycja, która jest idealizowana. To co przeszłe uważa jest za wzorowe. Duży współczynnik samozachowawczości i niechęci do zmian. Zmiany jako zło konieczne. Pasywność i niska motywacja do działania. Ucieczka od możliwości jakie daje teraźniejszość i przyszłość. Są to perspektywy niedokreślone. Wyrażana jest przez konserwatyzm i wychowanie rygorystyczne
b) Orientacja presentystyczna
Presens – teraźniejszość; koncentracja na tym co rozgrywa się tu i teraz, w chwili obecnej. Idealizacja tego co jest przedmiotem bezpośrednim naszego doświadczenia. Niekorzystne możliwości w chwili obecnej nigdy się już nie powtórzą. Duży współczynnik przychylności do zmian i ich wspierania. Duże poczucie satysfakcji indywidualnej własnego życia i przyszłości. To co przeszłe jest już nieefektywne, a to co przeszłe jest zagadkowe, niepewne.
c) Orientacja futurystyczna
Future – przyszłość; nakierowanie n przyszłość i jej idealizacje i wszystko co najlepsze jest dopiero przed człowiekiem; człowiek – istotą progresywną; silna motywacja do działania i podejmowania wyzwań; ucieczka od przeszłości i teraźniejszości; przeszłość jako pewne dziedzictwo, ale jest tylko pewnym punktem podparcia ; teraźniejszość – aby jutro odnieść sukces. Dzisiaj trzeba coś poświęcić (marginalizacja); odzwierciedla liberalizm i transgresję.
To co przeszłe jest podstawowym wymiarem.
2)
a) cele ogólne
globalne, dalekosiężne; określające pewną perspektywę dążeń; mają walor strategiczny (temporalne orientacje teleologiczne)
b)cele naczelne
Określają nasze podstawowe wartości i dążenia
c)cele etapowe
odniesione są do jakiegoś etapu rozwoju człowieka, ludzkie życie odbywa się pewnymi cyklami (okresami) którym przypisuje się pewne zagrożenie i szanse.
d)cele operacyjne
te które mają wywołać jakieś zamierzone zmiany; dostrzegane są w praktyce wychowawczej i edukacyjnej; pełnią największą rolę w procesie edukacji i wychowaniu; np.:
· cele kreatywne – mają za zadanie coś wywołać lub ukształtować, jakies nowe jakości, które do tej pory nie określają zachowania wychowanka
· cele optymalizujące – celem jest coś zwiększyć lub wzmóc
· cele minimalizujące – zminimalizowanie (ograniczenie) czegoś co uznajemy za szkodliwe, rozpraszające, przeszkadzające, zagrażające.
· Cele korekcyjne – zadanie: by coś przekształcić lub zmienić, dokonywanie pewnych, nieznacznych zmian.
Wykład 19.03.2010
Typologia celów:
· Proste – są łatwe do wdrożenia, ich zakres i treść są wąskie, nie wymagają dużych nakładów i czasu do realizacji, oraz rozlicznych kontekstów które miałyby decydować o skuteczności ich realizacji.
· Złożone – zakładamy że ich realizacja wymaga rozciągłości w czasie, uwzględniania kilku etapów ich realizacji. Mogą odnosić się jednocześnie do różnych aspektów ludzkiego życia. Ich realizacja opiera się na innych kompetencjach które człowiek już osiągnął. Mogą oznaczać że na sposób ich realizacji wpływa szereg różnych zmiennych i procesów które należałoby uwzględnić.
· Konkretne – w bardzo prosty sposób odnoszą się do określonych zadań, nie pozostawiają pola na niejasność tego czego się oczekuje. Są jednorazowe. Adresat do którego są skierowane te zadania nie ma wątpliwości co do tego czego się od niego wymaga. Cele te można porównywać z celami prostymi
· Abstrakcyjne – zakładają pewną dozę uogólnienia i nakreślania tylko kierunku. Na realizację tych celów składa się pewna ilość celów szczegółowych.
· Formalne – odnoszą się do pewnej neutralnej postawy zachowań i postaw, do pewnych dyspozycji kompetencji, które z natury są neutralne. Kompetencja krytycznego myślenia – myślimy o nabyciu samej kompetencji.
· Materialne – dotyczą pewnej treści. Materia. Wypełnienie tej formy. Cele materialne związane są z pewnym ładunkiem dodatnim lub ujemnym emocjonalnym przez pryzmat który postrzegamy te cele. Zawsze podlegają pewnym rozstrzygnięciom – na lepsze i gorsze, wartościowe lub nie wartościowe. Będą związane z formacją społeczną. Np. postawy: patriotyczne.
Rozpatrujemy zmiany jakie one wywołują:
· Poznawczo – instrumentalne - odnosimy się do nabywania informacji o otaczającym nas świecie. Mówimy o poznawaniu wartości obecnych w przestrzeni życia społecznego. Poznawanie pewnych zależności, procesów, zjawisk.
· Motywacyjno – emocjonalne – mają za zadanie wywołać w nas pewne odczuwa względem określonych obiektów. Zaszczepiają w nas pewne ustosunkowanie do tej rzeczywistości. Nakazują nam je preferować lub ignorować.
Rodzaj w stopień współzależności poszczególnych celów:
· Cele instrumentalne - to takie którymi się posługujemy po to aby zrealizować inne, nadrzędne cele. Nie są wartością samą w sobie, nie koncentrujemy się na nich.
· Cele kontrabutywne – są realizowane samoistnie, przy okazji wytyczania i wdrażania innych celów.
· Cele właściwe/ autoteliczne - Nie wymagają żadnych dodatkowych uzasadnień. Ich wartość wychowawcza tkwi w nich samych.
Cechy atrybutywne aktów wychowania
Atrybutywne – uznajemy za konieczne, nie można ich pominąć w opisie pewnego zjawiska.
Cechy atrybutywne :
a) Złożoność wychowania – wyodrębnianie dwóch grup uwarunkowań zmiennych na które wpływają :
· Zmienne wewnętrzne – zmienne które są w bardzo subiektywny sposób doświadczane przez wychowanka. Dotyczą emocjonalności, osobistych odniesień do rzeczy, zdarzeń i ludzi. Związane są również z funkcjonowanie organizmu.
· Zmienne zewnętrzne - czynniki : środowisko, proces socjalizacji, sytuacyjne – odbijają się na dynamice rozwoju i na sposobach odnoszenia się do otaczającej rzeczywistości.
...