· Stosunki prawne powstają, ulegają zmianie i wygasają (ustają) na skutek faktów prawnych
· Fakty prawne:
o Zdarzenia – wydarzenia niezależne od woli ludzkiej
o Zachowania – wydarzenia zależne od woli ludzkiej
v Czynności konwencjonalne
Ø Czynności prawne – wymagają oświadczenia woli i zmierzają do wywołania skutków prawnych; podejmowane przez osoby fizyczne lub prawne
Ø Akty tworzenia prawa – czynności władcze organów władzy publicznej; przebieg musi być w pełni zgodny z normatywnym wzorcem
Ø Akty stosowania prawa – czynności władcze organów władzy publicznej; przebieg musi być w pełni zgodny z normatywnym wzorcem
v Czyny
Ø Zgodne z prawem – nakazane lub dozwolone
Ø Niedozwolone – przestępstwa, wykroczenia, delikty prawa cywilnego
· Oświadczenie woli – przekazanie innej osobie komunikatu w jakiejkolwiek formie (byle dostatecznie jasne i skuteczne), że chce się ustanowić, znieść lub zmienić pewien stosunek prawny
· Elementy stosunku prawnego to:
o Podmiot
o Przedmiot
o Treść
Podmioty (strony) stosunku prawnego – osoby (adresaci norm regulujących ów stosunek), które w nim występują jako uprawnione lub zobowiązane do określonego zachowania się względem innych osób będących uczestnikami tego samego stosunku prawnego· Podmioty stosunków prawnych w prawie konstytucyjnym – np. państwo, organy władzy, jednostki samorządu teryt. i ich organy, naród, obywatele w różnych rolach
· Podmioty stosunków prawnych w prawie administracyjnym – organy państwa i samorządów, obywatele w różnych rolach, cudzoziemcy, instytucje
· Podmioty stosunków prawnych w prawie karnym – państwo reprezentowane przez organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości, sprawcy czynów
· Podmioty stosunków prawnych w prawie cywilnym – osoby fizyczne i osoby prawne, ułomne osoby prawne
o Osoby fizyczne – każdy człowiek od chwili urodzenia aż do śmierci
v Zdolność prawna – zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków; możność uczestniczenia w stosunkach prawnych; ma ją każdy człowiek od chwili urodzenia aż do śmierci; nie można jej ograniczyć ani odebrać; pewne elementy zdolności prawnej ma niekiedy dziecko poczęte, lecz nienarodzone (nasciturus)
v Zdolność do czynności prawnych – zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań; pełną zdolność do czynności prawnych mają osoby pełnoletnie, które nie są częściowo lub całkowicie ubezwłasnowolnione
Ø Osoby, które ukończyły 13 lat lub osoby częściowo ubezwłasnowolnione dysponują ograniczoną zdolnością do czynności prawnych; czynności prawne za nie dokonują przedstawiciele prawni
Ø Czynność dokonana przez osobę całkowicie pozbawioną zdolności do czynności prawnych (poniżej 13 lat lub całkowicie ubezwłasnowolniona) jest z mocy prawa nieważna, chyba że jest to umowa powszechnie zawierana w drobnych bieżących sprawach życia codziennego oraz taka osoba nie została rażąco pokrzywdzona
o Osoby prawne – twór prawny powstały na podstawie i zgodnie z KC lub innych przepisów; zwykle dysponuje pewnym majątkiem; działa przez swoje organy
v Podział osób prawnych (w praktyce zaciera się):
Ø Zrzeszenia – dla ich istnienia potrzebne jest zgrupowanie pewnej liczby osób fizycznych
Ø Zakłady – dla ich istnienia potrzebne jest zgrupowanie pewnego majątku
v Tryby powstawania osób prawnych:
Ø Rejestrowy – osobowość prawna jest uzyskiwana po wpisaniu do odpowiedniego rejestru (KRS) na podstawie decyzji sądu
Ø Ustawowy (erekcyjny) – osoba prawna powstaje i otrzymuje osobowość prawną na mocy ustawy
Ø Notyfikacyjny – warunkiem uzyskania osobowości prawnej jest powiadomienie (notyfikacja) odpowiednich władz państwowych; obecnie upodabnia się do rejestrowego
o Jednostki organizacyjne nie będące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną – tzw. ułomne osoby prawne
· Osobowość prawna – posiadanie przez osobę prawną zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych
· Państwo posiada osobowość prawną pod postacią Skarbu Państwa, organy państwa osobowości prawnej nie mają
· Jednostki samorządu terytorialnego posiadają osobowość prawną
· Obrót prawny = nawiązywanie, kształtowanie i rozwiązywanie treści stosunków prawnych
Przedmiot i treść stosunku prawnego· Przedmiotu stosunku prawnego dot. uprawnienia i obowiązki stron; mogą nim być:
o Określone zachowanie
o Przedmiot materialny (majątkowy)
o Prawa np. osobiste
· Treść stosunku prawnego – uprawnienia i obowiązki stron (podmiotów); zwykle są rozłożone między wszystkie podmioty stosunku prawnego; z reguły uprawnieniu jednej strony odpowiada obowiązek drugiej
Rodzaje stosunków prawnych· Podział ze względu na metodę regulacji prawnej
o Stosunki cywilnoprawne – cechy:
v Strony są równorzędne
v Nawiązanie stosunków jest bardzo często dobrowolne
v Przedmiot i treść stosunków (z wyjątkiem tych, do których odnoszą się normy bezwzględnie obowiązujące) są swobodnie określane przez strony
v Sankcje – nieważności i egzekucyjna
o Stosunki prawnoadministracyjne – cechy:
v Strony nie są równorzędne – państwo reprezentowane przez któryś ze swych organów zajmuje pozycję władczą
v Zawiązanie stosunku prawnego – dobrowolne dla jednej lub obu stron lub wynikające z jednostronnej decyzji organu lub z mocy prawa
v Przedmiot i treść określane są przez normy bezwzględnie obowiązujące
v Sankcje – egzekucyjna, rzadziej nieważności
o Stosunki prawnokarne – cechy:
v Nawiązywane są w wyniku popełnienia przez indywidualnego sprawcę czynu zabronionego
v Stroną stosunku jest sprawca i państwo za pośrednictwem kompetentnych organów, w mniejszym stopniu pokrzywdzony
v Położenie prawne stron wyznaczają normy bezwzględnie obowiązujące
v Sankcje – karne, posiłkowo egzekucyjne
· Podział ze względu na liczbę uczestniczących podmiotów:
o Stosunki dwustronne
o Stosunki wielostronne – występuje więcej niż dwu uczestników; często otwarte na nowych uczestników
· Podział ze względu na „stopień aktualizacji” podmiotu (aktualizacja = możliwość wskazania tożsamości podmiotu)
o Stosunki dwustronnie zindywidualizowane – można wskazać tożsamość wszystkich stron; mogą powstać, ustać lub zmienić się tylko w wyniku działań obu podmiotów; rzadko tylko jednego z nich
o Stosunki jednostronnie zindywidualizowane – można wskazać tożsamość tylko jednej strony, inne podmioty występują anonimowo; (np. własność)
o Stosunki obustronnie niezindywidualizowane (abstrakcyjne) – żaden podmiot nie jest znany co do tożsamości (np. konstytucyjny obowiązek przestrzegania prawa dot. wszystkich)
1