Warszawa 1991, s. 27-54
I STEREOTYP JAKO PRZEDMOIT BADAŃ SOCJOLOGICZNYCH : STANOWISKA I
KONTROWERSJE TEORETYCZNE
W obszarze podejść socjologicznych wyróżniamy dwa modele pojęcia stereotypu :
1) kulturalistyczny
2)
psychospołeczny
Ad 1).
Ujęcia stereotypów:
Chałasiński
– podstawową właściwością stereotypu jest to, że jest on przejmowany,
podobnie jak inne wzorce kulturowe, z dorobku grupy niezależnie od własnych doświadczeń.
*kulturowe obiektywizacje stereotypu - postacie powieściowe, typy filmowe, fi8gury
folklorystyczne, karykatury
Ossowski
– obrazy właściwe całej grupie społ., dotyczące zazwyczaj nie poszczególnych
jednostek, a członków poszczególnych zbiorowości (np. Polaka, nauczyciela, górnika itd.)
Mitosek
– stereotypy (ustabilizowane utarte sposoby widzenia) są przejawem imperatywności
kultury w stosunku do swoich członków oddziaływującej poprzez tradycje narodowe,
kodeksy moralne, systemy religijne.
Obecnie nurt kulturalistyczny stracił bardzo na znaczeniu, na rzecz nurtu psychospołecznego
.
Ad 2).
Orientacja psychospołeczna opiera się na dwóch założeniach (trudnych do pogodzenia):
a)
jednostka jest `nosicielem`/`odtwórcą` kulturowo uformowanego stereotypu
Lippman
– stereotyp to uproszczony, schematyczny i jednostronny „obraz w głowie”
jakiegoś zjawiska i taka też opina o tym zjawisku; jest ona narzuconym wytworem kultury,
określającym z góry sposób widzenia zjawisk.
b)
jednostka jest nie tyle `nosicielem` stereotypu co jego `współwytwórcą
`
Borowczyk
– jednostka korzystając z zasobów kulturowych `projektuje` swój obraz
rzeczywistości społ. (stereotyp).
Kapiszewski
– charakter osobowości stwarza zręby wewnętrznej struktury stereotypu i
autostereotypu, podczas gdy tradycja, historia i kultura grupy wypełniają tę strukturę
podstawowymi treściami.
Dwa sposoby krytyki Lippmanowskiego „obrazu w głowie”
·
kierunek metodologiczny
: oceny wiarygodności materiałów uzyskiwanych różnymi
technikami badawczymi na tematy stereotypów (np. przy klasycznej liście cech
połowa badanych uważa, że jest zmuszana do dokonania wyboru, a 1/5 nie wybiera)
·
kierunek teoretyczny:
stereotyp jest odrębną całością, ale całością niesamodzielną
narosłą na pojęciowym modelu kategorialnym, tworząc razem całość wplecioną w
szersze struktury konceptualne
Widać więc, że socjologowie orientacji psychospołecznej uważają, iż koncepcja stereotypu
odnosi się jedynie do części wyobrażeń narodów i grup etnicznych charakterystycznych dla
jakiejś społeczności.
II STEREOTYPY A POTOCZNE WYOBRAŻENIA NARODÓW I GRUP ETNICZNYCH
Wszystkie analizy, których dokonuje Bokszański oparte są na autobiografiach zabranych wd.
zasad `wywiadu narracyjnego` ( polega on na tym, iż wybrany narrator opowiada historię
swojego życia bądź jej fragment bez żadnej ingerencji ze strony badacza).
Za wypowiedzi zawierające opinie i wyobrażenia o narodach i grupach etnicznych uważa się
te, które odznaczają się poza wyraźnym odniesieniem do grupy intencją przypisania jej cechy
lub cech charakteryzujących ją jako całość, pewien odrębny społ. układ ( pojawiają się one
jednak tylko w 15 – 20 % charakterystyk stosowanych przez narratorów).
Typy całościowych charakterystyk:
·
zwięzłe wypowiedzi przypominające listę cech
·
ujawniające uprzedzenia
·
odnoszące się do `emanacji` grup etnicznych czy narodów – armii, biurokracji, handlu,
organizacji życia itd.
·
określające krąg kulturowy, cywilizacyjny, do którego mają należeć opisywane grupy
·
krótkie sformułowania, które nie odnoszą się do całej charakteryzowanej grupy, mogą
jednak być traktowane jako element jej obrazu
·
konstruujące wewnętrzne podziały w obrębie obcych etnicznie grup
·
„opowiadania etniczne”, w których wątek charakteru narodowego obcej grupy odgrywa
istotną rolę; (
Wejland
wyróżnia dwa typy opowiadania; 1. od wypowiedzi o obcej
grupie do opowiadania; 2. od opowiadania do sformułowania wypowiedzi z ogólnym
stereotypem)