Szramka 1998.11.03.
„Zarys ekonomiki leśnictwa” prof. Tadeusz Marszałek, prof. Mieczysław Podgórski – podręcznik
Podstawy ekonomiki produkcji leśnej.
Zakres produkcji leśnej.
W gospodarstwie leśnym w odróżnieniu od innych działów gospod. narodowej wyróżnia się dwa zakresy:
1. Zakres produkcji leśnej „przy pniu” (Ppp) – przy drzewie. Należy tu rozumieć wielkość (miąższość) pozyskiwanych i wyrabianych rokrocznie sortymentów drzewnych.
2. Produkcja leśna „na pniu” (Pnp) – na drzewie. Należy tu rozumieć wielkość (miąższość) rocznego przyrostu bieżącego miąższości d-stanów.
Wielkość Ppp mierzy się wielkością stosowanego rocznego rozmiaru użytkowania (Ru) – w Polsce ok. 19.000.000 m3.
Wielkość Pnp mierzy się wielkością rocznego przyrostu bieżącego d-stanów (Pb) – w Polsce ok. 32.000.000 m3. (4 – 7 m3/ha) x 8.500.000 ha; w Lasach Państwowych 6.800.000 ha. Czyli 12.000.000 – 13.000.000 m3. co roku w lasach naprawdę przyrasta.
Pb – Ru = Zz (zmiana zapasu drzewnego na pniu) = 12.000.000 – 13.000.000 m3.
Wielkość i wartość zmiany zapasu drzewnego na pniu traktowana jest w ekonomice leśnictwa jako rezultat działu zagospodarowania lasu i zdaniem wielu ekonomistów wartość Zz powinna wchodzić do wartości produkcji globalnej leśnictwa (obecnie nie wchodzi).
Okresy produkcji leśnej.
Wymienione wyżej zakresy produkcji leśnej związane są ściśle z odpowiednimi okresami produkcji leśnej.
Ppp związany jest z rocznym okresem produkcji leśnej, bo corocznie pozyskuje się, wyrabia i przeznacza do sprzedaży określone sortymenty. Ten roczny okres trwa od momentu ścinki drzewa aż do momentu zmagazynowania pozyskanego i wyrobionego drewna w lesie (w ekonomice przyjęto tu okres 1 roku kalendarzowego, choć można to zrobić w kilka godz.).
Pnp związany jest z okresem wieloletnim i trwa od momentu wysiewu nasion do momentu uzyskania wieku rębności, czyli do ścinki i wyróbki. Umownie przyjęto, że okres ten trwa 100 lat.
[W ekonomicznej interpretacji przez pojęcie gospodarstwa leśnego rozumie się realizację obu zakresów produkcyjnych Ppp i Pnp].
Czynniki produkcji leśnej (zasoby produkcyjne).
zarówno Ppp jak i Pnp (podobnie zresztą jak każda produkcja) jest wypadkową współdziałania odpowiednich czynników produkcyjnych, tj. środków produkcyjnych i zasobów ludzkich.
Schemat sił wytwórczych czy zasobów produkcyjnych jest następujący:
SIŁY WYTWÓRCZE
LUDZIE ŚRODKI PRODUKCJI
ŚRODKI PRACY PRZEDMIOTY PRACY
MAJĄTEK NIERUCHOMY MAJĄTEK RUCHOMY LAS MATERIAŁY SUROWCE
Podstawowym środkiem produkcyjnym jest sam las. Jest on zarówno środkiem, jak i przedmiotem pracy. Przedmiotem pracy jest las w trakcie wykonywania wszystkich czynności gospodarczo-leśnych zarówno w dziale użytkowania i zagospodarowania lasu (zagospodarowanie – wszystko poza użytkowaniem czyli: gospodarka szkółkarska, odnowienia, zalesienia, plantacje, zadrzewienia, pielęgnowanie lasu, ochrona, łowiectwo, turystyka, remonty dróg, mostów, budynków, melioracje i urządzanie).
Środkiem pracy jest las w trakcie procesu wzrastania drzew.
We współczesnym gospodarstwie leśnym bardzo ważnym czynnikiem prod. leśnej są środki trwałe (majątek trwały) zaangażowane w procesach produkcyjnych, np. budynki, budowle, maszyny, urządzenia, drogi. Wg. danych z 1995 r. w LP środków trwałych było 3592 mln. zł., z czego 3062,6 mln. zł. stanowiły budynki i budowle.
Cechą charakterystyczną majątku trwałego gosp. leśnej jest fakt, że tzw. nieruchomy majątek stanowi ok. 85% ogółu majątku trwałego LP.
Środek trwały – taki środek który posiada określoną wartość (2000 zł.) i jest użytkowany co najmniej przez 1 rok.
Zasoby ludzkie są tym czynnikiem produkcji, który wprowadza do produkcji pozostałe czynniki prod. Ogół pracowników dzieli się w różnych przekrojach (układach). Najpowszechniej dzielą się na grupy:
1. Eksploatacyjną tj. bezpośrednio i pośrednio związaną z procesem produkcji (robotnicy i administracja)
2. Pozaeksploatacyjną związaną z obsługą tej grupy eksploatacyjnej (służby socjalne).
W LP ogół pracowników można podzielić tak:
1. Pracownicy zatrudnieni na stanowiskach nierobotniczych
a. zaliczeni do służby leśnej
b. nie zaliczeni
2. Robotnicy.
Koszty produkcji leśnej.
Koszty produkcji:
1. To wartość nakładów poniesionych na wytworzenie (pozyskanie) określonych produktów (wyrobów)
2. To wartość zużytych środków pracy, przedmiotów pracy i czynnika ludzkiego w procesie produkcyjnym.
(Szerszym pojęciem od kosztu jest wydatek – ogół wydanych środków pieniężnych w określonym czasie przez daną jednostkę gospodarczą. Do wydatków oprócz kosztów wchodzą tzw. elementy kosztopodobne takie jak oprocentowanie kredytów, podatki, opłaty stałe typu ZUS)
np. reklama, czynsz, dzierżawa, delegacje
1. Ogół kosztów dzieli się na koszty materialne ( C ) i niematerialne ( V )
2. Inny podział kosztów:
a. koszty własne produkcji (Kw = C + V) Zużyte w procesie produkcji środki produkcyjne tj. materiały, surowce, paliwa … , oraz wartość zużytego czynnika ludzkiego w postaci płac jako koszty niematerialne ( C + V = koszty własne)
b. społeczne koszty produkcji (Ks = C + V + m) [m – nadwyżka finansowa] Koszty własne powiększone o nadwyżkę finansową przeznaczoną do budżetu państwa.
Nadwyżka finansowa – produkt dla społeczeństwa – obowiązkowe świadczenia przekazywane w formie podatków do budżetu państwa oraz zysk pozostający do dyspozycji przedsiębiorstwa.
Budżet państwa z nadwyżki finansowej finansuje głównie niematerialną sferę gospodarki narodowej.
3. Podział kosztów wg. miejsc powstania, pozyskania, ścinki, wywozu, zrywki, remontów …
4. Podział inny to rodzajowy układ kosztów:
a. koszty paliw, surowców, materiałów, energii – koszty materialne,
b. koszty płac i inne k. niematerialne – koszty niematerialne.
5. a. koszty bezpośrednie – bezpośrednio związane z produkcją – koszty pozyskania i wyrobu drewna … (robocizny)
b. koszty pośrednie – pośrednio związane z produkcją – koszty ogólno administracyjne i ogólno produkcyjne (nadleśnictwo – biuro)
6. a. koszty stałe (koszty istnienia) – nie reagują na zmianę wielkości produkcji, np. koszty amortyzacji, administracji,
c. koszty zmienne (proporcjonalne) – zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji np. paliwo, robocizna, materiały.
7. Kalkulacyjny podział kosztów – stosowany w analizach ekonomicznych. Polega on na tym, że poszczególne kategorie kosztów przelicza się na jednostkę czasu, produktu, usługi, powierzchnię, np. koszty zagospodarowania 1 ha lasu/rok.
Wartość produkcji leśnej.
Wartość to kategoria ekonomiczna występująca wszędzie tam, gdzie istnieje produkcja i wymiana towarów. W sensie ogólnoekonomicznym wartość jest to społeczna praca ludzka ucieleśniona w towarze.
Ponieważ w leśnictwie istnieje produkcja towarowa – istnieje też kategoria wartości produkcji leśnej.
Produkcja towarowa w leśnictwie to rezultaty działu użytkowania lasu – corocznie pozyskiwane sortymenty drzewne i użytki uboczne. Wartość tak rozumianej produkcji leśnej określa się sumą nakładów (kosztów) wydatkowanych na gospodarstwo leśne w okresie roku, z którego pochodzi produkcja, czyli:
W prod. leś. = ( C + V ) wydatkowane na gospodarstwo leśne.
Słuszność takiego sposobu obliczania wartości produkcji leśnej uzasadnił Sudaczkow na przykładzie umownego 100 ha jednogat. obrębu leśnego zagospodarowanego w 100 letniej kolei rębu.
W tym 100 ha obrębie 1 ha to zrąb , a pozostałe 99 ha to d-stany od 1 do 99 lat.
zasobność
99 1 ha
Zadał Sudaczkow pytanie:
- Co jest produkcją leśną tego obrębu?
Odp. Produkcją leśną jest ilość drewna pozyskana z tego 1 ha zrębu.
Zadał drugie:
- Jaka jest wartość tego drewna ze zrębu?
- Wartość tego drewna wynosi tyle, co suma kosztów wydatkowanych na cały obręb.
W tym schemacie Sudaczkowa mamy do czynienia z wartością odtworzeniową, a nie wytworzeniową. Uzasadnił on też, że w tak długim okresie (100 lat) nie można sumować kosztów, a tym samym i ustalać wartości wytworzeniowej danego dobra.
Wywody Sudaczkowa oparte są na podstawie lasu normalnego.
W analizach ekonomicznych wykorzystuje się szereg wskaźników ekonomicznych charakteryzujących pewne części gospodarki leśnej. Najważniejsze to te cztery:
1. Wskaźnik kosztu własnego produkcji 1m3 drewna na pniu Km3np. = [Pb – przyrost bieżący]
2. Wskaźnik kosztu własnego pozyskania 1m3 drewna Km3pd =
[Ru – rozmiar użytkowania]
3. Wskaźnik wartości 1m3 pozyskanego drewna Wm3pd =
4. Wskaźnik kosztu zagospodarowania 1 ha powierzchni leśnej Wha =
1998-11-10
Cena produkcji leśnej (Cpl)
- podobnie jak każdej innej produkcji jest przekształconą formą wartości i obejmuje koszty produkcji oraz nadwyżkę finansową.
- jest to wartość produktu wyrażona w pieniądzu.
W warunkach rynkowych cena = wartości tylko w szczególnych przypadkach, ponieważ o cenie danego produktu decyduje rynek.
1. Globalna cena produkcji leśnej Cpl = C + V + m
2. Jednostkowa cena produkcji leśnej Cpl =
Teoretyczne podstawy ustalania cen na drewno.
Chcąc ustalić ceny poszczególnych sortymentów drzewnych należy najpierw ustalić cenę średnią 1m3 drewna. Teoretyczna cena średnia 1m3 Cśr =
m – nadwyżka finansowa
Ru – rozmiar użytkowania
C – koszty materialne, V – koszty niematerialne (dotyczą całego gospodarstwa leśnego (nadleśnictwa), a więc są to koszty związane z realizacją obu zakresów produkcyjnych, łącznie z kosztami pośrednimi związanymi z administracją i zarządzaniem)
Można też cenę średnią wyliczyć takCśr =
C – cena poszczególnych sortymentów
M – miąższość poszczególnych sortymentów
Powyższe obliczenia przyjęło się robić co roku, ale można to sobie regulować wg. potrzeb.
Różnicowanie cen sortymentowych.
Chcąc określić cenę poszczególnych sortymentów należy znać:
1. Cenę średnią 1m3 drewna
Teoretyczna cena średnia 1m3 Cśr =
2. Wskaźniki wartości użytkowej poszczególnych sortymentów (Wsort) – opracowane zostały przez IBL i są uzależnione od:
a) rodzaju/gatunku drewna
b) wymiarów drewna
c) jakości technicznej drewna
d) względów gospodarczych (polityki gospodarczej) – powodujących, że wskaźniki wartości na niektóre sortymenty są zawyżone po to, by zachęcić lasy do produkcji danego sortymentu.
Wartość Wsort ma charakter czasowy (zmienia się w czasie). Dziś wygląda to tak jak przedstawia to poniższa tabela, której na szczęście nie trzeba znać:
Sortyment
...