PRAWO PRACY
Wykłady 2010/2011
Made by Lara.100, mwait & Pico
2011-06-30
Wykład 1
POJĘCIE
PRAWA
PRACY
:
Prawo pracy – obejmujeogółnormprawnych,któreregulująstosunkizwiązanezpracączłowieka
.
„Prawo”
– znaczenie przedmiotowe – sątozawartewprzepisachprawaregułypostępowaniaktóremusząbyć
przestrzeganeprzezosobyfizycznewewzajemnychstosunkachpodrygoremzastosowaniasankcjiokreślonychwtych
przepisachMusionospełniaćokreślonewarunki
Wydane przez uprawniony na mocy Konstytucji organ. Art.
95
– Sejm i Senat.
Wceluwywołaniaskutkówprawnychaktprawnymusizostaćogłoszonywdziennikupromulgacyjnym
Przestrzeganiereguł postzawartych w akcieprawnymmoże być wymuszone na drodze postępowania
spornego.
„Praca”
– jako przedmiot regulacji prawnej – niekażdapracajestprzedmiotemprawapracy, musionaspełniaćpewne
ogólnecechyorazmusiodpowiadaćpewnymcechąszczegółowym.
Cechyogólne
:
W zakrespojęciapracawchodziwyłącznie pracaczłowiekakonkretnie oznaczonej osoby fizycznej.
W stosunku pracy (podstawowa kategoria prawa pracy) może pozostawać tylko osoba fizyczna
niezależnieodtegowjakisposóbpracajestprzeztąosobęwykonywananiezależnieodtegoczy
wykonujepracę przyużyciusiłfizycznychczyprzywykorzystaniumaszynczywprzeważającejmierze
przyużyciuintelektu
Pracaktórajestprzedmiotemregulacjiprawnejpoleganapodejmowaniu określonychdziałańwczasie
i wprzestrzeniTepodejmowaneczynnościnie musząprowadzićdoosiągnięciaokreślonegorezultatu–
alepolegająnawykonywaniupowtarzającychsięcelowychdziałań=Pracaktórejcelemjestosiągnięcie
konkretnegorezultatulubdziełaniejestprzedmiotemprawapracy
Niechodziopracęwznaczeniu ekonomicznym(każdewydatkowaniesiłfizycznych)
Cechyszczególne
:
Praca podejmowana w celach zarobkowych (
pracaodpłatna
)Zzakresyprawapracynależywyłączyć
wszelkądziałalnośćspołecznązpowodówżyczliwościitd=jeżeliniemaodpłatnościtonie jest to
pracawrozumieniuprawapracy(npniejestpracąpracawolontariuszy)
Praca świadczona w ramach stosunku pracy jest świadczona
pod kierownictwem i na rzecz
podmiotuorganizującegotępracę
=pracawykonywananawłasnąrzecznawłasneryzykopraca
podejmowana samodzielnie nie stanowi przedmiotu prawa pracy ale jeżeli taka osoba zatrudni
pracownikówtotegopracownikabędąmiałyzastosowanieprzepisyprawapracy
Osobisteświadczeniepracy
przezosobęfizycznąktórasiędowykonaniatejpracy zobowiązałaNie
dopuszczalnejestzastępowaniesięprzyświadczeniutejpracyinnąosobą
Pracanormowanaprawempracymusibyć
wykonywana dobrowolnie
, na podstawie swobodnej,
autonomicznejdecyzjiosobyktórasiędowykonywaniatejpracyzobowiązałaNiejestwięcpracą
w rozumieniu prawa pracy:
pracawięźnia na podstawie skierowania dyrektora zakładukarnegotokarno-wykonawczy
stosunek pracywięzieńniemastatusupracownikaalepodlegaubezpieczeniuemerytalnemu
rentowemuiwypadkowemustosująsiędoniegoprzepisyBHP),
pracażołnierzyodbywającychzasadnicząsłużbęwojskową(przedprofesjonalizacjąarmiiod
1999
r okres czynnej służby wojskowej jest okresem obowiązkowego ubezpieczenia
emerytalnegoirentowegoskładkaodwysokościminimalnego wynagrodzenia),
ustawa o służbiezastępczej – polegana wykonywaniu pracy na rzecz różnych instytucji
użytecznościpublicznejpraca jest jednostronnie wyznaczona, nie daje im statusu pracownika,
tojestinnysposóbwykonywaniaczynnejsłużbywojskowej osobyteuzyskująświadczenie
pieniężne wwysokości640zł costanowipodstawę do ubezpieczenia emerytalnego, rentowego
i chorobowego.
=
Przedmiotem prawa pracy jest praca wykonywana dobrowolnie, osobiście, w ramach
podporządkowanianarzeczosoby,która tępracęorganizujeorazodpłatna
2
PODSTAWA POWSTANIA STOSUNKU PRACY
:
Formalnąpodstawąpowstaniastosunkupracyjestumowaopracęktóradoniedawnastanowiłajedynąpodstawę
powstaniastosunkupracypóźniejpojawiłosięmianowanie(nominacja)wybórpowołaniaorazspółdzielczaumowa
opracęPracawramachtychpodstawstosunkupracynazywanajest
zatrudnieniem pracowniczym
.
Zatrudnienia nie-pracownicze typu cywilnoprawnego
– zarobkowanie (odpłatneświadczeniepracy)w ramach
konstrukcji prawa cywilnego, takich jak umowa zlecenia (art.
734
KC), inne umowy o świadczeniuusługdoktórych
stosuje się przepisy o zleceniu umowy agencyjne (niejednokrotnie wiążą się z długotrwałym zarobkowaniem
w ramach tej konstrukcji). Opierająsięnadługotrwałymistarannymdziałaniu(umowystarannegodziałania)=
podobieństwodozatrudnieniapracowniczegoRównieżumowaodzieło– umowa rezultatu – osiągnieciecelujest
podstawądowypłatywynagrodzeniaOchronazależyodtreścizawartejumowycywilnoprawnej
Umowaopracęnakładczą–
(pracachałupnicza) praca w domu na podstawie umowy z organizatorem tej
pracy. Jest to konstrukcja cywilnoprawna, ale brak uregulowania takiej umowy w KC. Mimo to jest to umowa
nazwanaktórazostaławprowadzonadlazaspokojeniapotrzebpracodawców– w
1975
r. na podstawie
upoważnieniazawartegowart
303
KPRadaMinistrówwydałarozporządzenieoprawachosóbwykonujących
pracęnakładcząTorozporządzeniew szerokimzakresieregulujeuprawnieniapracownicze(rozwiązaniepracy
w trybie niezwłocznym uprawnienie do urlopu) W kwestii ubezpieczenia wprowadzono obowiązkowo
ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe, brak wypadkowego (trudnościwustaleniuktowjakim
zakresietegowypadkudoznałwzwiązkuzpracą). Natomiast Ustawodawcaprzyjąłżeumowaopracę
nakładcząkorzystazwynagrodzeniazaczasniezdolnościdopracyjeżelitejpracyniemożewykonaćwłaśnie
z powodu choroby, o czym jest mowa w
art.
92
KP
(daje wykonawcy umowy o pracęnakładcząprawodo
wynagrodzenia za czasniezdolnościdopracyprzezokrespierwszych
33
dniniezdolnościdopracywkażdym
rokukalendarzowymajeżeliwykonawcaskończyłjuż
50
lattoorganizatortakiejpracywypłaca tylko przez
14
dni to wynagrodzenie).
Pracawykonywanaprzeczłonkówrolniczejspółdzielnieprodukcyjnej ispółdzielnikółekrolniczych –
(toniejestspółdzielniapracy)obowiązekzatrudnieniawynikazcywilnoprawnegostosunkuczłonkowstwa
(regulacje ustawy z
1982
prawospółdzielcze). Ztychunormowańwynikaże członekrodzinnej spółdzielni
produkcyjnej zracjiczłonkowstwazobowiązanyjestwykonywaćokreślonezatrudnienia na jej rzecz (wykonuje
różnepracedostarczaproduktynajejrzecz) – odpłatnieCzłonekjestubezpieczony– członekrodzinnej
spółdzielni produkcyjnej w kwestii ubezpieczenia jest traktowany tak samo jak pracownik (wszystkie
ubezpieczenia – emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe, zdrowotne – wszystkiesąobowiązkowe).
Przyjętobowiemzałożenieżezekonomicznegopunktuwidzeniaczłonekrodzinnejspółdzielni produkcyjnej
właściwieteżznajdujesięwstosunkuzależnymodspółdzielni
Ekspansja prawa pracy na stosunki nie-pracownicze
– pytaniejaokreślićtąregulacjęktóracodozasadydotyczy
stosunkupracymieścisięwobrębieprawapracyatąregulacjązostałyobjętestosunkinazywanestosunkami
niepracowniczymi typu cywilnoprawnego.
Zatrudnienie nie-pracownicze typu administracyjnego
– występujątutajelementywystępującetakżewstosunku
pracy – dobrowolnościiodpłatnośćjednakżerównocześnieobok nich występująunormowania dot. aspektówtego
zarobkowaniawktórymwystępujązróżnymnatężeniemelementypracyjednostronniewyznaczonej
Zatrudnieniewsłużbachparamilitarnych(npPolicji,ABW,CBA,CBŚ,AWitd) -
występujew tych
stosunkachsłużbowychwysokoposuniętadyspozycyjnośćfunkcjonariuszacodoczasusłużbymiejscasłużby
itdTaksamowstosunkudożołnierzy zawodowych. Nie mamy tu do czynienia za stosunkiem pracy tylko
stosunkiemsłużbowymWstosunkudowszystkichtegotypusłużbprawiobowiązkówfunkcjonariuszy
odnosząsięspecjalneodrębne ustawyzwanełącznie
pragmatykamisłużbowymi
. Co do zasady treść
stosunkusłużbowegojestkształtowanaprzezaktywładczewwarunkachpełnejzależnościodprzełożonych
W sprawachktóreniesąuregulowanew tychpragmatykach(mająonecharakterszczególnylegisspecialis)
stosujesiędotychstosunkówsłużbowychKPAanieprzepisyprawapracy– jednakżerzadkoalezdarzasię
w pewnymzakresietepragmatykitakżeodsyłajądoprawapracy(najczęściejwzakresiebhp)
PRZEDMIOT PRAWA PRACY
:
W szerokim znaczeniu - Wszelkiestosunkispołecznezwiązanezpracąpodporządkowaną.
Stosunkijakiezachodząmiędzypracownikamiapracodawcamiichwzajemneprawaiobowiązki
Stosunek pracy ma charakter zobowiązaniowy
– jestwięziąprawnąpolegającąnatymżejednastronastosunku
pracy może żądać od drugiej spełnienia określonego świadczeniaa strona do którejżądaniejest skierowane
zobowiązana jesttoświadczeniespełnićSątostosunkidwustronniezobowiązującektórepoleganatymżekażdaze
strona stosunkupracywystępujewobecdrugiejrównocześniewroliwierzycielaidłużnikaPracodawcamożeżądaćod
pracownika świadczenia pracyapracownikzobowiązanyjesttępracęświadczyćZkoleipracownikmożeżądaćod
3
pracodawcy wynagrodzenia, urlopu wypoczynkowego itp., a pracodawcazobowiązanyjesttożądaniaspełnićNawet
brakżądaniawypłatywynagrodzeniaobligujepracodawcędojegozapłaty
Oboktakrozumianegościśleprzedmiotuprawapracynależy wyróżnić
stosunkispołecznezwiązanepośrednioze
świadczeniem pracy
:
Stosunki ochrony pracy - chodzituorealizacjęzadańpaństwaw dziedzinie zatrudniania i nadzoru nad
warunkami pracy. Stosunekpracyjestzawieranydlawykonaniazobowiązaniaocharakterze dwustronnym,
natomiastabytozobowiązaniebyłowykonywanewwarunkachgodziwychtowtymleżyinterespaństwa
Dlategopaństwopowołujepewnestrukturyadministracjiwyspecjalizowanejktórasprawujenadzórnad
warunkami pracy. Stosunki ochrony pracyjakopośredniozwiązanezestosunkiempracytojest to domena
działania Państwowej Inspekcji pracy i Państwowej Inspekcji Sanitarnej Są to organy administracji
wyspecjalizowanej, którepowołałopaństwoutworzonew celu sprawowania nadzoru nad warunkami w jakich
wykonujązobowiązaniestronystosunku pracyNiepozostawiapaństwotejpłaszczyznynieuregulowanejale
narzuca pewne rygory każąc pracodawcy stosując odpowiedzialność wykroczeniową inne formy
odpowiedzialnościbyzapewnićwłaściwe warunki pracy stroniesłabszej(pracownik) i ochronę stosunków
pracy.
Procesowe stosu pracy – całokształtprzepisówregulujących różne stosunkipowstałe pomiędzy stronami
stosunkupracynatlesporówzwiązanychzniedopełnieniemobowiązkówwynikającychz przepisówprawa
pracy np niewypłacenie wynagrodzenia nieudzielenie urlopu różne zachowania które polegają na
naruszeniuprzepisówprawaTosątzwspory o prawa indywidualnektóresąrozstrzyganewprocesowym
prawiepracyiktóreteżnależądoczęścistosunkówspołecznychzwiązanychpośredniozestosunkiempracy
Stosunki zbiorowego prawa pracy – należy zaliczyć wszystkie przepisy które dotyczą tworzenia,
funkcjonowania związków zawodowych organizacji pracodawców układów zbiorowych i wszelkich
porozumieńzawieranychmiędzyprzedstawicielamitychdwóchgrupiPaństwem
PolitykazatrudnieniaprowadzonaprzezPaństwo– stanowioniejtakżeKRPpaństwojestzobligowanedo
podejmowaniaokreślonychdziałańwzakresiepolitykizatrudnieniaArt
65 ust. 5
KRP – „Władzepubliczne
prowadząpolitykęzmierzającądopełnegoproduktywnegozatrudnieniapoprzezrealizowanieprogramów
zwalczaniabezrobociawtymorganizowanieiwspieranieporadnictwaiszkoleniazawodowegoorazrobót
publicznych i prac interwencyjnych” Również ustawa z
20
kwietnia
2004
r. o promocji zatrudnienia
i instytucjach rynku pracy – całaregulacjadotyczącatychkwestiinpwszystkieprzepisydotbezrobocia
definicjabezrobociawarunkijakietrzebaspełniaćbyzostaćuznanymzabezrobotnego, jakieświadczenia
i kiedymuprzysługująaktywne(októrychstanowiKRP– roboty publiczne, prace interwencyjne, szkolenia
zawodowe, poradnictwo itd.) i nieaktywne (zasiłekdlabezrobotnych) formy walki z bezrobociem.
Wykład 2
GENEZA PRAWA PRACY:
Okresmiędzywojenny(częśćhistorycznaopracowanieWacławSzubert)
PracaludzkajakosferacelowejdziałalnościczłowiekazostałastosunkowowcześnieujętawramyprawneStałosięto
wokresiestarożytnegoRzymu– prawnicyrzymscysformułowalidwiekonstrukcje:
Dotyczącepracprostychiniewymagającychszczególnychkwalifikacji- locatio conductio operarum (najem
pracy).
Konstrukcjadotyczącaszczególnychzdolnościuosobyświadczącejpracy– kontraktnajmudziełalocatio
conductiooperis(najemdzieła)
TedwiekonstrukcjewzmodyfikowanejformieistniejądodziśwKC
Umowanajmuusługodegrałaszczególnąrolęwokresiekształtowaniasiękapitalistycznegosposobuprodukcji
stanowiłaonabowiempodstawęnajmusiłyroboczejzawynagrodzeniem
W okresie rewolucjiprzemysłowejzatrudnianienowejklasyspołecznej- proletariatuodbywałosięnapodstawieumów
cywilistycznych(umowanajmu)opartychnawolnościpodejmowaniazatrudnieniai równościstronstosunkunajmu
(wolny najmita – osobaktórasięzatrudniała)=
okresliberalizmuspołecznego
wktórymstosunkispołeczne
stosunkimiędzywłaścicielamifabryki pracownikaminajemnymikształtowanebyłyprzezprzepisykodeksucywilnego
Równość stron była jednak tylko równością formalną = właściciel środków produkcji narzucał warunki pracy
niekorzystnedlapracownika(dotwynagrodzeniaczasupracyodpowiedzialnościzaszkodęnaosobiepracownika)
Niskipoziombezpieczeństwapracywfabrykachpowodowałarosnącąliczbęinwalidówkalekwypadkówśmiertelnych
pozbawiającychrodzinypracownikówśrodkówutrzymania
4
Wpoczątkowychokresiewczesnokapitalistycznychformzatrudnianianagminnebyłotakżezatrudnianiedzieciktóre
równieżpadałyofiarąwypadkówPaństwopoczątkowonieingerowałowtekwestiedopierokiedydużaliczbakalek
uniemożliwiała przeprowadzenie odpowiedniego poboru do armii w wypadku zagrożenia i narastającego
niezadowoleniaspołecznegokształtowaniasięzwiązkówzawodowychpaństwozaczęłoreagowaćPierwszeustawy
wydawanebyłynapoczątkuXIXwdotyczyłyczasupracyograniczeniapracykobietidzieciitpRozpoczęłotonową
epokęspołeczną–
koniecokresuliberalizmuspołecznegoipoczątekepokiinterwencjonizmupaństwowego
.
Państwowcorazszerszymzakresiewydajeustawyktóremająkształtowaćstosunkipracyktóremająnarzucać
pracodawcomregulacjeprawnechroniącepracownikówprzedwyzyskiemustawodawstwoktórestopniowozmierzało
do poprawy warunków pracy = te ustawy były wydawane dla fabryk w związku z tym były nazywane
USTAWODAWSTWEMFABRYCZNNYM(początekprawapracy)– ustawy wydawane dla fabryk.
Pierwszeustawyubezpieczeniaspołecznegoktórewprowadzałyochronępracownikówwraziecałkowitejbądź
częściowejniemoznościezarobkowaniaPierwszetegotypuustawyzostaływydanew Cesarstwie Niemieckim, a ich
pomysłodawcąbyłOttovonBismarck– tylkozpowoduzapewnieniabezpieczeństwaspołecznegoiniedopuszczenia
dopowtórkizrewolucjifrancuskiejUznałonżez pracy robotnika najemnego korzysta zasobny ekonomicznie
pracodawcatonależytegopracodawcęwłączyćwobowiązekwpłacaniaskładeknaubezpieczeniewprowadziłrównież
obowiązkoweubezpieczeniaspołeczne(nawetzwiązkizawodoweniebyłyzadowolonepoczątkowoztychreform)
W zawiązkuztymżeBismarckniemiałsięnaczymwzorowaćoparłsięwtejmierzenaosobowychubezpieczeniach
gospodarczych:
1883
rustawaoubezpieczeniuchorobowym(pierwszaustawadotubezpieczeniaspołecznegonaświecie=
początekubezpieczeńspołecznychnaświecie)– choroba, jako chwilowa niezdolnośćdopracyjestnajczęściej
występującaCzęśćskładekwpłacalipracownicyaczęśćpracodawcy
1884
rustawaowypadkachwzakładziepraca(nieistniałopojęciewypadkuPRZYpracy)– w krótkimczasie
objęła także choroby zawodowe Fundusz ubezpieczeń został spartycypowany
1:9,
pracownik płacił
1
% a pracodawcy
9
%składki
1889
r. ustawa Ordynacja ubezpieczeniowa rzeczy – zniosła partycypację pracowników w składce na
ubezpieczeniecałąskładkęuiszczapracodawcaPołączenietychtrzechustaww jedną
1889
r. – ustawaoubezpieczeniunawypadekstarościinwalidztwaiśmierciżywiciela
NiewprowadzonoubezpieczeniaodbezrobociaPojawiłosięonodopierow
1910
r. w Wielkiej Brytanii.
Ochronaobejmowaławyłączniepracownikówubezpieczenietraktowanojakostosunekzwiązanyz zatrudnieniem,
a w związku z tym jako część prawa pracy (stosunekubezpieczeniowy powstawał exlege bez podejmowania
jakichkolwiekdziałańponawiązaniustosunkupracy)Ubezpieczeniaspołecznetraktowanowięcjakozwiązaneze
stosunkiem pracy.
ZmiananastąpiłapoIIWŚkiedyubezpieczeniaspołecznezostałyrozciągniętenainnegrupyosóbzarobkującychnp
umówzleceniaumówagencyjnychczłonkówrodzinnychspółdzielniprodukcyjnychrolnicymającyindywidualne
gospodarstwa rolnetwórcyiartyściorazduchowniktórzyzostaliobjęcieubezpieczeniemw
1989
r(wcześniejistniał
funduszkościelnypoodebraniuKościołowimajątkudottylkoduchownychwspółpracującychzwładzą)Tezmiany
spowodowałyżeubezpieczeniespołecznezaczęłobyćujmowanejakoosobnagałąźprawajednakżeniedokońca–
kropkęnadistanowiodrębnykodeksprawaubezpieczeńspołecznych(istniejeonenpweFrancjiw Niemczech).
KodekstakiszybkoniepowstaniewPolscezewzględunieniestabilnesytuacje ekonomiczne i socjalne.
Ustawodawstwo pracy rozwija się przez cały XX w zarówno pod względem zakresu podmiotowego jak
i przedmiotowegoWPolscepracownicyumysłowizostaliobjęciprawempracydopieropoIWŚtaksamorolnicy
zatrudnianiwmajątkachziemskichPozaprawempracyznajdowalisięrównieżurzędnicystatuspracowniczyuzyskali
oni dopiero w latach
50
`(wEuropieurzędnicynadaltraktowanisąjakoelementpublicznoprawny)
FUNKCJE PRAWA PRACY:
Każdysystemprawawdanympaństwiemapełnićokreślonefunkcjeprzedewszystkimmasłużyćzorganizowaniuładu
w stosunkachspołecznychprawazawszepełnifunkcjęorganizacyjnąwpływarównieżnakształtowaniepożądanych
społeczniepostawTakżeustawodawstwopracyspełniaokreślonefunkcje
Funkcja ochronna
– uznawanazanajważniejsząinajbardziejtypowądlaprawapracyPolegaonanakorzystnympod
wielomawzględamitraktowaniupracownikajakosłabszegoekonomiczniekontrahentastosunkupracyPracownik
wykonujepracewwarunkachpodporządkowaniasiępracodawcycomożeoddziaływaćniekorzystnienawarunki
pracypracownikaPrzykłady
DziałXkodeksupracypoświęconyjestbezpiecznymihigienicznymwarunkompracyprzepisyszczególnedot
ochronykobietwciążyi w okresiemacierzyństwa(bezwzględnieobowiązującekobietaniemożesięichzrzec)
DziałIXktórydotyczy
zatrudnianiamłodocianych
(młodocianisącodozasadytraktowanijakpracownicy
alejeżeliprzyjmiemyżepracownikmłodocianytoosobywwieku
16-18
lattoniemożebyćtopracownik)
przepisytewprowadzająpozatąformalnąichkwalifikacjąjakopracownikówżejestonazatrudnianyna
5