POLSKA POLITYKA ZAGRANICZNA
ð Transformacja polityki zagr. po 1989
- przeobrażenia wewn.
- zmiana środowiska m/n
- polityka zagr. „pasem transmisyjnym” nacisku zewn. na przeobrażenia wewn.
Zmiany:
§ ułożenie od podstaw stos. dwustronnych z 7 nowymi sąsiadami
§ integracja europejska
§ członkostwo w NATO
§ bliski sojusz z USA
§ odmiana stosunków pol. – niem.
§ włączenie w system gosp. liberalnej -> WTO, OECD
1. Transformacja polskiej polityki zagr. po 1989
ð Pole polityki zagr.:
a) struktury społ. (wielkie grupy społ., grupy interesów, partie polit.)
§ do 1989
- monopol władzy partii komunistycznej
- pozbawienie społ. podmiotowości
- sojusz z ZSRR gwarantem utrzymania władzy
§ po 1989
- pluralizm polit. (pomimo braku dojrzałości polit.)
b) gospodarka narodowa (ustrój gosp., wielkość produkcji i handlu, finanse, u-m/n gosp.) -> wiąże kraj z określonymi strukturami gosp. m/n
§ do 1989
- gospodarka planowa (90% udziału państwa w prod.)
- udział w RWPG -> określenie udziału w „światowym podziale pracy”
- 2/3 obrotów gosp., w tym 1/3 z ZSRR
§ po 1989
- otwarcie na Zachód -> gosp. rynkowa z własnością pryw.
- członek – założyciel WTO 1995 (z GATT)
- członek OECD 1996
- 2001 obroty: 80% OECD (2/3 UE; 1/3 Nie)
- uzależnienie od surowców z Rosji -> 80%
- inwestycje kapitałowe: USA, Nie, Wło, Fra
- konieczność promocji pol. gosp., ułatwiania eksportu i przyciągania kapitału zagr.
- radzenie sobie w sytuacjach nacisków czy ryzyka niekorzystnych decyzji ze str. zagr. inwestorów
c) wartości ideowe i ideologiczne w życiu polit. (systemy wartości, wizje rzeczywistości, doktryny)
§ do 1989
- polityka zgodna z ustrojem wewn.
- „satelita” ZSRR, niepełna suwerenność
§ po 1989
- demokracja, rządy prawa
- prawa człowieka
- cywilizacja Europy i Zachodu
-> kontakty z państwami Eur i Am. Płn.: dwustronne i udział w organizacjach m/n
d) świadomość społ. / opinia publ. (światopogląd, wykształcenie, doświadczenia hist.)
§ do 1989
- społ. pozbawione wpływu na polit.
§ po 1989
- przynależność po europ. kręgu cywilizacyjnego
- związki z rel. rzymsko-kat.
- 77% poparcia w referendum unijnym 2003
ð Uwarunkowania polit. zagr.
a) terytorium (położenie, granice)
§ 312 tys. km2 – 8. w Europie
§ centralne położenie, granice niekwestionowane przez sąsiadów
§ brak naturalnych granic od E i W -> kraj tranzytowy w sensie transportowym, komunik., ekon., ale także militarnym!
§ 38 mln ludzi – 8. w Europie
b) ludność
§ homogeniczna narodowościowo (kwestia interwencji)
§ starzenie się społ. -> konieczność otwarcia na migracyjną siłę roboczą (zagrożenia)
§ wysokie bezrobocie (III – 14,4%) -> Polacy wyjeżdżają i pracują na cudze PKB!
c) u. gospodarcze
§ słaby potencjał -> nie dostarcza atutów polit. zagr.
§ niski poziom dochodu nar. per capita – ok. 1900 USD (25. w UE)
§ niski poziom eksportu
§ deficyt w obrotach handl.
§ niski poziom własnych zasobów kapitałowych
- niemożliwość zewn. ekspansji kapitałowej
- potrzeba kapitału zagr. do modernizacji
§ brak rezerw finansowych na pomoc dla biednych i promocję interesów w stos. dwustr.
§ niskie składki do organ. m/n -> brak możl. odgrywania roli, forsowania pol. stanowisk i kandydatów
d) czynnik militarny
§ nowoczesny sprzęt wojskowy
- prod. i eksport (wpływy polit.)
- zakup
§ mylące: zakup F-16 (grudzień 2002) i wojna w Iraku
§ nakłady na obronność tylko 1,9% budżetu -> pomimo niekorzystnego położenia geostrateg.
ð Rekompensata niekorzystnych uwarunkowań:
§ reformy Balcerowicza
§ szybki wzrost gosp.
§ położenie na styku z Europą Wsch. -> Polska jako „emerging market”, lider mniejszych państw w regionie i partner dla państw spoza
§ szybka transformacja ustroju polit. i wewn. stabilność zasad demokracji
§ trwałość orientacji m/n -> pewność, solidność i przewidywalność (w odróżnieniu od innych państw bloku komun.)
2. Zasady i kierunki pol. polityki zagr.
ð Odzyskiwanie suwerenności
§ kryzys polit., instytucjonalny, ekon. i społ. po 1989
§ ogromne oczekiwania społ.
§ polityka zagr. pozbawiona materialnych i kadrowych środków
§ gwałtowne zmiany w środ. m/n, upadek układu Wsch. – Zach.
§ konieczne obranie strategicznego kierunku rozwoju polit. zagr.
§ „Po pierwsze suwerenność” – K. Skubiszewski, 25 IX 1989, sesja ZO ONZ
§ unormowanie stosunków dwustr. z 7 (dotąd 3) sąsiadami -> nowi w rozumieniu prawa m/n
- Niemcy: Traktaty o granicy z XI 1990 oraz o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z VI 1991
- Rosja: układy o równoprawnym partnerstwie i respektowaniu interesów narod. (wizyta Wałęsy w Moskwie w V 1992)
- Ukraina V 1992
- Białoruś VI 1992 (problemy ws. Białostocczyzny)
- Litwa IV 1994 (spory ws. praw mniejszości)
- Czechosłowacja X 1991 (potwierdzony protokołami z Cze i Sło)
ð Powrót do Europy
§ Polska zawsze częścią Europy, ale po 1945 systemowe odcięcie od norm i wartości cywilizacji europ. (polit., ekon., społ.)
§ 26 IV 1990 expose MSZ Skubiszewskiego
- współtworzenie syst. bezp. europ. (gł. KBWE, także WE i RE)
- współpraca z Niemcami i ZSRR
- rozwijanie nowych powiązań region.
- rozszerzanie powiązań z USA i Europą Zach.
- rozbudowa stos. z państwami innych kontynentów
- rekonstrukcja stos. gosp. z zagranicą (red. zadłużenia, pomoc gosp.)
- współpraca z organ. m/n
- umacnianie podst. zasad prawa i stos. m/n, w tym praw człowieka
- znoszenie barier osob. w ruchu oraz łączność z Polonią
-> krytyka, że aż tyle „priorytetów”, ale tyle było zadań!!
§ włączanie się w zach. organ. m/n
- Rada Europy (I 1990 wniosek o przyjęcie, na jesieni „zaproszony gość”, IX 1991 członkostwo -> po wolnych wyborach)
- Wspólnoty Europ. (XII 1991 układ o stow.+intencja członkostwa, VI 1993 kryteria kopenhaskie, IV 1994 form. wniosek o przyjęcie, III 1998 – II 2002 negocjacje akcesyjne, 1 V 2004 członkostwo)
- UZE (1993 wniosek a 1994 stow., potem marginalizacja)
§ stosunki dwustronne
- rola Polski w przemianach ’89 i śmiałe reformy -> respekt na Zachodzie: umowy, red. zadłużenia, wizyty, znoszenie wiz
- VIII 1991 „trójkąt weimarski”
- rozbudowa stos. z USA (deklaracja o stos. dwustr. i układ o stos. gosp. i handl. z 1990, redukcja długów w ramach klubów paryskiego i londyńskiego) -> ważna w kontekście Rosji
- bezpieczeństwo
- pocz. gł. KBWE
- do IX 1993 wojska ros. w Polsce
- „Założenia pol. polit. bezp.” z 1992 -> kierunek NATO do końca XX w.
- 12 III 1999 – członkostwo
- amerykanizacja pol. polit. bezp. -> brak zaufania do NATO i UE?
ð Region
§ celem wyodrębnienie EŚr. z EWsch. -> rozszerzenie nań instytucji zach.
§ II 1991 – Grupa Wyszehradzka
- stos. z Rosją
- demontaż RWPG i UW
- starania o NATO
§ III 1992 – Rada Państw Morza Bałtyckiego: Nor, Szw, Fin, Dan, Lit, Łot, Est, Ros, Pol, Nie, Isl (od 1995)
§ Inicjatywa Środkowoeur. – Aus, Jug, Wło, Węg (1989), Cze (1990), Polska (1991) -> hexagonale
§ współpraca transgran. wzdłuż wszystkich granic (także wyspy na Bałtyku)
§ problemy w stos. z Rosją
- Ros nie pogodziła się z utratą wpływów
- nie poddanie się przez Pol „im mocniejsza na wsch….” itp.
- utrata ros. rynku
- uzależnienie energetyczne
§ Ukraina
- niestabilność przemian (podobnie Białoruś)
- wsparcie ze strony Pol. -> „partnerstwo strategiczne”
- jesień 2004 – „pomarańczowa rewolucja”
- zapobieganie podziałowi Europy wzdłuż pol. granicy wsch.
§ Stolica Apost.
- JP2
- konkordat 1993 (ratyfikacja 1998)
- wsparcie europ. aspiracji Polski
- ochrona przez Pol chrześcijańskich wartości w Europie
ð Kierunek pozaeurop.
§ gł. kierunek – euroatlantycki
§ przyczyny słabych stos. pozaeurop.
- rzeczywiste pole interesów
- potencjał i możliwości
- organizacja świata w bloki regionalne, fragmentacja
§ nasilenie kontaktów gosp. z Azją Wsch. (Korea Płd., Tajwan, Malezja, Indonezja, Tajlandia - niekorzystnie z Chinami (deficyt) i Japonią (wkurzeni za redukcję długów PRL-u)
§ intensywniej z krajami arabskimi
- wojna w Zatoce, sankcje wobec Iraku, konflikt bliskowsch., wojna w Iraku (także gosp.)
§ słabe kontakty z Czarną Afryką -> brak $ na pomoc gosp., rozwoj.
- ożywienie z RPA i Afryką Płn.
§ Ameryka Łac. poza zasięgiem – za małe środki
- ożywienie polit. i handl. z Chile, Arg i Bra
§ rozwój stos. dwustr. z Izraelem
- szczególne więzy hist. i kult.
- przełamywanie uprzedzeń
...