ZŁOŻONE PROCESY POZNAWCZE- wykład
wykład 1:
WARUNKOWANIE KLASYCZNE:
a) procedura przerabiania bodźców obojętnych na warunkowanie („znaczące”, czasowo ważne)
b) proces uczenia się związków między bodźcami biologicznie ważnymi a innymi, wcześniej obojętnymi bodźcami (proces „czasowego” wiązania bodźców)
c) paradygmat badawczy, w którym psy (i nie tylko) odpowiadają na pytania eksperymentatora (i pomagają weryfikować różne inne hipotezy badawcze)
Iwan P. Pawłow (1849-1936) fizjolog zajmujący się m.in. procesami wydzielania związanymi z trawieniem „wyższych czynności nerwowych”
1904 – Nobel (fizjologia)
badania równoległe z nurtem behawiorystycznym w USA
„Dla przyrodnika wszystko zawiera się w metodzie”
„Pies Pawłowa”- techniczne aspekty badań nad reakcją ślinienia, czyli tzw. wydzielaniem psychicznym
wygaszanie:
-przeciwieństwo nabywania (warunkowania) reakcji warunkowych
-anulowanie wytworzonych związków, oduczanie
odporność na wygaszanie:
-wskaźnik siły wcześniej wytworzonego związku
warunkowanie klasyczne = reaktywne, typu S-S (stimulus)
Bb -> Rb ( Bw -> Rw ) Bb nie = Bw, Rb nie = Rw
bodziec- każda zmiana w otoczeniu, dostrzegalna przez organizm
reakcja- każda zmiana, która może być dostrzegana przez obserwatora lub rejestrowana przez urządzenie pomiarowe
rodzaje odruchów bezwarunkowych (wg Szewczuka):
-orientacyjne ( „co to takiego?”, związane z postawą ciała)
-lokacyjne
-pokarmowo-trawienne
-obronne
-płciowe
rodzaje procedur warunkowania w warunkowaniu klasycznym:
-równoczesne (nie jest najbardziej efektywna)
-opóźnione (następcze) – Bw trochę przed Bb
-śladowe (Bb wykorzystuje ślad Bw)
-czasowe (funkcję Bw pełnią odstępy między Bb- optymalna przerwa- 0,5 s)
-wyższego rzędu (dobry model tworzenia/ poszerzania się zainteresowań w ontogenezie)
wykład 2:
ZJAWISKA (EFEKTY) TOWARZYSZĄCE WARUNKOWANIU
spontaniczne odnowienie reakcji warunkowej (spontaneous recovery)
-wewnętrzny proces uczenia się/ oduczania a wykonanie reakcji (zachowanie, performance)
-nauczenie się vs „przeuczenie się” czegoś
-wieloznaczność „komunikatu” jakim jest „powtarzający się brak”
Sb (wzmocnienia) w danej sytuacji:
-„tu nie działa”
-„dzisiaj nie działa”
-„już (nigdy) nie będzie działać („teraz i zawsze”)
spontaniczne odnowienie reakcji a PRAWA JOSTA (1897) i krzywa zapominania
I: Jeżeli w danej chwili dwa skojarzenia mają jednakową siłę, lecz różny wiek, to w miarę dalszego upływu czasu skojarzenie starsze będzie słabło wolniej.
II: Jeżeli dwa skojarzenia mają jednakową siłę, lecz różny wiek, to dalsze uczenie się przyniesie większą korzyść skojarzeniu starszemu.
kształt krzywej zapominania i niektóre konsekwencje:
generalizacja i różnicowanie jako dwa aspekty warunkowania
· gradient generalizacji może być bardziej :
o stromy (gołąb reaguje na dźwięki od 850-1150 Hz)
o płaski (niemal każdy ton wywołuje dziobanie – lub ten... ;))
*gołębie Skinnera uwarunkowane na 1000 Hz
od czego zależy gradient generalizacji?
· fazy procesu warunkowania
· procedury warunkowania
· siły i rodzaju motywacji
3 rodzaje sytuacji warunkowania:
-uczenie się ucieczki
-uczenie się unikania (negatywne)
-uczenie się dążenia
co może być bodźcem (i reakcją) ?
· każda dostrzegalna zmiana w otoczeniu ( i zachowaniu, także w fizjologii)
· zmiany bywają bardziej lub mniej specyficzne (np. odruch orientacyjny badawczy- mniej specyficzny)
· pytanie: czy zwierzęta reagują na bezwzględne cechy bodźców, czy raczej na cechy relacyjne? (mniejszy-większy, cichszy-głośniejszy etc.)
o eksperyment W. Kohlera na kurach
procedura „bezbłędnego różnicowania” Terrace
· Bw może być złożona sytuacja bodźcowa, nie tylko prosty, elementarny bodziec
· czy można nauczyć gołębie odróżniania stylów w malarstwie? owszem.
o należy zaczynać od bodźców maksymalnie odmiennych i wiązać je z odmiennymi reakcjami, a następnie przechodzić stopniowo do bodźców coraz mniej różnych
wykład 2:
KWESTIE TERMINOLOGICZNE
generalizacja (różnicowanie):
· reakcji
· bodźca
o sensoryczna (np. z prawej na lewą rękę)
o semantyczna (np. przeniesienie na podobne słowa, z obrazu na słowo)
generalizacja reakcji- ten sam bodziec wywołuje różne reakcje
generalizacja bodźca- różne (podobne) bodźce wywołują analogiczną (taką samą) reakcję
generalizacja semantyczna:
· język jako drugi układ sygnałowy, słowa jako „sygnały sygnałów” (Pawłow)
· eksperyment Krasnogorskiego (1954) „wrona” i „rumianek” jako Bw, zgeneralizowana Rw na bodziec „ptak”
· „krowa” (szok elektryczny) i „papier” (nie ma szoku) jako oryginalny Bw oraz tzw. słowa wiejskie (traktor, pług, kukurydza itp.) Lacey & Smith, 1954
· Eleonora Rosh „który z ptaków jest najbardziej ptakowaty?”
· eksperyment Reissa (1946) „right” jako Bw
o dzieci 7-9 lat „wright”
o dzieci 10-12 lat „wrong”
o młodzież 14-20 lat „correct”
o – zależnie od wieku różne formy generalizacji (różne reakcje między pojęciami) okazały się dominujące
· Rw można wytworzyć nie tylko na złożone bodźce sensoryczne lub bodźce werbalne (semantyczne), lecz również na tzw. BODŹCE RELACYJNE
WZMOCNIENIE
· wzmocnieniowa i bezwzmocnieniowa koncepcja uczenia
· bezwzmocnieniowe koncepcje: J. Watson, J. Guthrie, Tolman (?), zakładały, że odwołując się jedynie do efektu styczności w czasie, częstości, współwystępowania S-R lub efektu świeżości można wyjaśnić uczenie się
· koncepcje wzmocnieniowe: E.L. Thorndike, J.P. Pawłow, B.F. Skinner, C.L. Hull, K.W. Spencer, N. E. Miller, O. H. Mowrer i inni
· empiryczny sens wzmocnienia:
o każdy czynnik, który zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia danej reakcji w podobnej sytuacji w przyszłości
o niekoniecznie jest to tautologia, ateoretyczność
o transsytuacyjny charakter wzmocnienia (w różnych sytuacjach)
· Burrhus Frederic Skinner (1904-1990)
· Rodzaje wzmocnień:
o pierwotne i wtórne (czynniki wzmacniające)
o pozytywne
§ nagrody
o i negatywne
§ pozbycie się kary (kiedy ona już działa)
§ uniknięcie kary (trening ucieczki- avoidance trening/behaviour)
o konsekwencje odraczania wzmocnień w czasie (uczymy się tego w trakcie socjalizacji)
o konsekwencje rozkładu wzmocnień (patrz: Skinner), a szybkość uczenia się vs trwałość reakcji
§ wzmacnianie ciągłe (z każdym razem) vs sporadyczne
· 4 typy rozkładów wzmocnień:
o stałych odstępów czasowych
o zmiennych odstępów czasowych
o stałych proporcji
o zmiennych proporcji
· niektóre koncepcje wzmocnienia:
o „redukcji popędu” C. Hulla (1952) – eksperyment na szczurach- samce rozpoczynają seks z samicami w czasie rui, nie pozwolono im dokończyć kopulacji, było mu bardzo awersyjnie, pomimo tego nie zauważono osłabienia motywacji
o „relatywnej wartości zachowań” D. Premack’a (1959,65)
o „teorii równowagi” lub (relatywnej)”deprywacji zachowań” J. Allison i W. Timberlake (1974, 80)
wykład 4:
· koncepcja „redukcji popędu” C. Hulla
o „wzmocnieniem jest to, co przyczynia się do redukcji popędu”
o scjentystyczno-sformalizowany charakter koncepcji
o niektóre zalety:
§ precyzyjność pojęć
§ weryfikowalność hipotez (tzw. teoremów, 17 postulatów- 133 teoremów)
o niektóre ograniczenia:
§ najlepiej pasuje do podstawowych potrzeb (popędów) biologicznych (głód, ból, pragnienie)
§ eksperyment dotyczący zachowań seksualnych szczurów nie potwierdził przewidywań
§ nie tłumaczy podejmowania aktywności, które podnoszą poziom pobudzenia, zamiast go obniżać (np. sporty ekstremalne)
· koncepcji „teorii równowagi” (deprywacji zachowań) Allison i Timberlake
o wszystkie zachowania mają dla organizmu pozytywną wartość, która zmienia się sytuacyjnie, zależnie od środowiskowych ograniczeń (względnej deprywacji)
o w konkretnej sytuacji organizmy wybierają te zachowania, które najbardziej zbliżają je do punktu maksymalnego zadowolenia...