Pomoc medyczna w zdarzeniach masowych i katastrofach
Wyjaśnienie definicji i pojęć
Ważne uwagi:
1. Jeżeli na co dzień system ratowniczy działa prawidłowo, to w sytuacji zdarzenia masowego lub katastrofy błędy mogą wystapić.
2. Jeżeli na co dzień system ratowniczy nie działa prawidłowo, to w sytuacji zdarzenia masowego lub katastrofy błędy wystąpią na pewno.
3. O sprawności i prawidłowości działania systemu ratowniczego decyduje przede wszystkim poziom wykształcenia wszystkich osób tworzących system ratowniczy, wyposażenie oraz ćwiczenia najlepiej w formie zintegrowanej (integracja różnych formacji ratowniczych: ZRM, PSP, OC, Policja, itd.)
Definicje
- Zdarzenie jednostkowe - nagły wypadek, w którym poszkodowana jest jedna osoba i możliwe jest udzielenie jej pomocy medycznej w pełnym zakresie zgodnie z obowiązującymi procedurami medycznymi.
1 poszkodowany = jeden ZRM (bilans=0)
- Zdarzenie mnogie - nagły wypadek, w którym poszkodowanych jest więcej niż jedna osoba i możliwe jest udzielenie wszystkim poszkodowanym jednoczasowo pomocy medycznej zgodnie z obowiązującymi procedurami ratowniczymi.
1> poszkodowany = ZRM (bilans=0)
- Zdarzenie masowe - nagły wypadek, w którym jest duża liczba osób poszkodowanych i jest możliwe udzielenie wszystkim poszkodowanym pełnej pomocy z wykorzystaniem lokalnych sił i środków. Zdarzenie masowe zawsze wymaga przeprowadzenia segregacji medycznej, co oznacza, że nie wszyscy poszkodowani otrzymają pełną pomoc jednoczasowo.
- Katastrofa - nagłe zdarzenie, w którym liczba poszkodowanych ( i nie tylko) wymaga użycia sił i środków w liczbie przekraczającej możliwości lokalnych służb ratowniczych. Konieczne jest przeprowadzenie segregacji medycznej, czyli nie jest możliwe udzielenie wszystkim poszkodowanym jednoczasowej pomocy.
Decyzje o uznaniu zdarzenia za masowe czy za katastrofę podejmuje pierwszy przybyły na miejsce zdarzenia dowódca jednostki PSP, który staje się Kierującym Działanimi Ratowniczymi - KDR
Podział katastrof:
- naturalne (powodzie. trzesienia ziemi, tsunami, tajfuny)
- techniczne (katastrofy budowlane, awarie tankowców)
- społeczne (zamieszki uliczne)
- intencjonalne (konflikty zbrojne, terroryzm)
Skutki katastrof mogą być różnorodne; to nie tylko ofiary w ludziach i zniszczenie mienia. Pamiętać należy o zniszczeniu środowiska, epidemiach chorób zakaźnych, pogorszeniu warunków ekonomicznych państwa czy nawet całych regionów świata.
Organizacja działań ratowniczych.
Bezpieczeństwo działań ratowniczych wymaga wyznaczenia "stref bezpieczeństwa". Odpowiedzialnym za tą czynność jest KDR
Strefy działań służb ratowniczych:
- Strefa "ZERO", zniszczenia - obszar bezpośrednio dotknięty katastrofą oraz pewien teren, na który rozciągają się bezpośrednie skutki katastrofy. W zależności od rodzaju katastrofy w strefie ZERO mogą działać tylko wybrane służby ratownicze, wyposażone w odpowiedni sprzęt, albo też do tej strefy wpuszczani są obok strażaków, np.ratownicy medyczni (sytuacja ta możliwa jest tylko za zgodą KDR).
- Strefa dyslokacji sił i środków (transportu) - obszar o nieznacznym stopniu zagrożenia dla służb ratunkowych. Na tym obszarze znajdują się: sztab akcji, samochody gaśnicze, samochody oświetleniowe, samochody operacyjne PSP, punkt segregacyjny.
- Strefa bezpieczna, ochronna - obszar nieobjęty zagrożeniem, jest to miejsce dla PPM, lądowiska helikopterów, policji, składania zwłok, mediów, punktu informacyjnego, bazy dla działań poszczególnych służb.
Fazy postępowania ratowniczego w katastrofach:
- Wstępna - pierwsze minuty od zdarzenia. Na miejscu nie jeszcze służb ratowniczych więc główną rolę w działaniach ratowniczych pełnią świadkowie zdarzenie lub osoby mniej poszkodowane. Ludzie są zdani sami na siebie. Najważniejszą czynnością jest nadanie sygnału "na ratunek"
- Konsolidacji - rozpoczyna się w momencie przybycia na miejsce na miejsce zdarzenia pierwszych służb ratowniczych. Najważniejsza jest tu szybka mobilizacja służb ratowniczych, sprawne zarządzanie dostępnymi jednostkami ratowniczymi oraz zgromadzenie na miejscu katastrofy wszystkich niezbędnych służb. Jest to czas na rozpoznanie i ocenę zdarzenia, wstępną segregację ofiar i podjecie działań w zakresie udzielania pierwszej pomocy. Od sprawności działań ratowniczych w tej fazie zależą rozmiary poniesionych strat w wyniku katastrofy.
- Usuwania skutków - obejmuje leczenie specjalistyczne poszkodowanych w szpitalach oraz usuwanie zniszczeń na miejscu katastrofy. W tym etapie rozpoczynają się procedury dochodzeniowe w celu wyjaśnienia przyczyn nieszczęścia.
Odległe usuwanie skutków obejmuje likwidację skutków zdrowotnych (np. psychicznych u poszkodowanych i ratowników), ekonomicznych i społecznych.
Nieco inny podział:
I. Izolacja - ograniczenie rozprzestrzeniania się katastrofy
II. Akcja ratunkowa - właściwe udzielanie pomocy, nie tylko medycznej;
III. Usuwanie skutków - bezpośrednich i odległych może trwać różnie długo.
Poziomy działań ratowniczych
- Strategiczny - działania sztabu kryzysowego. Zadania: zapewnienie dostępu do sił i środków, koordynowanie ewakuacji poszkodowanych (alokacja ), zapewnienie ofiarom pomocy socjalnej i psychologicznej, komunikowanie się z mediami. Jest to także poziom działań CPR.
- Taktyczny - działania sztabu akcji w miejscu zdarzenia. Sztabem akcji dowodzi oficer PSP, czyli KDR. Zadania: koordynacja działaniami, analiza bieżących zagrożeń, komunikacja ze sztabem kryzysowym. Na tym poziomie działa KMDR, zajmując się medyczna stroną akcji ratowniczej. KDR i KMDR muszą ze sobą ściśle współpracować.
- Wykonawczy - działania jednostek służb ratowniczych. Każda ze służb powinna mieć swojego koordynatora, osobę odpowiedzialną za działania danej jednostki i utrzymującą stałą łączność ze sztabem akcji.
Zadania Koordynatora Medycznych Działań Ratunkowych:
- ogólna ocena zdarzenia;
- powiadomienie dyspozytora CPR o rodzaju, rozmiarach zdarzenia oraz szacunkowej liczbie poszkodowanych;
- wyznaczenie miejsca na PPM, a w nim obszaru wtórnej segregacji, wstępnego leczenia i oczekiwania na transport.
Segregacja medyczna
Triage - segregowanie, czyli badanie i klasyfikacja poszkodowanych w zależności od 2 priorytetów: leczenia i ewakuacji.
CEL - zapewnienie pomocy medycznej jak największej liczbie poszkodowanych w jak najkrótszym czasie przy użyciu dostępnych sił i środków.
Segregacja jest procesem dynamicznym, trwającym przez cały okres działań ratunkowych.
Segregacja jest:
- procedura medyczną;
- warunkiem uznania zdarzenia za masowe;
- ma kapitalne znaczenia dla właściwego wykorzystania ograniczonych możliwości ratowniczych.
Podczas segregacji poszkodowani oznaczani są kodem barwnym: czerwony, żółty, zielony i czarny. Na określenie stanu poszkodowanego "segregator" ma 30 sekund. Istnieje kilka systemów segregacji, ale w Polsce funkcjonuje system START.
S - simlpe (prosta)
T - triage (selekcja)
A - and ( i )
R - rapid (szybka)
T- treatment (pomoc)
START - opiera się na wstępnej ocenie kilku parametrów: świadomość, oddech po udrożnieniu dróg oddechowych, tętno na tętnicy promieniowej i/lub nawrót kapilarny. Do przeprowadzenia triażu niezbędne są zestawy triażowe
Podział Segregacji:
Pierwotna (wstępna) - określa priorytet terapeutyczny, nie prowadzi się dokumentacji (tylko kod barwny).
Wtórna - prowadzi lekarz w miejscu zdarzenia po wdrożeniu procedur ratowniczych;
- wykorzystuje się karty segregacyjne;
- czas na stwierdzenie zgonu;
- identyfikacja osób przez nadanie numeru, określenie płci i wieku w przybliżeniu;
- wydziela się priorytet transportu
Oznaczenia kodu barwnego i przykłady urazów
Kod "kod czerwony" - pomoc do 5 minut;
Kto otrzyma?
- nieprzytomny;
- poszkodowany we wstrząsie;
- poszkodowany z OZW;
- poszkodowany w stanie astmatycznym;
- poszkodowany z oparzeniem dróg oddechowych;
- poszkodowany z niestabilną klatką piersiową;
- kobieta w ciąży;
- poszkodowany z urazem kregosłupa z porażeniem!;
- poszkodowany z mnogimi i wielomiejscowymi złamaniami kości długich
Kod "żółty"- pomoc do 20 minut a leczenie definitywne do 24 h
Kto otrzyma?
- poszkodowani z izolowanym złamaniem kości podudzi;
- poszkodowani z izolowanym złamaniem kości obu kończyn górnych;
- poszkodowany z urazem kręgosłupa bez uszkodzeń rdzenia;
- poszkodowany z urazem głowy, przytomny lub splatany (A lub V ze skali AVPU);
- poszkodowany bez widocznego urazu głowy, zachowujący się nielogicznie, irracjonalnie;
- dzieci do 6 roku życia;
Kod "zielony" - pomoc odroczona do 45 minut, badanie lub proste leczenie w warunkach ambulatoryjnych na SOR w czasie 24h
Kto otrzyma?
- osoby bez obrażeń;
- osoby mogące same się poruszać (wyjść z miejsca zdarzenia o własnych siłach);
- poszkodowani z powierzchownymi ranami;
- poszkodowani oparzeni do 10% I i II stopnia;
- poszkodowani ze złamaniem pojedynczych kości przedramienia, dłoni stopy.
Kod "czarny"- osoby uznane za nie do uratowania, pomoc będzie udzielona później po zaopatrzeniu poszkodowanych rokujących na przeżycie.
Kto otrzyma?
- nieprzytomny bez oddechu po udrożnieniu dróg oddechowych;
- osoby bez tętna;
- poszkodowany w widocznymi ciężkimi obrażeniami czaszki i uszkodzeniami tkanki mózgowej;
- poszkodowani z obrażeniami całej powierzchni ciała z przewagą II i III stopnia;
- rozległe urazy zmiażdżeniowe ciała.
Segregację medyczną przeprowadza lekarz, a jeżeli jest to niemożliwe przeprowadza ją pielęgniarka ratunkowa, ratownik medyczny, strażak - ratownik. Zgon i kolor czarny definitywnie może przyznać tylko lekarz.
Segregacja budzi wiele emocji, ponieważ jest to niejako decyzja o ludzkim przeżyciu lub śmierci. Jednak w sytuacji dużej liczby ofiar głównym zadaniem ratownictwa jest pomoc tym, którzy mają największe szanse na przeżycie. Pamiętać tu należy o zawsze ograniczonych siłach i środkach, które można dyponować na miejsce zdarzenia (choć z reguły przestrzega się zasady 120%). Wobec zaistnienia takich warunków skupienie uwagi na osobach "nie do uratownia" spowodowałoby eskalację ofiar i dramat miałby większe rozmiary.