ZABURZENIA WYŻSZYCH CZYNNOŚCI NERWOWYCH
Neuropsychologia – część psychologii, która zajmuje się m.in. ustalaniem relacji pomiędzy czuciem, ruchem, poznaniem, rozumieniem, nastrojem, emocjami a aktywnością struktur mózgowia.
§ Proces psychiczny człowieka to sekwencja zmian zachodzących w przebiegu aktywności motoryczno-intelektualnej człowieka, zmiany w psychice w wyniku oddziaływania bodźców na zmysły i mózg, a determinujące poznawanie rzeczywistości i regulujące stosunek człowieka do otoczenia
§ Procesy poznawcze
Ø Funkcje poznawcze (cognitive processes) pełnią zasadniczą rolę w procesach adaptacji jednostki do środowiska, a więc w walce o byt i przetrwanie. Obejmują prawidłowy odbiór sygnałów (percepcja), selekcję, gromadzenie oraz przechowywanie niesionych przez nie informacji (pamięć), operacje na informacjach (rozpoznawanie, rozumowanie, myślenie abstrakcyjne).
Ø Procesy poznawcze obejmują:
o Procesy postrzegania i językowe
o Pamięć
o Myślenie
o Funkcje wzrokowo-przestrzenne
o Funkcje wykonawcze
Zaburzenia mowy i języka
A f a z j a (dysfazja) to utrata lub upośledzenie rozumienia czy też wytwarzania języka mówionego i/lub pisanego, spowodowane nabytą chorobą mózgu. Jest zaburzeniem mowy i języka pochodzenia korowego. Miejsce, które najpewniej spowoduje zaburzenia mowy i funkcji języka to okolice bruzdy bocznej Sylwiusza w półkuli dominującej dla mowy (LP).
Kliniczne odmiany afazji
A. Główne zespoły afazji
1. Afazja ruchowa (Broca)
2. Afazja czuciowa (Wernickego)
3. Afazja amnestyczna (anomia)
4. Afazja globalna (całkowita)
B. Zespoły dodatkowe (zespoły rozłączenia)
1. Afazja przewodzeniowa
2. Ruchowa/czuciowa afazja transkorowa
3. Ograniczona i przejściowa „mini-Broca”
4. Afazje specyficznie modalne (nabyta dysleksja, czysta głuchota słowna, czysty mutyzm słowny (afemia), agrafia)
A f a z j a r u c h o w a (motoryczna, ekspresyjna, Broca) spowodowana jest uszkodzeniem ośrodka mowy, zlokalizowanego w tylnej części lewego zakrętu czołowego i odpowiedzialny jest za wytwarzanie i „nadawanie” mowy. Najczęstszą przyczyną jest niedrożność górnego (rolandycznego) odgałęzienia tętnicy środkowej mózgu pochodzenia zatorowego. Ale też krwotok, uszkodzenie urazowe, zapalne, nowotworowe, zmiany neurodegeneracyjne.
Obraz kliniczny Afazji Broca
Ø zaburzona czynność tworzenia mowy, brak płynności mowy
Ø rozumienie mowy zachowane (również słów pisanych)
Ø powtarzanie zaburzone
Ø liczne parafazje literowe, słowne
Ø mowa agramatyczna, dysprozodyczna, bez przyimków, rodzajników, spójników
Ø w ciężkich formach zaburzenia pisania i czytania
Objawy towarzyszące afazji Broca
§ niemożność wykonywania ruchów językiem i wargami na polecenie („apraksja” ustno-policzkowa)
§ ośrodkowy niedowład nerwu twarzowego po stronie prawej oraz niedowład prawego ramienia i ręki (uszkodzenie przylegającego pola ruchowego kory)
A f a z j a c z u c i o w a (sensoryczna, odbiorcza, recepcyjna, Wernickego).
Polega na upośledzeniu rozumienia mowy i języka na wskutek uszkodzenia ośrodka mowy znajdującego się w górnym, tylnym zakręcie skroniowym i nadbrzeżnym, gdzie również znajduje się ośrodek słuchowy mowy.
Najczęstszą przyczyną jest niedrożność lewej tętnicy środkowej mózgu pochodzenia zatorowego. Również krwotok, guz, stłuczenie, zmiany zapalne.
Obraz kliniczny afazji czuciowej
Ø niemożność rozumienia słów mówionych i pisanych
Ø mowa płynnie artykułowana z parafazjami
Ø neologizmy, żargon, deficyt czytania, pisania, nazywania, zaburzenia powtarzania
Objawy towarzyszące:
Ø bez niedowładu, ale: zaburzenia emocjonalne, lęk, pobudzenie, objawy paranoidalne
A f a z j a a m n e s t y c z n a (nominalna, anomiczna) polega na trudnościach w szybkiej aktualizacji nazw pokazywanych przedmiotów. Rozumienie mowy i powtarzanie prawidłowe
Ø wiąże się z uszkodzeniem obszarów położonych głęboko w podstawnej części płata skroniowego tylnego, w płacie czołowym i zakręcie kątowym.
A f a z j a g l o b a l n a (całkowita niemota) polega na współistnieniu zaburzeń afatycznych ruchowych i czuciowych.
Ø Uszkodzenie, zwykle duże, dotyczy lewej półkuli, obejmując obszar unaczynienia tętnicy środkowej móżgu.
Objawy towarzyszące:
Ø zazwyczaj współtowarzyszy prawostronny niedowład połowiczy.
Zespoły rozłączenia dotyczące mowy
Są to zespoły dysocjacyjne zaburzenia językowe wynikające nie z uszkodzenia samych pól korowych mowy, lecz z uszkodzeń powodujących przerwanie dróg kojarzeniowych łączących pola korowe w obrębie jednej półkuli lub włókien spoidłowych, łączących ośrodki w obu półkulach.
Afazja przewodzenia
Ø gdy wskutek uszkodzenia oddzielony zostaje ośrodek mowy Wernickego od pola Broca
Ø rozumienie mowy zachowane, rozumienie i pisanie również lecz chory nie potrafi powtórzyć tego co usłyszał lub przeczytał. Mowa spontaniczna płynna, z parafazjami
Ø najczęściej wynik zawału zakrętu kątowego i uszkodzenie pęczka łukowatego
Objawy towarzyszące:
Ø ewentualnie niedoczulica lub niedowład twarzowo-ramienny
Afazje transkorowe
Są wynikiem odizolowania pola czuciowo-ruchowego kory od otaczającej kory
Ø w czuciowej afazji transkorowej informacje z uszkodzonej kory (ciemieniowo-potylicznej) nie mogą być przekazane do ośrodka Wernickego w celu przekształcenia w postać słowną.
Rozumienie jest zaburzone, zaś mowa płynna i zdolność powtarzania prawidłowa
Ø w ruchowej afazji transkorowej (w uszkodzeniach podkorowych płata czołowego)
Mowa jest niepłynna, abuliczna, ale rozumienie i powtarzanie prawidłowe
Afazje podkorowe
Ø A f a z j a w z g ó r z o w a jest wynikiem uszkodzenia jąder tylnych wzgórza półkuli dominującej, często ustępuje całkowicie po kilku tygodniach. Przypomina afazję Broca, współwystępuje z dyzartrią.
Ø A f a z j a p r ą ż k o w i o w o – t o r e b k o w a – uszkodzenie obejmuje głowę jądra ogoniastego, przednią odnogę torebki wewnętrznej i przednią część skorupy. Przypomina afazję Wernickego z zaburzeniami rozumienia.
Zaburzenia artykulacji i fonacji
Fonacja (wytwarzanie dźwięków) jest zadaniem krtani, a ściślej strun głosowych.
Artykulacja możliwa jest dzięki sekwencji skurczów mięśni oddechowych, mięśni krtani, gardła, podniebienia języka i warg.
D y z a r t r i a polega na zaburzeniach artykulacji dźwięków oraz formułowania słów i dźwięków.
Funkcje mowy są nienaruszone. Zaburzenia artykulacji mogą być różnego rodzaju, w zależności od lokalizacji uszkodzenia. Dyzartria zawsze związana jest z uszkodzeniem narządu aparatu mowy.
Dyzartria (porażenie opuszkowe z zanikiem)
Ø Związana z uszkodzeniem neuronu obwodowego Jest spowodowana pierwotnym uszkodzeniem jąder ruchowych dolnej części pnia mózgu lub ich obwodowych wypustek.
Ø Typową przyczyną jest postępujące porażenie opuszkowe (postać opuszkowa stwardnienia zanikowego bocznego), miopatie, miastenie, uszkodzenia jednego lub wielu nerwów czaszkowych
Ø język jest porażony i zanikły
Ø trudności w artykułowaniu, mówieniu, połykaniu (dysfagia)
Dyzartria spastyczna spowodowana jest obustronnym uszkodzeniem dróg korowo-jądrowych. Typowe przyczyny to: mnogie udary mózgu, SLA, postępujące porażenie ponadjądrowe.
Ø mowa jest zamazana, wolna, dysfoniczna,
Ø brak zaniku języka, ale występuje dysfagia, dysfonia
Ø wzmożenie odruchu żuchwowego i twarzowych
Ø często niepowstrzymany płacz i śmiech
Dyzartria ataktyczna występuje w uszkodzeniach móżdżku
Ø mowa jest powolna, zamazana,, ale bez napięcia jak w dyzartrii spastycznej
Ø zmienna siła głosu
Ø często skandowana z nienaturalnym dzieleniem sylab
Korowe zaburzenia ruchowe
A p r a k s j a (=bez ruchu) jest to deficyt zdolności ruchowej pochodzenia korowego, to niemożność wykonywania celowych czynności ruchowych przy BRAKU niedowładów, zaburzeń czucia, uwagi, koordynacji, rozumienia.
ü Uszkodzenia korowe dotyczą okolicy czołowej przedruchowej oraz styku skroniowo-ciemieniowo-potylicznego
Rodzaje apraksji
1. A p r a k s j a t w a r z y
Ø trudności w wysuwaniu języka, ssaniu, oblizywaniu, cmokaniu, dmuchaniu, etc
2. Apraksja kinetyczno-kończynowa
Ø upośledzenie ruchów precyzyjnych kończyn jak ruchy skręcające, synchroniczne, etc.
3. A p r a k s j a i d e o m o t o r y c z n a
Ø niemożność wykonywania poleceń zgodnych z wolą, mimo braku zaburzeń funkcji motorycznych i czuciowych oraz prawidłowego rozumienia języka, np. jak się czesze, jak gra w golfa, etc.
4. A p r a k s j a i d e a c y j n a
Ø niezdolność do podjęcia serii ruchów związanych z planowaniem i wyobraźnią przestrzenną
5. A p r a k s j a k o n s t r u k c y j n a
Ø niezdolność organizowania złożonych ruchów przestrzennych jak łączenie punktów, puzzli, klocków, kopiowania rysunków
A g n o z j a to defekt w rozpoznawaniu, który nie może być przypisany elementarnym deficytom czuciowym, zaburzeniom umysłowym, uwagi, afazji, czy też nieznajomości czuciowo przedstawianego bodźca
Rodzaje agnozji
1. A g n o z j a w z r o k o w a
Ø niemożność rozpoznawania obiektów za pomocą postrzegania przy nieuszkodzonym aparacie wzrokowym. Chory nie r o z p o z n a j e pokazywanych przedmiotów i zjawisk
Ø W uszkodzeniach okolicy prążkowanej w płacie potylicznym (pola 18 i 19)
2. A g n o z j a b a r w
Ø niemożność rozpoznawania barw
Ø w uszkodzeniu brzuszno-przyśrodkowej części lewego płata potylicznego
3. P r o z o p a g n o z j a
Ø niemożność rozpoznawania twarzy osób bliskich
Ø uszkodzenie dolnej okolicy skroniowo-potylicznej po stronie prawej lub obustronnie
4. A l e k s j a
Ø wariant agnozji wzrokowej; niemożność czytania
Ø przy uszkodzeniu zakrętu kątowego lewej półkuli mózgu
5. A k a l k u l i a
Ø niemożność liczenia
Ø Przy lewostronnym uszkodzeniu okolicy ciemieniowej i styku płatów: ciemieniowego, skroniowego i potylicznego
6. A g n o z j a d o t y k o w a (astereognozja)
Ø niemożność rozpoznawania przedmiotu za pomocą dotyku, bez udziału wzroku
Ø przy uszkodzeniu płata ciemieniowego, szczególnie zakrętu zaśrodkowego
7. A n o z o g n o z j a
Ø niemożność rozpoznania własnych stanów chorobowych
Ø uszkodzenie dolnej części płata ciemieniowego (P)
8. A u t o t o p a g n o z j a (somatotopagnozja)
Ø niemożność pokazania części własnego ciała na polecenie słowne
Ø uszkodzone są zwykle drogi wzgórzowo -ciemieniowe a zwłaszcza zakręty kątowe
Zespół jednostronnego zaniedbywania przestrzeni
Ø zespół obejmuje zaniedbywanie przestrzeni osobistej lub przestrzeni ciała (przestrzeń okołoosobista) lub przestrzeni będącej w zasięgu wzroku (przestrzeń pozaosobista)
Ø ognisko uszkodzenia lokuje się zwykle w okolicy skroniowo-ciemieniowej prawej półkuli dlatego zespół ten najczęściej dotyczy zaniedbywania bodźców po stronie lewej.
Pamięć
Trzy fazy procesów pamięci:
I. z a p a m i ę t y w a n i e (kodowanie),
II. p r z e c h o w y w a n i e (magazynowanie),
III. o d t w a r z a n i e (przypominanie) jest miarą procesów pamięci (przypominanie, rozpoznawanie, ponowne uczenie się)
Funkcje mnestyczne
Podział klasyczny pamięci:
Ø Pamięć sensoryczna/ikoniczna, ultrakrótka
Ø Pamięć krótkotrwała (bezpośrednia, operacyjna,STM). Pamięć długotrwała (dawna, LTM)
Podział pamięci w zależności od analizatora: pamięć wzrokowa, słuchowa, dotykowa, etc.
P a m i ę ć b e z p o ś r e d n i a:
Ø tu informacje zatrzymywane są na czas krótki 0,5-1 sek
Ø związana jest z fazą spostrzegania dlatego też nazywa się ją pamięcią sensoryczną.
P a m i ę ć k r ó t k a (Short Term Memory – STM):
Ø zależna od zakrętu hipokampa, ciał suteczkowatych i łączącego je ze sobą sklepienia.
...