Nazwę swą wzięła z języka greckiego,
gdzie
ergon
- znaczy praca, czyn,
a
nomos
- wiedza, prawo, zwyczaj.
Ergon+nomos=wiedza o pracy
ludzkiej
Ergonomia
- nauka o pracy
czyli dyscyplina naukowa zajmująca
się dostosowaniem pracy do
możliwości psychofizycznych
człowieka.
Ma na celu humanizację pracy
poprzez taką organizację układu:
człowiek - maszyna - warunki
otoczenia, aby wykonywana ona była
przy możliwie niskim koszcie
biologicznym i najbardziej efektywnie.
2
ORGANIZACJA PRACY
I ERGONOMIA
Wykład II
Ergonomia
Dr hab. n. med. Teresa Makowiec-Dąbrowska, prof. nadzw. UM
e-mail teresa.makowiec-dabrowska@umed.lodz.pl
1
Ergomomia
jest
wiedzą o możliwościach
człowieka, ograniczeniach i innych cechach
,
które powinny być uwzględniane podczas projektowania
narzędzi, maszyn, systemów, zadań, zawodów i
środowiska w taki sposób, by ich użytkowanie
(korzystanie z nich) było
bezpieczne, wygodne
i efektywne
.
Twórcą terminu "ergonomia" jest
Wojciech Jastrzębowski, który
zdefiniował ergonomię jako naukę
o używaniu nadanych człowiekowi
od Stwórcy sił i zdolności
3
Wojciech Bogumił Jastrzębowski (1799-1882)
W tym czasie zlecono mu także ustawienie słynnego, istniejącego do dziś
zegara słonecznego w warszawskich Łazienkach. Ponieważ ustawienie
takiego zegara w danym miejscu wymagało za każdym razem stosownych
obliczeń, opracował specjalne narzędzie „do określania kompasów na
jakiejkolwiek bądź przestrzeni i w każdym położeniu". Urządzenie to
wywołało wówczas sensację i zostało przez Komisję Rządową nazwane
„Kompasem Jastrzębowskiego", a jego twórca został przyjęty do grona
członków Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauki.
Kiedy w 1830 . wybuchło powstanie listopadowe Jastrzębowski walczył
między innymi w bitwie pod Olszynką Grochowską.
W tym okresie opisał projekt stworzenia Ligi Narodów, który rozpoczyna
się słowami: „Pokój w Europie jest trwały i wieczny". W myśl jego idei
Kongres Europejski powinien wydać proklamację wzywającą wszystkie
narody do bratniego przymierza.
Urodził się 19 kwietnia 1799 . we wsi Gierwat. Ojciec zmarł przed jego
urodzeniem, a matka gdy miał 9 lat. Szkołę elementarną skończył w Janowie.
Tam, mieszkając w piwnicznym warsztacie, przeszedł ciężki tyfus. W 1816 .
rozpoczął naukę w liceum, ale bieda i zły stan zdrowia zmusiły go do
przerwania nauki.
W grudniu 1820 . rozpoczął naukę na Wydziale Budownictwa i Miernictwa
Uniwersytetu Warszawskiego. W trakcie studiów tak bardzo wyróżniał się
swoją wiedzą, zapałem i pomysłowością, że profesorowie powierzali mu wiele
pomocniczych prac naukowych. Od września 1822 . rozpoczął studia również
na Wydziale Filozoficznym (Oddział Historii Naturalnej). Podczas tych studiów
współuczestniczył w pracach wielu słynnych biologów, astronomów,
zoologów.
5
6
1
W rozprawie „Rys ergonomji czyli nauki o pracy,
opartej na prawdach poczerpniętych z Nauki Przyrody"
(1857) stworzył podwaliny ergonomii.
To on właśnie stworzył ergonomię, traktowaną
wówczas jako filozofię nauki o pracy.
W pracy tej przestrzegał przed negatywnymi skutkami zarówno
nieużycia, jak i nadużycia sił witalnych. Wskazywał, że praca
oprócz wynagrodzenia, ma dawać wiele radości i satysfakcji,
pożytek dla społeczeństwa i ma ulepszać, doskonalić ludzi,
sposobiąc ich do służenia sprawie powszechnego dobra. W
hierarchii prac - zdaniem Jastrzębowskiego - praca nauczyciela,
czyli wychowawcy, znajdować winna najwyższe uznanie, gdyż
czyni ucznia lepszym. Daje niebiańską radość, zwaną
szczęściem.
Po upadku powstania Jastrzębowski nie mógł już wrócić do pracy na
Uniwersytecie Warszawskim. Dopiero w 1836 . uzyskał nominację na
profesora botaniki, fizyki, zoologii i ogrodnictwa w Instytucie
Rolniczo-Leśnym na Marymoncie
. Dzięki niemu ogrody marymonckie
stały się prawdziwym rezerwatem zieleni z rzadkimi krzewami i drzewami.
Swoich słuchaczy uczył Jastrzębowski systematyczności i konsekwencji,
powściągliwości i cierpliwości w wykonywaniu żmudnej pracy gromadzenia
faktów. Wiele czasu spędzał wędrując ze swoimi studentami po wszystkich
regionach Polski. Owocem tych wypraw była praca „Przepowiedzenia
pogody, słoty, wiatru i innych zmian powietrza" (1847). Rozgłos tego
opracowania spowodował, że w 1850 . Wojciech Jastrzębowski został
wpisany w poczet członków Krakowskiego Towarzystwa Naukowego,
Kieleckiego Towarzystwa Rolniczego oraz Towarzystwa Rolniczego we
Lwowie.
7
8
Jako jedną z pierwszych prac badawczych w ergonomii,
we współczesnym tego słowa rozumieniu, można określić badania
z 1908 roku, F. W. Taylora. Był on jednym z głównych
przedstawicieli nurtu inżynierskiego w nauce organizacji
i zarządzania, twórcą kierunku „naukowego zarządzania.
Taylor ustalił
zależność między wielkością łopat, masą
ładunku
, siłą mięśniową robotnika
a wydajnością pracy
z tym narzędziem.
W wyniku przeprowadzonych prób, Taylor opracował zalecenia
co do optymalnych rozmiarów łopat.
Aby zapewnić zawsze
optymalny ciężar ładunku
, który określił
na
8 - 9 kg
, zalecał stosowanie łopat o
większej powierzchni
do materiałów lekkich, a mniejszych,
do materiałów cięższych.
W 1858 . otrzymał posadę inspektora robót
utrwalenia i zalesienia wydm wokół
Czerwonego Boru. Osiadł w Feliksówce i
stworzył tam wzorcowe ogrody, gabinety
przyrodnicze, bibliotekę i internat dla
praktykantów.
W 1874 . opuścił swoją pracownię w
Czerwonym Borze i zamieszkał w Warszawie.
Przyjął jednocześnie propozycję Kolei
Warszawsko-Wiedeńskiej obsadzenia
żywopłotem jej stacji i przystanków.
Zmarł 30 grudnia 1882 . w Warszawie, został
pochowany na Cmentarzu Powązkowskim.
Od jego nazwiska powstał system zwany „tayloryzmem,
uznawany jako pierwszy system optymalizujący pracę, ale bardzo
krytykowany, gdyż jego głównym celem było jedynie zwiększanie
efektywności pracownika dla pracodawcy.
Tablica pamiątkowa w kościele
Świętego Krzyża w Warszawie
9
10
Otwory ewakuacyjne
winny przepuszczać
lotnika wraz ze
spadochronem
Ergonomia
(w rozumieniu dzisiejszym)
narodziła się w czasie
II wojny światowej
Kabina pilotów B-17 (
ciężki samolot bombowy
Boeing B-17 Flying Fortress)
była stosunkowo
przestronna. Charakteryzowała się
opancerzeniem obu foteli oraz ogromną liczbą
przyrządów pokładowych, przełączników
i dźwigni.
Nie każdy pilot mógł sprostać coraz większej
ilości skomplikowanych wskaźników - błąd
człowieka był główną przyczyną katastrof
i zestrzeleń samolotów.
Tak powstała konieczność
dostosowania szybko rozwijającej się
techniki do pozostających coraz dalej
w tyle możliwości człowieka.
2
W latach 60 rozpoczął się żywiołowy rozwój
ergonomii
jako dziedziny aktywności i nauki stosowanej w przemyśle,
spowodowany
poszukiwaniem nowych środków
zwiększenia wydajności pracy
.
Główną przyczyną zainicjowania badań
sprawności
i efektywności systemu: człowiek - obiekt techniczny
było zaobserwowanie rażących dysproporcji między
możliwościami sprawnego działania środków technicznych
a możliwościami człowieka pracującego w różnych
warunkach zewnętrznych.
Kabina samolotu F-16
13
14
Nazwa „
ergonomia
dla tej dyscypliny aktywności
rozpowszechniła się od 1949 roku, po utworzeniu
Naukowego
Towarzystwa Ergonomicznego
w
Wielkiej Brytanii
, a miarą rozwoju idei
ergonomicznych na świecie było powstanie w 1962
roku Międzynarodowego Stowarzyszenia Towarzystw
Ergonomicznych (
IEA
).
Amerykanie nazwali tę dziedzinę „
human factor
",
wprowadzając element psychofizjoiogicznych
uwarunkowań efektywności pracy, przeciwstawiając
humanistyczne podejście do pracy mechanicystycznemu
Taylorowskiemu ujęciu pracownika jako jednego
z trybików procesu pracy.
W Polsce dziedzina ta funkcjonowała w latach 50-60
pod nazwą „
psychologia inżynieryjna
lub
„
antropotechnika
.
W Polsce
, w roku 1977 zawiązano
Polskie
Towarzystwo Ergonomiczne
(PTErg), które jest
członkiem IEA. Wcześniej istniał już
Komitet
Ergonomii
przy Polskiej Akademii Nauk (1974 r.)
oraz
Komitet Ergonomii i Ochrony Pracy
przy
Naczelnej Organizacji Technicznej (założony w latach
sześćdziesiątych, gdy zaczęto prowadzić szeroko
zakrojone badania ergonomiczne w kilku
największych zakładach przemysłowych w Polsce).
15
16
Definicje ergonomii
MIĘDZYNARODOWE TOWARZYSTWO ERGONOMICZNE (
IEA
)
Ergonomia
określa stosunki powstające między człowiekiem a jego
zajęciem, sprzętem i środowiskiem w najszerszym tego słowa
znaczeniu, włączając w to sytuacje związane z pracą, zabawą,
rekreacją i podróżą
Ergonomia
to dziedzina naukowa zajmująca się wyjaśnianiem
wzajemnego oddziaływania pomiędzy ludźmi i innymi elementami
systemu oraz profesja, w której wykorzystuje się teorie, zasady,
dane i metody do projektowania, w celu optymalizacji działania
systemu jako całości i dla dobra człowieka.
Prof. Rosner
,
autor pierwszego polskiego akademickiego podręcznika ergonomii
(1985 r.)
pisał, że
przedmiotem ergonomii
są zagadnienia
dostosowania maszyn, narzędzi i urządzeń oraz materialnego
środowiska pracy do możliwości i potrzeb człowieka w celu
usunięcia zagrożeń jego zdrowia i życia, optymalizacji kosztu
biologicznego pracy i zapewnienia wygody podczas jej
wykonywania.
Zadania ergonomii określone przez
KOMITET ERGONOMII
Polskiej Akademii Nauk
,,
Zadaniem
ergonomii
jest optymalne dostosowanie
wytworów materialnych człowieka i warunków ich
użytkowania do właściwości psychicznych i fizjologicznych
człowieka, uwzględniając czynniki środowiska materialnego
oraz środowiska społecznego.
Celem ergonomii
jest zapewnienie dobrostanu człowieka
(zadowolenia, dobrego samopoczucia, satysfakcji, poczucia
komfortu) w systemie człowiek-technika zarówno
w działalności zawodowej, jak i pozazawodowej'.
POLSKIE TOWARZYSTWO ERGONOMICZNE (
PTErg
)
Ergonomia
– jest to nauka stosowana, zmierzająca do optymalnego
dostosowania narzędzi, maszyn, urządzeń, technologii, organizacji;
materialnego środowiska pracy oraz przedmiotów powszechnego
użytku, do wymagań, potrzeb fizjologicznych, psychicznych i
społecznych człowieka.
17
18
3
Przedmiotem zainteresowań
współczesnej ergonomii
są wszelkie przejawy działalności
ludzkiej wspomaganej środkami
technicznymi.
W tym kontekście ergonomia zbliża się
do problematyki prakseologii – nauki
o sprawnym działaniu.
ERGONOMIA
Dostosowanie pracy, obiektów
do człowieka, a nie odwrotnie
Ergonomia jest nauką interdyscyplinarną
Podczas ustalania indywidualnych/zbiorowych
(pracowniczych) możliwości i ograniczeń korzysta
z zasobów takich dziedzin, jak:
ERGONOMIA
-------------------------------------------------------------------
- -/+ +
eliminacja optymalizacja maksymalizacja
-------------------------------------------------------------------
* zagrożenie: * obciążenie: * bezpieczeństwo
- chorobą - fizyczne * niezawodność
- wypadkiem - psychiczne * komfort
* zmęczenie * środowisko * zadowolenie
(w konsekwencji:
jakość, wydajność)
-------------------------------------------------------------------
Nauki o człowieku
Nauki techniczno-organizacyjne
- Fizjologia pracy
- Technika i technologia
- Psychologia pracy
- Organizacja pracy
- Antropometria
- Ekonomika pracy
- Nauki medyczne
- Nauka o jakości
22
Celem działalności ergonomicznej
jest
zwiększenie
efektywności
działań ludzkich, w tym pracy zawodowej, lecz
nie kosztem zwiększonego wysiłku czy innych obciążeń
człowieka
. Wyższa jakość ergonomiczna urządzeń technicznych,
którymi posługuje się człowiek w procesie pracy, sprzyja:
- lepszej i wydajniejszej pracy,
- zmniejszeniu biologicznych kosztów pracy,
- zmniejszeniu liczby i kosztów braków oraz błędów popełnianych
w pracy,
- zwiększeniu bezpieczeństwa pracy i eliminacji chorób
zawodowych,
- lepszemu wykorzystaniu czasu pracy,
- ograniczaniu absencji chorobowej,
- zwiększeniu satysfakcji z pracy oraz pozytywnej motywacji,
- odczuwaniu zadowolenia i przyjemności z kontaktu
z urządzeniami technicznymi.
Tradycyjne 3 domeny – specjalizacje:
Ergonomia fizyczna
obejmuje zagadnienia z zakresu
anatomii, antropometrii, fizjologii i biomechaniki, w związku
z fizyczną aktywnością człowieka
Ergonomia poznawcza
dotyczy procesów
przetwarzania informacji: spostrzegania, zapamiętywania,
wnioskowania, podejmowania decyzji itp.
Ergonomia organizacji i zarządzania
(zwana
inaczej makroergonomią) koncentruje się na optymalizacji
systemów socjotechnologicznych – struktur organizacyjnych,
metod działania i procesów zarządzania
Nowe dziedziny: neuroergonomia
(uwzględniająca
mechanizmy neuronalne funkcjonowania człowieka)
i
chronoergonomia
(uwzględniająca biologiczne,
psychologiczne i społeczne aspekty czasu ludzkiego)
4
Nurty w ergonomii
:
•
ergonomia warunków pracy,
•
ergonomia wyrobu (wytworu technicznego).
Ergonomia wyrobu
zajmuje się przede wszystkim
dostosowaniem wytworów technicznych do wymiarów i
kształtów ciała człowieka, bezpieczeństwem
i łatwością posługiwania się wytworem.
Zadaniem
ergonomii warunków pracy
jest badanie
wpływu na człowieka warunków pracy oraz ich odpowiednie
kształtowanie. Warunki pracy tworzą tzw. czynniki
materialnego środowiska pracy: drgania, hałas,
mikroklimat (temperatura, wilgotność, promieniowanie
cieplne, ruch powietrza), emisja energii szkodliwej
(w postaci promieniowania elektromagnetycznego,
przenikliwego), oświetlenie, zanieczyszczenie powietrza,
substancje o charakterze agresywnym, chorobotwórczym
itd., z którymi kontaktuje się człowiek; oraz czynniki
techniczno-organizacyjne takie jak: pozycja ciała przy
pracy, rytm i tempo pracy, przerwy pracy, metody pracy.
We współczesnej ergonomii wyłoniły się
strefy
działań ergonomicznych
jak:
•
ergonomia dla ludzi starszych i niepełnosprawnych,
•
ergonomia dla dzieci,
•
ergonomia mieszkania,
•
ergonomia prac biurowych wraz ze stanowiskami
pracy wyposażonymi w komputery,
•
ergonomia prac operatorskich,
•
ergonomia czasu wolnego.
25
26
Ergonomia korekcyjna
- zajmuje się analizą już
istniejących stanowisk pracy z punktu widzenia ich
dostosowania do psychofizycznych możliwości
pracowników oraz formułowaniem zaleceń mających na
celu polepszenie warunków pracy, zmniejszenie
istniejących obciążeń oraz poprawą wydajności i jakości
pracy.
W efekcie takich działań następuje zmniejszenie poziomu
hałasu, drgań, poprawa oświetlenia, polepszenie warunków
mikroklimatycznych, obniżenie poziomu zanieczyszczeń
powietrza, itd., wyeliminowanie nadmiernych obciążeń
fizycznych i psychicznych związanych z procesem pracy poprzez
mechanizację prac, poprawę pozycji pracy, poprawę warunków
odbioru informacji, a także usprawnienia organizacyjne.
Czasem zalecenia, nawet bardzo słuszne, okazują się nierealne,
a właściwe rozwiązania powinny powstawać na etapie
projektowania narzędzi, maszyn, urządzeń, czy też stanowisk
pracy.
Celem ergonomii koncepcyjnej
jest takie
zaprojektowanie narzędzia, maszyny, stanowiska pracy,
urządzenia czy też obiektu przemysłowego
, aby spełniał on
podstawowe wymogi ergonomii przy możliwie największej
wydajności. Ergonomia koncepcyjna zastosowana we wczesnej
fazie opracowywania rozwiązań technicznych jest o wiele bardziej
racjonalna i skuteczna niż ergonomia korekcyjna
Na tym gruncie zrodziło się projektowanie ergonomiczne, gdyż
dostrzeżono problematykę związaną z niedostosowania obiektów
technicznych do człowieka.
„
Ergonomiczny
oznacza coś więcej niż tylko „
bezpieczny
,
„
komfortowy
lub „
estetyczny
, to
pełne dopasowanie
przedmiotu, sytuacji, środowiska do właściwości i
potrzeb człowieka
.
27
28
Ergonomiczne kształty
Pióra kulkowe dla prawo i lewo ręcznych
Klawiatura określana jako „ergonomiczna
Biurko komputerowe
Opis producenta: biurko komputerowe o oryginalnym,
ergonomicznym kształcie. Posiada szufladę na klawiaturę,
miejsce na komputer i nadstawkę pod monitor.
To biurko komputerowe jest nieergonomiczne.
Ergonomiczne klawiatury
29
30
5