Zdrowie: R. Dubois
To nie tylko brak choroby, lecz zespół cech pozytywnych pozwalających człowiekowi na wykorzystanie wszelkich możliwości twórczych oraz osiągnięcie siły i szczęścia.
Zdrowie: M. Kacprzak
proces dynamiczny, nie tylko brak choroby czy niedomagania, lecz także dobre samopoczucie oraz taki stopień przystosowania się biologicznego i społecznego do środowiska, jaki jest osiągalny dla danej jednostki w najkorzystniejszych warunkach
Zdrowie: R. Bures
Jest to proces dynamiczny, system wzajemnych uwarunkowań w relacji organizm-środowisko. Jest to potencjał zdolności przystosowania się organizmu do wymogów środowiska, wyposażający organizm w dyspozycję do utrzymania równowagi pomiędzy nim a wymogami środowiska.
Jeżeli możliwości przystosowawcze organizmu przekraczają granice wymogów środowiska, to można mówić o zdrowiu optymalnym.
Jeżeli pokrywają się z wymogami środowiska to mówimy o zdrowiu minimalnym
Wymiary zdrowia:
• Zdrowie fizyczne - dotyczy prawidłowego funkcjonowania organizmu, jego układów i narządów
• Zdrowie psychiczne - Wiąże się ze zdolnością do prawidłowego rozpoznawania uczuć i emocji człowieka, umiejętnością radzenia sobie w trudnych sytuacjach
• Zdrowie społeczne - zdolność do utrzymywania prawidłowych relacji interpersonalnych
• Zdrowie duchowe - u niektórych odnosi się do religii, u innych dotyczy zasad i sposobów
utrzymywania wewnętrznego spokoju
Promocja zdrowia to proces umożliwiający każdemu człowiekowi zwiększenie oddziaływania na własne zdrowie w sensie jego poprawy i utrzymania.
• Cel promocji zdrowia - krzewienie, potęgowanie, popieranie zdrowia rozumianego pozytywnie
• Narzędzie do tego to: zdolność komunikowania się z ludźmi, tzw. podejście siedliskowe, „od ludzi do problemu” a nie „od problemu do ludzi”
• Siedliska: rodzina, szkoła, zakład pracy, szpital itp. Pomiędzy nimi powinno być wzajemne wspieranie.
• „od ludzi do problemu”- uświadomienie problemu i szukanie sposobu rozwiązania – pobudzanie do samodzielności w promocji zdrowia.
Modele Promocji Zdrowia
1. zorientowany na chorobę
– Cel: zapobieganie określonym jednostkom chorobowym (np. chorobie wieńcowej) poprzez przeprowadzenie badań stanu zdrowia ludności; stwierdzić poziom zagrożenia: opracować zasady profilaktyki. Model marginalny, gdyż nie zdaje egzaminu wśród młodzieży
2. zorientowany na czynniki ryzyka
– Cel: eliminacja czynników np.: palenie tytoniu, w celu zapobiegania jednocześnie kilku chorobom. Model pomija korzyści płynące ze zwiększania potencjału zdrowia.
3. zorientowany na zdrowie w rozumieniu holistycznym
– Cel: rozwiązywanie niekorzystnych dla człowieka uwarunkowań. Model ten uwzględnia czynniki zachowania dobrego zdrowia poprzez:
• określenie własnej kondycji zdrowotnej
• identyfikowanie warunków oddziałujących na zdrowie
• oraz działania wpływające na jego poprawę/utrzymanie na właściwym poziomie
Model najlepszy, bo zorientowany na zdrowie, zmienia postawy zdrowotne
Edukacja Zdrowotna obejmuje nie tylko podmiot wychowania, ale i środowisko w którym ono żyje i tworzy.
Wg Smitha:
– wiedza
– przekonania
– zachowania
– sposoby i style życia
mają na celu utrzymanie zdrowia na określonym poziomie poprzez:
-zmianę sposobu myślenia o zdrowiu w sensie jego promowania
-zwiększenie skuteczności oddziaływania i kontroli nad własnym zdrowiem
Podstawowymi technikami w procesie zmian zachowań dotyczących zdrowia są:
- dostarczanie adekwatnych informacji,
- perswazja używana w celu motywowania,
- uczenie umiejętności praktycznych,
- interakcja ze środowiskiem w celu uzyskania wsparcia społecznego i tworzenia warunków dla zmiany
Etapy Wychowania Zdrowotnego
Demel wyróżnił szczeble wychowania zdrowotnego:
Etap heteroedukacji: dla dziecka
- program wychowania zdrowotnego, w którym dziecko występuje jako podmiot zabiegów opiekuńczo-wychowawczo - pielęgnacyjnych
- nabywa ono różnych przyzwyczajeń (mycia rąk, owoców itp.) oraz wiadomości o swoim ciele, funkcjach organizmu i zabiegach pielęgnujących zdrowie
Etap autoedukacji: w okresie pokwitania
- tworzy się życiowy program w oparciu o rewizję dotychczasowych nawyków higienicznych lub proponowane przez otoczenie wzorce
- nowe zainteresowania własnym ciałem, pogłębia dotychczasowe zainteresowanie wyglądem,
- poszerza się wiedza o własnym organizmie i rządzących nim prawach.
Etap heteroedukacji odwróconej:
- wychowanek sam zaczyna wychowywać innych: rodzeństwo, kolegów, rodziców, zwracając im uwagę na przestrzeganie zasad higieny, które stały się dla niego nienaruszalne. Ostateczny etap wychowania zdrowotnego
Koncepcja edukacji zdrowotnej wg Smitha oparta jest o
- szerokie rozumienie zdrowia jako procesu nieustannego odtwarzania dobrego samopoczucia (dobrostanu) w wymiarze:
- społecznym,
- psychicznym
- fizycznym
- zjawiska interakcji pomiędzy ludźmi oraz ich społecznym i fizycznym środowiskiem, tj. równowagi między człowiekiem a otoczeniem.
- Bazą dla koncepcji edukacji zdrowotnej stał się model ekologiczny zdrowia, wykorzystujący filozofię holistyczną.
• Holizm (od gr. holos - całość) to pogląd (przeciwstawny redukcjonizmowi), według którego wszelkie zjawiska tworzą układy całościowe
Profilaktyka
Zapobieganie zjawiskom szkodliwym i szkodzącym zdrowiu bardziej skuteczne i ekonomiczne niż zwalczanie ich negatywnych skutków.
Zdrowiem zajmują się, obok medycyny: pedagogika, psychologia, socjologia, ekologia.
Wypracowano nową koncepcję egzystencjalnego zdrowia: koncepcję systemowo-holistyczna, która pozwala na dokładniejsze stwierdzenie zmian, jakie zachodzą u młodego człowieka w procesie rozwoju.
Profilaktyka powinna być wbudowana w cały proces socjalizacji każdej grupy wiekowej, również młodzieży.
Dobrostan (well – being) oznacza pełnię zdrowia, definiuje się jako ocenę własnego życia i odnosi się do subiektywnie postrzeganej pomyślności
Wellness – pełnia możliwości – jest to ujęcie zdrowia związane z jakością życia i działaniami na rzecz zdrowia
Definicje zdrowia:
– profesjonalne - wg WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) - kompletny, fizyczny, psychiczny i społeczny dobrostan człowieka, a nie tylko brak choroby lub kalectwa
– potoczne (laickie) – jak rozumie zdrowie zwykły człowiek
Zależy od czynników, jak:
– wiek
– wykształcenie
– status ekonomiczno – społeczny
– doświadczenia życiowe
– inne
Modele zdrowia:
1. HISTORYCZNO – EWOLUCYJNA KONCEPCJA ZDROWIA
W kulturze europejskiej jednym z pierwszych, który uporządkował całokształt poglądów na zdrowie był Hipokrates (400–377 p.n.e.) – ojciec medycyny
W myśl jego poglądów:
• Dobre samopoczucie = zdrowie
• Złe samopoczucie = choroba
• Zależy od równowagi między tym co nas otacza (środowiskiem) a człowiekiem
• Zewnętrzna równowaga wpływa na wewnętrzną równowagę
Wg Hipokratesa
• Ocena zdrowia jest dokonana jako „dobre i złe samopoczucie” dopuszczająca wiele subiektywizmu, zawężała pojęcie zdrowia do indywidualnego odczuwania i odbierania otoczenia. Obiektywność pojawiła się dopiero w sformułowaniu zależności zdrowia od równowagi między człowiekiem a otoczeniem.
1. HISTORYCZNO – EWOLUCYJNA KONCEPCJA ZDROWIA
• Koncepcja subiektywna: indywidualne odczuwanie i odbieranie otoczenia
• Koncepcja obiektywna : ocena innych ludzi, ludzie obserwują i oceniają zachowanie innych, które może świadczyć o zdrowiu lub jego braku
Model ewolucyjny
Według tego modelu ciało i psyche są efektem ewolucji
• Choroba jest dysfunkcją fizyczną lub psychiczną spowodowaną niepowodzeniem konkretnych mechanizmów odpowiedzialnych za wykonywanie naturalnych funkcji przystosowawczych przewidzianych przez naturę
• Dysfunkcją w tym modelu jest szkodliwość dla jednostki lub społeczeństwa i wynikające z tego cierpienie
• Źródeł zaburzeń upatruje się w interakcji czynników genetycznych i środowiskowych, które są również przedmiotem badań naukowych
• Pacjent jest przedmiotem oddziaływania tych czynników
2. KONCEPCJA MECHANISTYCZNO – REDUKCJONISTYCZNA ZDROWIA
• Poglądy Hipokratesa przetrwały w niemal w niezmiennej postaci do czasu pojawienia się nowej
filozofii kartezjańskiej
• Jego koncepcja wywarła wpływ na wiele dziedzin nauki, a także Kartezjusz (fr. René Descartes, łac. Renatus Cartesius metodologię badań naukowych
• Pod wpływem jego teorii powstało biomedyczne pojęcie zdrowia, które stanowi podstawę współczesnej medycyny.
Podstawowe założenia:
• dualizm - istnienie ciała i duszy jako odmiennych sfer współistniejących ze sobą: ciało – soma – sfera materii, którą zajmują się nauki przyrodnicze, dusza – psyche – sfera ducha na której skupiły się nauki humanistyczne
• Mechanistyczne widzenie świata i człowieka – świat materialny jest maszyną, maszynami są rośliny i zwierzęta. W człowieku mieszka
Biomedyczny model zdrowia
rozumna dusza połączona z ciałem dzięki szyszynce
• Przyrodą rządzą prawa mechaniki i wszystko można wytłumaczyć w kategoriach ruchu i układu wszystkich części. Najdoskonalszym mechanizmem jest mechanizm zegarowy. Człowiek chory postrzegany jest jako źle zrobiony zegar.
• Organizm człowieka - wielka maszyna, działająca z ogromną doskonałością i precyzją. Doprowadziło to do poznania człowieka i jego funkcji
• Leczenie choroby - naprawianie uszkodzonej maszyny biologicznej i usuwanie jej wadliwych części. Brak widzenia człowieka jako całości
Biomedyczny model zdrowia
Negatywne aspekty biomedycznego modelu zdrowia:
• Podział na duszę i ciało (zajęcie się przez lekarzy głównie ciałem, nie doceniając psychicznych, społecznych i środowiskowych uwarunkowań zdrowia i choroby. Nastąpił podział lekarzy zajmujących
się ciałem i umysłem – specjaliści)
• Ciałem człowieka (maszyną) złożonym z różnych układów (części) zajmują się lekarze specjaliści, w medycynie zaczęło powstawać coraz to więcej nowych specjalizacji, co było przyczyną, iż pacjent nie został postrzegany jako całość, integralna osoba
• Koncentracja na chorobie, traktowanej jako brak zdrowia
• Bierna przedmiotowa rola jednostki, czyli człowiek jest „bezduszną maszyną”
• „inżynieryjne” traktowanie zdrowia zrodziło nadmierne zainteresowania technologią medyczną uważaną za jedyną drogę do lepszego zdrowia
• Model ten nie uwzględnia wpływów środowiska
3. MODEL HOLISTYCZNO - FUNKCJONALNY
Opiera się na holizmie - wzajemnym wpływaniu na siebie psyche i somy (duszy i ciała). Przedmiotem badań są procesy i mechanizmy zdrowia
• Istotą tej teorii jest hierarchia systemów, z których każdy jest jednocześnie częścią większego systemu i zbiorem systemów podrzędnych, czyli każdy stanowi jednocześnie całość i część
• Człowiek jest zarówno samodzielną jednostką o określonej konstrukcji psychicznej i autonomii funkcjonalnej, jak i elementem społeczeństwa oraz szeroko pojętej przyrody
• Zdrowie jest tutaj rozumiane jako równoważenie zasobów wewnętrznych i środowiskowych z czynnikami ryzyka – stresorami środowiska.
• Źródłami zdrowia i choroby są zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne zasoby człowieka i środowiska
• Pacjent jest tutaj traktowany podmiotowo - ma świadomy i aktywny wpływ na rzecz swojego zdrowia
4. MODEL SALUTOGENEZY
Został opracowany w końcu lat 70. XX wieku stając się przełomem w naukach o zdrowiu
• W tradycyjnym, biomedycznym modelu zdrowia przeważa podejście patogenetyczne, którego istotą, zdaniem Aarona Antonovsky’ego jest założenie, że stanem normalnym organizmu jest homeostaza i porządek
• Po naruszeniu homeostazy organizm uruchamia różne mechanizmy regulacyjne (neuropsychologiczne, immunologiczne, endokrynologiczne) aby ją przywrócić
• Jeżeli jest to niemożliwe to pojawia się choroba, a jej leczenie ma na celu przywrócenie lub zastąpienie tych mechanizmów
Poczucie koherencji jest to globalna orientacja człowieka, wyrażająca stopień, w jakim człowiek ma dominujące, trwałe, choć dynamiczne poczucie pewności, że:
• bodźce napływające w ciągu życia ze środowiska wewnętrznego i zewnętrznego mają charakter przewidywalny i wytłumaczalny
• dostępne są zasoby, które pozwolą mu sprostać wymaganiom stawianym przez te bodźce
• wymagania te są dla niego wyzwaniem wartym wysiłku i zaangażowania
• Koncepcja salutogenezy stanowi podstawę teoretyczną dla edukacji zdrowotnej, w tym szczególnie ukierunkowanej na rozwijanie umiejętności życiowych. Edukacja ta może wspierać kształtowanie zasobów odpornościowych oraz poszczególnych komponentów poczucia koheracji
Poczucie koherencji składa się z 3 wzajemnie ze sobą powiązanych komponentów:
1. zrozumiałość
2. zaradność
3. sensowność
MIERNIKI ZDROWIA
Tradycyjnie wyróżnia się dwa kryteria podziałów mierników zdrowia:
1. Mierniki zdrowia w zależności od oceniającego:
• Obiektywne (badania laboratoryjne lub lekarskie zmierzone i wyrażone w jednostkach, liczbach)
– wskaźniki medyczne (pomiar ciśnienia krwi, stężenie cholesterolu)
– wskaźniki antropologiczne (prawidłowość masy ciała)
– wskaźniki sprawności fizycznej (próby wysiłkowe)
• Subiektywne (dokonana przez nieprofesjonalistę)
– samopoczucie
– można je uzyskać dla dużych grup populacji na podstawie badań ankietowych
2. Mierniki zdrowia w zależności od „znaku”
A. Pozytywne mierniki zdrowia
– dane obrazujące natężenie zjawisk fizjologicznych – mierzalnych
• Rozwój fizyczny:
– ciśnienie
...