Nowe i integracyjne tendencje w zarz
ą
dzaniu logistycznym
3.1 Podstawowe zasady nowoczesnej koncepcji logistyki
Porównując tradycyjny i nowoczesny sposób ujęcia koncepcji logistyki moŜna zauwaŜyć
zasadnicze róŜnice w kształtowaniu procesów logistycznych oraz kryteriach zarządzania (por. tab. 1).
Tab.1
Klasyczne i nowoczesne ujęcie logistyki
Tradycyjna logistyka
Nowoczesna logistyka
Specjalizacja
- koncentracja na poszczególnych fazach i
działaniach logistyki, prowadząca do
suboptymalizacji
-
podporządkowanie logistyki róŜnym jednostkom
struktury organizacyjnej;
-
osobne systemy informatyczne dla
poszczególnych faz i działań logistycznych.
Integracja
- Koncentracja na optymalizowaniu systemu
logistycznego jako całości;
-Integracja w strukturze organizacyjnej,
Zintegrowane systemy informatyczne
Rozwiązania operacyjne
- Plany i działania o charakterze operacyjnym lub
taktycznym;
- Krótkoterminowe porozumienie z dostawcami i
odbiorcami;
Rozwiązania strategiczne
- Planowanie i realizacja koncepcji
strategicznych;
- Związki strategiczne z dostawcami i
odbiorcami oraz firmami transportowo -
spedycyjnymi.
Redukcja kosztów
-
Jak najniŜsze koszty i ceny,
-
Warunki obsługi klientów określane przez
dostawców;
-
Negocjacje konfrontacyjne.
Obsługa odbiorców
-
Jak najkrótszy czas realizacji zamówień oraz
moŜliwie wysoka niezawodność,
częstotliwość i elastyczność dostaw;
-
DąŜenie dostawcy do spełniania potrzeb i
oczekiwań klientów;
-
Negocjacje kooperacyjne
Regionalizacja
- Działalność logistyczna oparta na współpracy i
konkurowaniu na rynkach regionalnych.
Globalizacja
- Światowy zasięg działalności logistycznej w
sferze zaopatrzenia, produkcji i rynków
zbytu
Źródło: Witkowski J.: Rozwój koncepcji logistycznych w Polsce i świecie, w: Gospodarka magazynowa, nr 8,
1992, s. 150
Przyjmując za punkt wyjścia określenie logistyki jako zintegrowanego systemu zarządzania
strukturą fizycznego obiegu towarów i jego informacyjnych uwarunkowań w skali przedsiębiorstwa
i całego układu rynkowego moŜna rozróŜnić podstawowe zasady logistyki, których realizacja moŜe
prowadzić do wzrostu efektywności funkcjonowania przedsiębiorstw oraz umocnienia jego pozycji
konkurencyjnej na rynku.
Pierwszą taką zasadą jest integracja w sferze operacyjnych, strategicznych, a takŜe normatywnych
decyzji w systemie logistyki i przedsiębiorstwa (integracja hierarchiczna). Integracja hierarchiczna
oznacza takie przyporządkowanie i komponowanie logistyki w systemową koncepcję zarządzania
przedsiębiorstwem, w której logistyka stanowiłaby podstawowe kryterium zarządzania oraz była
dr Sabina Kauf
1
Zarządzanie logistyką
funkcją integrującą procesy i działania z kaŜdym i w ramach kaŜdego szczebla zarządzania
1
. Staje się
to szczególnie istotne jeśli zwróci się uwagę na fakt, Ŝe zarządzanie na poszczególnych szczeblach
(operacyjnym, strategicznym, normatywnym) róŜni się ze względu na strukturę funkcji, stopień
kompleksowości oraz kryteria zarządzania.
Na szczeblu operacyjnym zarządzanie dotyczy realizacji i kontroli działań podejmowanych
w przedsiębiorstwie w krótkim czasie. W procesie tym szczególnie istotne jest takie zastosowanie
i skoordynowanie podstawowych nakładów na wejściu systemu tworzenia wartości, które umoŜliwi
osiągnięcie poŜądanych korzyści ekonomicznych. Koncentracja na krótkookresowych kryteriach
zarządzania tj. na zdolnościach finansowych oraz poziomie nakładów i efektów nie moŜe
gwarantować jednak długofalowej egzystencji oraz rozwoju przedsiębiorstwa.
Tworzenie potencjału przyszłych efektów i korzyści stanowi podstawowe kryterium na szczeblu
zarządzania strategicznego. Do podstawowych logistycznych decyzji strategicznych naleŜą
2
:
- określenie standardów obsługi klientów;
- określenie liczby i lokalizacji miejsc produkcji i magazynowania wraz z pewnymi decyzjami co
do ich wyposaŜenia;
- ustalenie zakresu własnej obsługi logistycznej w stosunkach z dostawcami i odbiorcami oraz
ustalenie zasięgu w jakim włączy się do tej obsługi obce firmy transportowe, składowe;
- opracowanie generalnych zasad zarządzania zapasami;
- przyjęcie załoŜeń odnośnie do systemu informatycznego.
Generalnie strategie logistyczne polegają na jednoczesnej realizacji dwu: zwiększenia
konkurencyjności oraz poprawie wykorzystania zasobów. Strukturę szczeblową logistycznie
zorientowanego zarządzania przedsiębiorstwem dopełnia logistycznie zorientowane zarządzanie
normatywne. Podstawowe zadanie sprowadza się do uwzględnienia i wkomponowania logistycznego
myślenia i działania w proces formułowania oraz instytucjonalizowania ogólnej "filozofii i kultury" firmy
oraz celów kierunkowych i działania (misji) przedsiębiorstwa
3
.
Ze względu na komplementarność wspomnianych poziomów decydowania i realizacji procesów
logistycznych niedocenianie jednego z nich moŜe mieć negatywne konsekwencje dla całego procesu
gospodarowania w przedsiębiorstwie, Współczesną logistykę i zarządzanie logistyczne charakteryzuje
zatem swoista dychotomia. Z jednej strony, kierownictwo sfery logistyki powinno zwracać uwagę na
rozwiązywanie szczegółowych problemów w aspekcie ilościowym, bieŜącym czy taktycznym, z drugiej
zaś - musi być zdolne do objęcia i rozstrzygnięcia zintegrowanych, jakościowych, rynkowych oraz
strategicznych aspektów i problemów tzw. wielkiego obrazu (systemu) logistyki
4
.
Jedną z najtrudniejszych do przełamania barier w przedsiębiorstwie jest jego aa struktura
organizacyjna. Istnieje takŜe konflikt wewnątrz-organizacyjny wynikający z odmiennych celów
realizowanych w ramach róŜnych obszarów funkcjonalnych podległych róŜnym menedŜerom, jak
równieŜ wskutek odmiennego postrzegania tego, co jest waŜne. Świadomość tych problemów
i umiejętność ich rozwiązywania sprawia, iŜ moŜliwa staje się integracja funkcji logistycznych z innymi
1
tamŜe
2
Witkowski J.: Strategia..., op. cit., s. 52 nn
3
Blaik P., Logistyka, op. cit.
4
TamŜe, s. 44 i n
dr Sabina Kauf
2
Zarządzanie logistyką
sferami funkcjonalnymi w przedsiębiorstwie oraz zgodności celów logistyki z ogólnymi i kierunkowymi
celami firmy.
W strukturze organizacyjnej przedsiębiorstwa logistykę moŜna traktować jako funkcję
"poprzeczną", przenikającą i koordynującą inne podstawowe sfery funkcjonalne przedsiębiorstwa takie
jak zaopatrzenie, produkcja, zbyt, marketing, finanse i zatrudnienie. W tym znaczeniu logistykę moŜna
rozumieć jako nową funkcję organizacji w przedsiębiorstwie, której zadaniem jest regulacja oraz
rozwiązywanie problemów w miejscach styków (sprzęŜeń) przepływów towarów i informacji z innymi
obszarami funkcjonalnymi w przedsiębiorstwie
5
.
Na ogół uwaŜa się, Ŝe im wyŜszy jest stopień zorganizowania i wkomponowania logistyki
w hierarchiczną strukturę przedsiębiorstwa, tym większe jest znaczenie i skala realizacji walorów
logistyki w przedsiębiorstwie. Jako argumenty przemawiające za wysokim stopniem koncentracji
zadań logistycznych, w przeciwieństwie do zdecentralizowanego ich zorganizowania (rozproszenia)
w wielu róŜnych - w sensie funkcjonalnym- jednostkach organizacyjnych, przytacza się takŜe
moŜliwości ograniczenia konfliktów między poszczególnymi jednostkami organizacyjnymi, którym są
przyporządkowane zadania logistyczne. Pozwala to równieŜ na uniknięcie sytuacji
niedowartościowania lub wręcz dyskryminacji funkcji logistycznych wobec klasycznych sfer
funkcjonalnych w przedsiębiorstwie oraz eliminuje zakłócenia w procesie przepływów informacji, a tym
samym uniknięcia błędnych decyzji i opóźnienia procesów logistycznych.
6
Teza przeciwstawna do powyŜszej zakłada, iŜ zadania logistyczne mogą być realizowane bez jej
organizacyjnego wyodrębniania w skali przedsiębiorstwa (dotyczy to w szczególności mniejszych
przedsiębiorstw).
Persson wyróŜnia następujące podejścia do włączenia logistyki w strukturę przedsiębiorstwa:
- Koncepcja jednej drogi zakłada, iŜ najbardziej uzasadnioną konsekwencją wdraŜania koncepcji
logistyki jest integracja wszystkich zadań logistycznych w ramach jednej sfery (działu) logistyki,
podporządkowanej bezpośrednio członkowi zarządu przedsiębiorstwa.
- Koncepcja cyklu Ŝycia zakłada, iŜ struktura organizacyjna w przedsiębiorstwie jest kształtowana
na kilku etapach jednakŜe przy wzrastającym stopniu koncentracji. Ostateczny efekt jest
podobny do osiąganego przy realizacji koncepcji jednej drogi jednak wymaga to dłuŜszego
czasu.
- Koncepcja sytuacyjna zakłada, Ŝe realne przejawy wdraŜania logistyki w strukturę
organizacyjną przedsiębiorstwa zaleŜą kaŜdorazowo od wewnętrznych i zewnętrznych
czynników i sytuacji.
Oprócz kryterium koncentracji logistyki w przedsiębiorstwie istotnymi problemami jej właściwego
zakotwiczenia są hierarchiczne umiejscowienie logistyki w strukturze organizacyjnej przedsiębiorstwa
oraz wewnętrzna struktura jednostki organizacyjnej logistyki. Aby logistyka mogła spełniać swoje
funkcje integrującą, regulacyjną oraz być determinantą efektywności w przedsiębiorstwie winna być
5
Hoffman F., Organisationsgestaltung – Probleme, Konzeptmerkmale und Ergebnisse, w: Zeitschrift für
Betriebswirtschaft, Nr. 5, Wiesbaden 1976, s. 13
6
Pfochl H.-Ch., Marketing-Logistik, op. cit., s. 58
dr Sabina Kauf
3
Zarządzanie logistyką
zorganizowana w jednostkach organizacyjnych zlokalizowanych na wysokich bądź najwyŜszych
szczeblach w hierarchii struktury organizacji i zarządzania.
Kolejnym aspektem nowoczesnej koncepcji logistyki jest podejście systemowe do organizacji
przepływów towarowych i informacyjnych w skali przedsiębiorstwa i całego łańcucha dostaw.
Elementy systemu logistycznego wchodzą w interakcje z otoczeniem. System logistyczny moŜe
obejmować takŜe logistyczne procesy między przedsiębiorstwem jego dostawcami i klientami jako
partnerami łańcucha tworzenia i dostarczania wartości.
Christopher posługując się dwiema zmiennymi: "całością oraz częścią" opisał podstawowe zasady
teorii systemów
7
:
- Całość jest najwaŜniejsza; części odgrywaj ą rolę drugorzędną;
- Warunkiem wzajemnych powiązań wielu części w jedną całość jest integracja;
- Ukonstytuowane w ten sposób części stanowią nierozerwalną całość, w której zmiana jednej
części pociąga za sobą zmianę pozostałych części;
- Części odgrywają swój ą rolę w świetle celu, dla którego istnieje całość;
- Istota części ich funkcji pochodzi z pozycji, jaką zajmują w całości, a zachowanie się części jest
regulowane przez relacje całości z częścią;
- Całość jest określonym systemem lub kompleksem, lub teŜ konfiguracja energii i zachowuje się
podobnie jak pojedyncza część, bez względu na to, jak bardzo jest złoŜona;
- Wszystko powinno się zaczynać od całości- jako przesłanki, a części i związki między nimi
powinny ewoluować.
Zadaniem logistyki jest scalanie róŜnych sfer działalności gospodarczej i traktowanie ich jako
całości - systemu. Rezultatem takiego podejścia jest tzw. efekt synergii To całościowe-systemowe
podejście moŜe odnosić się zarówno do pojedynczej firmy, jak i całego łańcucha logistycznego. Coraz
więcej firm zaczyna rozumieć, Ŝe najlepsze efekty uzyskuje przy współpracy komórek organizacyjnych
- podsystemów wewnątrz firmy, a nawet szerzej przy współpracy przedsiębiorstw. Spojrzenie
całościowe ma jeszcze jedną zaletę. Widząc całość, widzi się powiązania między elementami systemu
i ich wzajemne oddziaływania.
Z punktu widzenia całości nieracjonalne moŜe być to, co jest racjonalne z punktu widzenia danego
elementu systemu. Przykładowo, dział zakupów moŜe szukać dostawcy oferującego niską cenę, nie
przywiązując wagi do jakości, której niski poziom powoduje kłopoty w dziale produkcji.
Kalkulowanie opłacalności decyzji przy uwzględnieniu całościowego rachunku kosztów nosi miano
ustępstw kosztowych (trade-off). MoŜe być więc opłacalne poniesienie kosztów w jednej dziedzinie,
aby zaoszczędzić w innej. Odnosi się to równieŜ do relacji koszty-jakość, koszty-obsługa dostaw.
Stosując podejście logistyczne, moŜna odnieść wiele korzyści, konieczne jest jednak przełamanie
wielu barier. Barierą tą moŜe być zbyt mała wiedza dotycząca procesów logistycznych. Dlatego tak
waŜne jest dostosowanie do wymagań logistyki polityki personalnej.
Kolejna zasada nowoczesnej koncepcji logistyki oparta jest na załoŜeniu, iŜ przedsiębiorstwo jest
podmiotem działającym na rynku i podlegającym jego prawom. Orientacja rynkowa w działaniu
7
Christopher, op. cit.
dr Sabina Kauf
4
Zarządzanie logistyką
przedsiębiorstwa opiera się o właściwe określenie podmiotu i przedmiotu tego działania.
Podmiotowym punktem wyjścia wszelkich działań podejmowanych w ramach orientacji rynkowej jest
konsument (finalny odbiorca), natomiast przedmiotowym punktem wyjścia jest sam rynek. Orientacja
rynkowa na pierwszy plan wysuwa potrzeby konsumenta oraz proces ich zaspokajania.
Znalezienie drogi i sposobów zaspokajania potrzeb klientów jest zadaniem marketingu. Z tego
powodu w przedsiębiorstwie działającym w ramach rynku konsumenta decyzje o doborze technik
logistycznych do obsługi istniejącego kanału dystrybucji podejmowane są w kooperacji
z marketingiem. Istota tak pojmowanego zarządzania przepływem towarów sprowadza się do
zaoferowania konsumentowi określonej ilości towarów o odpowiedniej jakości we właściwym miejscu
i czasie innymi słowy maksymalizacji uŜyteczności miejsca i czasu. Natomiast optymalizacja zadań
logistyki odbywa się według kryteriów
8
:
1. Maksymalizowanie poziomu oferowanej obsługi logistycznej przy załoŜonej wielkości kosztów
logistycznych;
2. Minimalizowanie kosztów logistycznych dla załoŜonego poziomu obsługi.
Rynek wymusza racjonalność podejmowanych decyzji gospodarczych w takich kluczowych
sprawach jak: wybór źródeł zakupu, wybór rodzajów środków transportu, ustalenie wielkości partii
dostaw, wybór kanałów dystrybucji. Z tego powodu podstawą wszystkich decyzji zarówno
strategicznych jak i operacyjnych w sferze logistyki powinno być podejście zorientowane na wymogi
rynku oraz moŜliwości jego kształtowania i rozwoju. W tym znaczeniu logistyka stanowi potencjał
strategiczny marketingu, który długofalowo wspomaga strategię rynkową przedsiębiorstwa oraz
stanowi o jej skuteczności. Z drugiej strony, osiągnięcie przez przedsiębiorstwo akceptowanego zysku
w długim okresie (co jest podstawowym celem jego działania) jest determinowane obniŜką globalnych
kosztów logistycznych, przy zachowaniu jednak określonego poziomu obsługi klienta.
Sprawny i efektywny system logistyczny jest trudny do skopiowania przez konkurencje, a zdolność
przedsiębiorstwa do szybkiego i trafnego dostarczenia klientom potrzebnych produktów umoŜliwia mu
osiągnięci przewagi nad swymi konkurentami.
3.2. Koncepcja Just in Time i jej wpływ na koncepcj
ę
działalno
ś
ci logistycznej
Logistyka stanowi rynkowo zorientowaną koncepcję zarządzania przedsiębiorstwem, która
przyczynia się do wzrostu konkurencyjności i efektywności własnego przedsiębiorstwa. Gospodarka
rynkowa zmusza przedsiębiorstwa do kształtowania nowych, zorientowanych na zaspokajanie potrzeb
nabywców strategii działania. Dlatego teŜ konkurujące ze sobą firmy dąŜą do moŜliwie najlepszej
realizacji koncepcji logistyki, umoŜliwiającej dostarczenie nabywcom właściwych produktów, we
właściwym czasie, ilości i jakości, na miejsce ich konsumpcji, przy moŜliwie jak najniŜszym poziomie
kosztów. Realizacja tego celu moŜe zostać osiągnięta poprzez wykorzystanie nowoczesnych metod
i technik zarządzania przedsiębiorstwem, wśród których wymienić moŜna koncepcję JIT
9
.
Koncepcja JIT powstała jako reakcja przedsiębiorstw na zmiany na rynku, szczególnie w zakresie:
8
Schulte Ch., Logistik, op. cit.
9
Fey, 1989, op. cit., s. 166.
dr Sabina Kauf
5
Zarządzanie logistyką