Zagadnienia gramatyka, Rozrywka, Dokumenty, FILOLOGIA POLSKA

FONETYKA

1.       Artykulacja spółgłosek i samogłosek.

1.Spółgłoski:

p- bezdźwięczna, ustna, twarda, zwartowybuchowa, dwuwargowa.

b- dźwięczna, ustna, twarda, zwartowybuchowa, dwuwargowa.

p'-bezdźwięczna, ustna, miękka, dwuwargowa, zwartowybuchowa.

b'- dźwięczna, ustna, miękka, dwuwargowa, zwartowybuchowa.

t- bezdźwięczna, ustna, twarda, zwartowybuchowa, przedniojęzykowozębowa.

d- dźwięczna, ustna, twarda, zwartowybuchowa, przedniojęzykowozębowa.

t'- bezdźwięczna, ustna, miękka, zwartowybuchowa, przedniojęzykowozębowa.

d'- dźwięczna, ustna, miękka, zwartowybuchowa, przedniojęzykowozębowa.

t.(kropka pod spodem)- bezdźwięczna, ustna, twarda, zwartowybuchowa, przedniojęzykowodziąsłowa.

d.(kropka pod spodem)- dźwięczna, ustna, twarda, zwartowybuchowa, przedniojęzykowodziąsłowa.

k- bezdźwięczna, ustna, twarda, zwartowybuchowa, tylnojęzykowa.

g- dźwięczne, ustne, twarde, zwartowybuchowe, tylnojęzykowe.

k'- bezdźwięczna, ustna, miękka, zwartowybuchowa, tylnojęzykowa.

g'- dźwięczna, ustna, miękka, zwartowybuchowa, tylnojęzykowa.

c- bezdźwięczna, ustna, twarda, zwartoszczelinowa, przedniojęzykowozębowa.

dz(3)- dźwięczna, ustna, twarda, zwartoszczelinowa, przedniojęzykowozębowa.

c'(ci)- bezdźwięczna, ustna, miękka, zwartoszczelinowa, przedniojęzykowozębowa.

dzi(3')- dźwięczna, ustna, miękka, zwartoszczelinowa, przedniojęzykowozębowa.

cz(c^)- bezdźwięczna, ustna, twarda, zwartoszczelinowa, przedniojęzykowodziąsłowa.

dż(3^)- dźwięczna, ustna, twarda, zwartoszczelinowa, przedniojęzykowodziąsłowa.

czi(c'^)- bezdźwięczna, ustna, miękka, zwartoszczelinowa, przedniojęzykowodziąsłowa.

dżi(3'^)- dźwięczna, ustna, miękka, zwartoszczelinowa, przedniojęzykowodziąsłowa.

ć- bezdźwięczna, ustna, miękka, zwartoszczelinowa, środkowojęzykowa. D

ź(3'-kreska nad 3)- dźwięczna, ustna, miękka, zwartoszczelinowa, środkowojęzykowa.

f- bezdźwięczna, ustna, twarda, szczelinowa, wargowozębowa.

v(w)- dźwięczna, ustna, twarda, szczelinowa, wargowozębowa.

f'- bezdźwięczna, ustna, miękka, szczelinowa, wargowozębowa.

v'- dźwięczna, ustna, miękka, szczelinowa, wargowozębowa.

s- bezdźwięczna, ustna, twarda, szczelinowa, przedniojęzykowozębowa.

z- dźwięczna, ustna, twarda, szczelinowa, przedniojęzykowozębowa.

s'- bezdźwięczna, ustna, miękka, szczelinowa, przedniojęzykowozębowa.

z'- dźwięczna, ustna, miękka, szczelinowa, przedniojęzykowozębowa.

sz(s^)- bezdźwięczna, ustna, twarda, szczelionowa, przedniojęzykowodziąsłowa.

ż(z^)- dźwięczna, ustna, twarda, szczelinowa, przedniojęzykowodziąsłowa.

ś- bezdźwięczna, ustna, miękka, szczelinowa, środkowojęzykowa.

ź- dźwięczna, ustna, miękka, szczelinowa, środkowojęzykowa.

x(h)- bezdźwięczna, ustna, twarda, szczelinowa, tylnojęzykowa.

x'(hi)- bezdźwięczna, ustna, miękka, szczelinowa, tylnojęzykowa.

m- dźwięczna, nosowa, twarda, sonorna, dwuwargowa.

m'- dźwięczna, nosowa, miękka, sonorna, dwuwargowa.

n- dźwięczna, nosowa, twarda, sonorna, przedniojęzykowozębowa.

n.(kropka pod n)- dźwięczna, nosowa, twarda, sonorna, przedniojęzykowodziąsłowa.

ń- dźwięczna, nosowa, miękka, sonorna, środkowojęzykowa.

nga- dźwięczna, nosowa, twrda, sonorna, tylnojęzykowa.

nga'- miękka, reszta jak nga.

l- dźwięczna, ustna, twarda, sonorna boczna, przedniojęzykowodziąsłowa.

l'- dźwięczna, ustna, miękka, sonorna boczna, przedniojęzykowodziąsłowa.

ł(u^)- dźwięczna, ustna, twarda, sonorna boczna, przedniojęzykowodziąsłowa.

r- dźwieczna, ustna, twarda, sonorna drżąca, przedniojęzykowodziąsłowa,

r'- miękkie, reszta jak u r. r.(pod r)- bezdźwięczna, reszta jak u r

2.Samogłoski: WSZYSTKIE SĄ DŹWIĘCZNE!

y- wysokie położenie języka w pionie, przednie położenie języka w poziomie, spłaszczony układ warg.

       I-wysokie położenie języka w pionie, przednie położenie języka w poziomie, spłaszczony układ     warg.

e- średnie położenie języka w pionie, przednie położenie języka w poziomie, spłaszczony układ warg.

        a-niskie położenie pionie, centralne położenie języka w poziomie, obojętny układ warg.

o- średnie położenie języka w pionie, tylne w poziomie, zaokrąglony układ warg.

u- wysokie położenie języka w pionie, tylne w poziomie, zaokrąglony układ warg.

2.       Upodobnienia śródwyrazowe i międzywyrazowe (co do stopnia otwarcia, miejsca artykulacji, dźwięczności).

a)      Wsteczne (prośba: proźba, żabka: żapka) 

b)      Postępowe (kwiat: kf’at, przerwa: pšerva)

Ubezdźwięcznienia  tfardy, čfarty

Udźwięcznienia l’idžba, tagže

TO WSZYSTKO WIDAĆ W PIŚMIE FONETYCZNYM, NIE CHCE MI SIĘ TEGO TUTAJ GRAFICZNIE USTAWIAĆ.

FONOLOGIA

3.       Fonem i warianty fonemu.

fonem – jednostka fonetyczna języka, głoska; najmniejsza cząstka językowa fonologii.

Fonemy : dźwięczne/ bezdźwięczne, ustne/ nosowe, twarde/ miękkie, samogłoski/ spółgłoski, miejsce artykulacji, stopień zbliżenia narządów mowy (patrz – fonetyka, artykulacja samogłosek i spółgłosek)

4.       Typy opozycji fonologicznych.

a)      Prymatywna – w jednym jest dana cecha, a w drugim nie ma, np. dźwięczność/ bezdźwięczność, ustność/ nosowość

b)      Przymatywne-proporcjonalne – wyrazy o podobne, różniące się głoskami dźwięcznymi/ bezdźwięcznymi, np. kura góra, po bo, papka babka

c)      Prymatywne-izolowane – nieumiejętność wypowiedzenia danej głoski, zazwyczaj r jako l, np. rak lak, rok lok

d)      Stopniowa – zależna od samogłosek i ich wysokości np. kara kora kura

e)      Równorzędna – ta sama cecha wszędzie, różnie realizowana w miejscach artykulacji np. dama gama, kort tort, kara tara.

1.podział wg. stosunku do podstawy porównania
a. opozycje jednowymiarowe (zespół cech wspólnych jest właściwy tylko dla danej opozycji), np.
/d/:/t/ - zwartość, przedniojęzykowość
b. opozycje wielowymiarowe (zespół cech wspólnych właściwy jest także innym opozycjom), np.
/b/:/d/ /d/:/g/ /g/:/b/, zwartość, dźwięczność
c. opozycje proporcjonalne np. par : bar; tom : dom; koń : goń
d. opozycje izolowane (różnica między członami jest wyjątkowa), np. /r/:/l/ drżącość : boczność
 

2.podział wg. wzajemnego stosunku między członami opozycji
a. opozycje prywatne ( jeden z członów opozycji charakteryzuje się obocznością cechy, której nie
posiada człon drugi) np. /d/:/t/ dom : tom
b. opozycje równorzędne (każdy człon ma cechę której nie posiada człon drugi) np. para : tara
c. opozycje gradualne (stopniowe, dotyczy co najmniej trzech członów, które różnicuje stopień
natężenia jednej tylko cechy dystynktywnej) np. kara : kora : kura
3. podział wg. zasięgu funkcji dystynktywnej
a. opozycja stała jest podstawa różnicowania znaczeń w każdym otoczeniu
b. opozycja neutralizowana nie obejmuje wszystkich kontekstów dźwiękowych

SŁOWOTWÓRSTWO

5.       Derywaty transpozycyjne, mutacyjne i modyfikacyjne rzeczownika.

Derywat – wyraz pochodny, wyraz motywowany złożony z podstawy słowotwórczej i formantu 
słowotwórczego np. domowy od dom przedszkole od przed szkołą itd.
Rodzaje derywatów
-transpozycyjne – w stosunku do swoich podstaw mają zmieniona tylko funkcję składniową, a ich 
znaczenie pozostaje bez zmian np. bieganie to ot samo co biegać ale pierwsze to rzeczownik a drugie 
jest czasownikiem (formant pełni funkcję syntaktyczna i strukturalną)
-mutacyjne – nowe nazwy desygnatów mają zmieniona funkcję semantyczną w stosunku do swoich 
podstaw, np. książka – księgarnia (wiąże się z funkcja semantyczną zmiana znaczenia i może być ale 
nie musi zmiana części mowy)
-tautologiczne - występują wówczas gdy formant pełni wyłącznie funkcję strukturalną np. głębia > 
głęb –ina, wzór > wzorz –ec
-modyfikacyjne – nie zmienia się część mowy i następuje modyfikacja znaczenia wyrazu 
podstawowego są to: zdrobnienia (kot/ kotek), zgrubienia (zamek/zamczysko), formy ekspresywne 
(pismo/piśmidło, mięso/mięcho), derywaty związane z określeniem płci (student/ studentka), 
czasowniki wskazujące na częstotliwość wykonywania czynności (pisać/pisywać, czytać/czytywać), 
przymiotniki oznaczające intensywność cechy (najczęściej chodzi o przedrostek) 
(ciekawy/arcyciekawy, piekny/przepiękny)

6.       Słowotwórstwo przymiotników.

Przymiotniki tworzymy od: czasowników (płatny, słyszalny); rzeczowników (domowy, zawałowy, wieczorowy); wyrażeń przyimkowych (nadmorski, beztroski), liczebników (setny, podwójny, dwojaki, dwoisty), przymiotników (głupawy, przygłupi), od przysłówków (wczorajszy, wsteczny, dotychczasowy).

1) Najogólniejsze kryterium podziału stanowi przynależność podstaw słowotwórczych do odpowiednich klas – rzecz., czas., itd. Niektóre przymiotniki dopuszczają dwie interpretacje, np. odrzeczownikową i odczasownikową – wymienny od wymiana lub wymieniać; władczy od władca lub władać)
2) Na niższym poziomie klasyfikacji stosuje się kryteria semantyczne.
- przymiotniki derywowane nazywają cechy przedmiotów i sytuacji przez wskazanie na czynność proces lub stan, które są dla nich charakterystyczne (obraźliwy, słynny)
- przymiotniki derywowane nazywają cechy przedmiotów i sytuacji przez wskazanie na relacje do innych przedmiotów (ogrodowy, cenny)
- przymiotniki derywowane nazywają cechy przedmiotów i sytuacji przez wskazanie na modyfikację cechy nazywanej przez podstawę (przepiękny, niebieskawy)
- przymiotniki derywowane nazywają cechy przedmiotów i sytuacji przez wskazanie na miejsce lub czas charakteryzujące przedmiot lub sytuację(tutejszy, dzisiejszy).

Derywaty odczasownikowe

Derywaty odczasownikowe dzielimy na predyspozycyjne i niepredyspozycyjne. Predyspozycyjność – uleczalny: „taki, który może być uleczony” – w derywacie tym pojawia się dodatkowy predykat o charakterze modalnym, przynoszący wiadomość o możliwości zaistnienia czynności. Granica między przymiotnikami predyspozycyjnymi a niepredyspozycyjnymi nie zawsze jest ostra, np. wstydliwy: „taki, który wyraża wstyd” lub „taki, który jest skłonny do wstydu, czasami się wstydzi ”, jadalny: „taki, w którym się jada” lub „taki, który można zjeść” – toteż dokonujemy wyboru interpretacji znaczenia przymiotnika (a tym samym wyboru parafrazy) w kontekście określanego rzeczownika, ergo:
wstydliwe zachowanie bądź wstydliwe dziecko
jadalny pokój bądź jadalny grzyb

Określane rzeczowniki pełnią różne role semantyczne względem czynności nazywanej przez przymiotnik, przy czym nawet przy tym samym przymiotniku wystąpić mogą różne argumenty, jak w przykładach: kot łowny – „taki, który łowi”, zwierzyna łowna – „taka, którą się łowi”. Rzeczownik kot nazywa subiekt (wykonawcę czynności), a zwierzyna obiekt (analogicznie oczy łzawiące, gazy łzawiące) – toteż potrzebny jest kontekst rzeczownikowy, aby sprecyzować znaczenie przymiotnika odczasownikowego oraz naturę relacji semantycznej w grupie przymiotnikowo-rzeczownikowej.

Formanty derywujące przymiotniki niepredyspozycyjne pełnią funkcję transpozycyjną. Natomiast derywaty predyspozycyjne, stanowiąc wynik przekształcenia składniowego, zawierają ponadto nadwyżki znaczeniowe. Ujawniają je parafrazy w postaci dodatkowych predykatów, jak np. potencjalność można przymiotnika uleczalny, są to zatem mutacje.

Przymiotniki niepredyspozycyjne:
- określany rzeczownik pełni funkcję subiektu: szkodliwy pokarm, wędrowne ptaki, tkanka łączna, nudny nauczyciel, dokuczliwy wiatr, pies gończy, statek holowniczy, itd. Do tej grupy zaliczyć należy przymiotniki o postaci imiesłowów biernych: zaginiony ląd, zdziwiony chłopak, wyspane dziecko, uśmiechnięte dziecko.
- określany rzeczownik pełni funkcję obiektu: uprawne pole, pieczone mięso, znany wiersz, najęty pracownik.
- określany rzeczownik nazywa narzędzi czynności: piec ogrzewczy, metody badawcze, obraźliwe słowa, środki oszałamiające.
- określany rzeczownik w roli lokatywnej lub temporalnej: dom wychowawczy, pokój przechodni, miejsce siedzące, okres twórczy, sezon badawczy.
- określany rzeczownik w roli skutku lub przyczyny czynności: rana cięta, cechy dziedziczne, leki wykrztuśne, gazy łzawiące.

Przymiotniki predyspozycyjne:
- przymiotniki potencjalne – [można]: zauważalne zmiany, poznawalna rzeczywistość, łamliwe kości, rozsuwany stół.
- przymiotniki habitualne – [stale], [często]: gderliwy dziadek, ustępliwy brat, chorowite dziecko, chwiejna trzcina, marudny pacjent.
- przymiotniki kwantytatywne – [dużo] i oceniające – [dobrze]: kosztowny strój, dokuczliwy wiatr, wytrzymały piechur, pracowity chłopiec, bitny żołnierz, widny pokój, życzliwy kolega.

Derywaty odrzeczownikowe

Przymiotniki relacyjne – powstają w wyniku przekształcenia składniowego form przypadkowych rzeczownika lub wyrażeń przyimkowych:
zupa mleczna – zupa z mleka
chłopska chata – chata chłopa
Grupy te są ekwiwalentami składniowymi i semantycznymi, toteż uznajemy je za derywaty transpozycyjne, ponieważ derywujące je formanty pełnią funkcję wyłącznie gramatyczną.
Przymiotniki jakościowe – oznaczają jakąś cechę charakterystyczną przedmiotu, a nadwyżki semantyczne ujawniają się w parafrazie w postaci dodatkowego składnika, np.
szczudłowate nogi – [nogi podobne do szczudeł]
soczyste jabłko – [ jabłko, w którym jest dużo soku]
Formanty pełnią funkcję nie tylko syntaktyczną dlatego zaliczymy je do mutacyjnych.

Przymiotniki te analizujemy w kontekście rzeczownika, wynika to z niesamodzielności zarówno semantycznej jak i składniowej – relacje między rzeczownikiem, a przymiotnikiem ujawnia parafraza grupy, np.
wycieczka rowerowa – [za pomocą roweru] – środek czynności
sklep rowerowy - [w którym sprzedaje się rowery] - obiekt
koło rowerowe – [które jest częścią roweru] – część względem całości.

Role semantyczne przymiotników odrzeczownikowych:
1) użycia subiektowe – praca nauczycielska, złodziejski proceder, synowskie posłuszeństwo, piosenka żołnierska.
2) użycia obiektowe – prześladowania narodowe, wyciąg narciarski, era atomowa, sklep obuwniczy.
3) użycia dzierżawcze – skarby narodowe, chata traperska, dom rodzinny, siostrzana chusta, babcine okulary.
4) użycia instrumentowe – zamach bombowy, roboty ręczne, armatnie wystrzały.
5) użycia materiałowe – bielizna bawełniana, lody śmietankowe, srebrne monety.
6) użycia genetyczne – mięso wołowe, szczątki organiczne, olejek różany, żółwie jaja, krowie mleko.
7) użycia przymiotnika wskazujące na element zbioru – użycia syngulatywne – drużyna piłkarska, bór sosnowy, ekipa realizatorska, , gęsie stado, stowarzyszenie filatelistyczne.
użycia przymiotnika wskazujące na całość w relacji do części – lufa karabinowa, rybia łuska, małżowina uszna.
9) użycia przymiotnika wskazujące na część w stosunku do całości, zwane partytywnymi – piętrowy budynek, leki hormonalne, drzewo iglaste.
10) użycia charakterystyczne konkretne – garbaty człowiek, ogoniaste zwierzę, kudłaty pies (do tej grupy zaliczmy przymiotniki nazywające część całości, z tym, że jest to część charakterystyczna, przede wszystkim osoby lub zwierzęcia).
11) użycia charakterystyczne abstrakcyjne – honorowy człowiek, ironiczny uśmiech, fałszywe zeznanie.
12) użycia porównawcze, zwane symilatywnymi – gruszkowaty wazon [wazon podobny do gruszki], rdzawy kolor [kolor podobny do rdzy], gburowate zachowanie [podobne do zachowania gbura], orli wzrok, sumiaste wąsy, piwne oczy, panikarskie zachowanie.
13) użycia zakresowe – instrument perkusyjny, emigrant żydowski, obiekt zabytkowy, pisarz angielski (wszystkie przymiotniki w pewnym sensie zawężają zakres rzeczownika, ale w tym punkcie chodzi o grupy przymiotnikowo-rzeczownikowe, w których nie zachodzi relacja predykatowo-argumentowa, czyli parafrazujemy je następująco [ten instrument to perkusja], [ten emigrant to Żyd], [ten obiekt to zabytek], [ten pisarz to Anglik].
14) użycia limitujące, inna parafraza niż punkt wyżej – błąd logiczny [błąd w dziedzinie/z zakresu logiki], ustawa budżetowa, wiedza przyrodnicza, medytacje semantyczne.
15) użycia lokatywne – leczenie uzdrowiskowe, kawiarniany stolik, droga morska, rzut rożny.
16) użycia temporalne – bal sylwestrowy, styczniowe mrozy, roczna dzierżawa, letnia sukienka.
PODSUMOWANIE

1) Transpozycje: derywaty odczasownikowe niepodyspozycyjne, derywaty odrzeczownikowe relacyjne, niektóre derywaty od wyrażeń przyimkowych.
2) Mutacje: przymiotniki odczasownikowe predyspozycyjne, niektóre derywaty odrzeczownikowe jakościowe.
3) Modyfikacje: przymiotniki odprzymiotnikowe: nadgorliwy, gorzkawy, niedrogi.

7.       ...