Wykład 2.
Toksyczność – zdolność substancji chemicznej do powodowania uszkodzeń żyjącego organizmu w wyniku wzajemnego oddziaływania substancji i organizmu.
Detoksykacja – zespół procesów metabolicznych przebiegających w organizmie, prowadzących do obniżenia własności toksycznych i wydalania związku toksycznego z ustroju.
Biotransformacja – albo przemiana metaboliczna substancji chemicznej. Dotyczy całokształtu procesów zmian strukturalnych obcego ustrojowi związku chemicznego, wprowadzonego do organizmu.
Adaptacja – oznacza przystosowanie organizmu do zewnętrznych czynników fizycznych, chemicznych i biologicznych. W toksykologii oznacza w szczególności przystosowanie do określonych czynników chemicznych, których skutki toksyczne maleją lub nie osiągają oczekiwanej wielkości. Adaptacja jest zjawiskiem przejściowym lub utrwalonym, zależnie od mechanizmu odpowiedzi organizmu na dany czynnik.
RODZAJE ZATRUĆ:
1. Zatrucia ostre – charakteryzują się szybkim rozwojem objawów, przebiegających nieraz gwałtownie, po jednorazowym przeniknięciu do organizmu trucizny w dawce toksycznej. Zatrucia ostre kończą się często zejściem śmiertelnym po 24 godzinach
2. Zatrucia podostre – powstają najczęściej w następstwie przeniknięcia do organizmu jednorazowej lub kilkukrotnej dawki trucizny. Objawy zatrucia są mniej gwałtowne i rozwijają się w okresie dłuższym niż 24 godziny.
3. Zatrucia przewlekłe – powstają wskutek długotrwałego przenikania do organizmu małych dawek trucizny
Małe dawki trucizny kumulują się w organizmie i dopiero po pewnym czasie rozwijają się objawy zatrucia. Niekiedy zatrucia przewlekłe są następstwem sumowania drobnych uszkodzeń tkanek lub powstałych pod wpływem działania śladowych ilości trucizny.
Według kryterium okoliczności zatrucia występujące u ludzi można podzielić na:
1. Zatrucia rozmyślne, które obejmują zatrucia samobójcze i mordercze. Zatrucia te zwykłe dotyczą pojedynczych jednostek lub rzadziej małych grup ludzi. Obecnie z uwagi na znaczną wykrywalność przyczyn zatrucia i odpowiednią pomoc lekarską zatrucia rozmyślne coraz rzadziej kończą się śmiercią.
2. Zatrucia przypadkowe stanowią najliczniejszą grupę zatruć. Zatruciu ulegają, bowiem nie tylko poszczególne osoby, lecz również duże grupy ludzi. Zatrucia przypadkowe mogą mieć charakter zatruć ostrych, podobnie jak zatrucia rozmyślne lub też zatrucia przewlekłe.
KLASYFIKACJA TOKSYCZNOŚCI:
Klasyfikacja substancji trujących oparta była zazwyczaj na ustaleniu ich ostrej toksyczności przez oznaczenie wartości LD50 na zwierzętach laboratoryjnych (głównie szczurach) dla 24-godzinnego czasu obserwacji i dla różnych dróg podania oraz na określeniu prawdopodobnej dawki śmiertelnej dla człowieka.
Najczęściej stosowana była klasyfikacja Hodge’a i Sternera.
Pod względem toksyczności ostrej wyróżnia ono następujące klasy substancji trujących:
- bardzo toksyczne (T+)
- toksyczne (T)
- szkodliwe (Xn).
Poza toksycznością ostrą pod uwagę bierze się również stopień i rodzaj ryzyka dla człowieka, który związany jest z działaniem substancji. Określenia rodzaju ryzyka stwarzanego przez niebezpieczną substancję organiczną oznacza się literą R i odpowiednią liczbą określającą rodzaj zagrożenia. Przepisy wymagają, aby oznakowanie tymi oboma symbolami było umieszczone na opakowaniu.
Tabela. Podział toksyczności wg Hodge’a i Sternera
Grupa
Stopień toksyczności
LD50 (szczur, g/kg p.o.)
Prawdopodobna dawka śmiertelna dla człowieka dla 70 kg
6
Wybitnie toksyczny
<0,005
<7 kropli
5
Silnie toksyczny
0,005 – 0,05
7 kropli – łyżeczka
4
Bardzo toksyczny
0,05 – 0,5
Łyżeczka – kieliszek
3
Umiarkowanie toks.
0,5 – 5,0
Kieliszek – szklanka
2
Nieznacznie toks.
5,0 – 15,0
Szklanka – litr
1
Praktycznie nietoks.
>15,0
>litr