UNIWERSYTET EKONOMICZNY W KRAKOWIE
WYDZIAŁ ZARZĄDZANIA
Kierunek: Rachunkowość i Controlling
Specjalność: Controlling
Sławomir Sławomirski
Ocena Przebiegu Procesu Prywatyzacji
na Przykładzie Fabryki Silników Elektrycznych „Tamel” S.A.
w Tarnowie
Praca licencjacka napisana
pod kierunkiem
dr hab. Jarosława Kaczmarka
Kraków 2014
SPIS TREŚCI
str.
WSTĘP.............................................................................................................. 11. CHARAKTERYSTYKA POLSKIEGO MODELU PRYWATYZACJI TRANSFORMACYJNEJ............................................................................... 3
1.1. Istota i cele prywatyzacji w Polsce........................................................ 3
1.2. Drogi i procedury prywatyzacyjne polskich przedsiębiorstw................ 6
1.3. Oczekiwane efekty polskiej prywatyzacji.............................................. 22
1.4. Bariery i zagrożenia............................................................................... 25
2. REALIZACJA PROCESU PRYWATYZACJI............................................ 29
2.1. Komercjalizacja przedsiębiorstwa.......................................................... 29
2.2. Prywatyzacja pośrednia i jej formy........................................................ 36
2.3. Program Narodowych Funduszy Inwestycyjnych.................................. 43
3. PRZEBIEG KSZTAŁCEŃ WŁASNOŚCIOWYCH W FSE TAMEL S.A. W TARNOWIE................................................................................................ 48
3.1. Charakterystyka przedsiębiorstwa i prowadzonej działalności.............. 48
3.2. Cele procesu prywatyzacji..................................................................... 52
3.3. Zmiana formy prawno–organizacyjnej przedsiębiorstwa..................54
3.4. Wniesienie akcji przedsiębiorstwa do NFI i sprzedaż akcji................... 57
4. OCENA REALIZACJI I EFEKTÓW PRYWATYZACJI FSE TAMEL S.A.
W TARNOWIE................................................................................................61
4.1. Ocena przebiegu prywatyzacji............................................................... 61
4.2. Efekty prywatyzacji w zakresie produkcji i techniki............................. 64
4.3. Zmiany w strukturze pracy i zatrudnienia.............................................. 68
4.4. Ocena zmian sytuacji ekonomiczno–finansowej przedsiębiorstwa....... 76
4.5. Możliwość rozwoju i realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych............ 85
ZAKOŃCZENIE................................................................................................ 89 BIBLIOGRAFIA................................................................................................ 92 SPIS TABEL....................................................................................................... 95 SPIS RYSUNKÓW............................................................................................. 96WSTĘP
Jednym z czynników trwania i rozwoju przedsiębiorstw państwowych w warunkach gospodarki rynkowej jest ustawiczne wprowadzanie zmian własnościowych, czyli prywatyzacja. Zmiany własnościowe w Polsce obejmują wiele rozwiązań o charakterze formalno–prawnym i organizacyjnym. Stwarza to przedsiębiorstwom państwowym możliwość wyboru najkorzystniejszych rozwiązań. Z prywatyzacją wiąże się wiele emocji i obaw. Pojawiają się problemy przedsiębiorstwa na styku z otoczeniem oraz niedostrzeganie potrzeby dokonania odpowiednich zmian przez kierownictwo przedsiębiorstw do coraz to nowych stanów otoczenia, co jest źródłem kryzysów zagrażających trwaniu i rozwojowi wielu przedsiębiorstw.
Nowa sytuacja gospodarcza wymaga od kierownictw przedsiębiorstw umiejętności myślenia i działania w kategoriach strategicznych. Przedsiębiorstwo chcąc osiągnąć i utrzymać przewagę konkurencyjną na rynku musi posiadać takie cechy jak: elastyczność i kreatywność, pozwalające sprawnie wprowadzać zmiany organizacji i zasad funkcjonowania.
Przechodzenie z gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej wymaga wprowadzenia radykalnych i szybkich zmian wewnątrz przedsiębiorstw, które stanowią odpowiedź na zmiany w otoczeniu, które już zaszły lub mogą zajść w najbliższym czasie. Odkładanie zmian na późniejszy okres nie sprzyja przedsiębiorstwom, a wręcz jest szkodliwe dla ich efektywności oraz bytu przedsiębiorstw. Dlatego potrzebna jest edukacja zarówno kierownictw przedsiębiorstw jak i ich pracowników, co do konieczności ustawicznego wprowadzania zmian w przedsiębiorstwach oraz o problemach ich przygotowania i przeprowadzania. Lęk i obawy społeczeństwa przed prywatyzacją niejednokrotnie podważają jej celowość i poddają w wątpliwość jej rezultaty.
Głównym zagadnieniem podjętym w tej pracy jest ocena procesu prywatyzacji przedsiębiorstwa oparta na przykładzie Fabryki Silników Elektrycznych Tamel S.A. w Tarnowie. Proces prywatyzacji miał w przypadku tego Przedsiębiorstwa do spełnienia dwa cele: pozyskanie środków na modernizację i restrukturyzację przedsiębiorstwa, wprowadzenie przedsiębiorstwa na tor rozwoju zbieżny z kierunkiem zmian w otoczeniu.
Praca składa się z trzech części. Część pierwsza przedstawia istotę, cel, podstawy prawne, drogi i procedury prywatyzacji oraz występujące bariery i zagrożenia związane z procesem prywatyzacji. Prezentuje najnowsze dane dotyczące zaawansowania prywatyzacji w Polsce.
W części drugiej omówiono kryteria i metodę prywatyzacji kapitałowej, która jest ze względu na zagadnienie pracy, drogą prywatyzacji, którą obrało przedsiębiorstwo FSE Tamel S.A. w Tarnowie.
Część trzecia zawiera opis przebiegu przekształceń własnościowych w FSE Tamel S.A. W rozdziale tym ujęte są cele prywatyzacji Przedsiębiorstwa, jak również zmiana formy organizacyjno–prawnej i wyprzedaż akcji Przedsiębiorstwa w ramach Programu Narodowych Funduszy Inwestycyjnych.
Część czwarta podnosi bardzo ważny problem, a mianowicie ocenę realizacji i efektów prywatyzacji przedsiębiorstwa FSE Tamel S.A., która stanowi odpowiedź na wątpliwości jakie towarzyszą przy tego typu rodzaju zmianach własnościowych.
1. CHARAKTERYSTYKA POLSKIEGO MODELU PRYWATYZACJI TRANSFORMACYJNEJ
1.1. Istota i cele prywatyzacji w Polsce
Obecnie w teorii ekonomii znaczącą pozycję zajmuje formacja intelektualna zwana „szkołą praw własności” (property right school), propagująca indywidualną własność i przedsiębiorczość związaną z tą własnością. Przedstawiciele tej formacji intelektualnej twierdzą, że różne formy własności są źródłem odmiennych systemów motywacji i bodźców ekonomicznych, a to prowadzi do zróżnicowanej efektywności funkcjonowania poszczególnych przedsiębiorstw. Jak podkreślają, własność prywatna w najszerszym zakresie wywołuje proefektywnościowe zachowania przedsiębiorstw.
Z teorii tej wyprowadzany jest główny postulat prywatyzacji wszystkich przedsiębiorstw. Prywatyzacja bowiem „uwalniając przedsiębiorstwo od balastu politycznej interwencji i nierynkowych wytycznych działania ogranicza zdolność polityków do wpływania na działalność przedsiębiorstwa w kierunku, jaki służy ich osobistym celom, czy też wyraża partykularne cele przedsiębiorstwa i poprawia jego sprawność działania”.
W polskim systemie ekonomicznym w okresie przemian ustrojowych prywatyzacja stała się jednym z najważniejszych elementów transformacji. Proces ten obejmuje różnorodne sfery życia społeczno–gospodarczego i jest dla jego uczestników (obywateli), przedsiębiorstw, władz administracji centralnej i terenowej zjawiskiem nowym, nie poddającym się opisowi według wcześniejszych reguł prawnych i społecznych.
Stopniowa realizacja procesu transformacji, która zaczęła się w Polsce w 1990 roku, wymagała uruchomienia wielu regulacji prawnych, wypracowania procedur administracyjnych, organizacyjnych, analityczno–księgowych itp. Cechą procesów prywatyzacyjnych i zarazem warunkiem ich realizacji stał się rozwój rynku finansowego, który musiał zostać zbudowany od podstaw.
W Polsce przed 1990 rokiem sektor państwowy obejmował prawie całą gospodarkę, mając udział nawet na poziomie ponad 95% dochodu narodowego. Aby doprowadzić do poprawy efektywności funkcjonowania przedsiębiorstw należało podjąć budowę zupełnie nowej gospodarki. Logikę centralizacji zarządzania gospodarką państwową należało zastąpić logiką gospodarki rynkowej, uzależnionej od własności prywatnej. Proces budowy takiej gospodarki należało wzorować na nowych regulacjach prawnych, którymi zajął się Sejm.
Pierwszym określeniem prywatyzacji w polskim systemie prawnym była ustawa z 13 lipca 1990 roku, zgodnie z którą prywatyzacja przedsiębiorstw polega na udostępnieniu osobom trzecim akcji lub udziałów Skarbu Państwa, powstałych z przekształcenia przedsiębiorstwa lub sprzedaży przedsiębiorstwa. W tym celu przedsiębiorstwo państwowe może być przekształcone w spółkę lub zlikwidowane na zasadach określonych ustawą. Tak więc prywatyzacja oznacza przekształcenie sektora państwowego w sektor prywatny i polega w tym przypadku na przekazaniu przez państwo prawa własności części majątku publicznego, zorganizowanego w przedsiębiorstwa, określonym podmiotom fizycznym albo prawnym podmiotom prywatnym. Łączy się to z ograniczeniem władzy i odpowiedzialności państwa. Państwo przekazując obywatelom swój majątek, przekazuje im również odpowiedzialność za efekty ekonomiczne przedsiębiorstw oraz ryzyko za podejmowane przez nich decyzje.
Prywatyzacja z założenia miała wiele uwarunkowań w sferze ekonomicznej i społecznej. W kontekście społecznym ważnymi uwarunkowaniami stały się: zapewnienie pełnowartościowych miejsc pracy i eliminacja nadwyżek zatrudnienia lub zatrudnienia ze względów socjalnych, przyspieszenie podnoszenia kwalifikacji pracowników czy awansu dla najzdolniejszych. Wiąże się to z ważnymi procesami świadomościowymi, takimi jak umożliwienie ludziom wykazania się inicjatywą i przedsiębiorczością, zwiększenie im możliwości wyboru, preferowanie lepszych, umożliwienie samorealizacji itd.
Z kolei procesy ekonomiczne mają w sobie wiele celów jak: chęć uzyskania dochodów ze sprzedaży przez państwo przedsiębiorstw, otworzenie się na rynki światowe, czy podniesienie efektywności ekonomicznej przedsiębiorstwa. Ale w praktyce najważniejszym i głównym zarazem celem prywatyzacji stało się podniesienie efektywności ekonomicznej przedsiębiorstw, co w konsekwencji zapewnia rozwój całej gospodarki. Realizacja tego celu jest możliwa wówczas, gdy prywatny sektor będzie stanowił znaczący udział w gospodarce narodowej. Cel ten rozkłada się na szereg cząstkowych ekonomicznych i społeczno–politycznych celów, takich jak:
§ demonopolizacja gospodarki, tworzenie konkurencyjnych układów,
§ rozwój przedsiębiorczości, wyzwalanie inicjatyw gospodarczych,
§ stworzenie warunków do rozwoju rynku kapitałowego,
§ zmniejszenie kosztów budżetowych z racji likwidacji dotacji,
§ zasilanie budżetu państwa z tytułu sprzedaży majątku państwowego i większych dochodów sektora prywatnego,
§ kierowanie się kryteriami ekonomicznymi a nie ideologicznymi w decyzjach gospodarczych,
§ budowa podmiotowości ekonomicznej obywateli przez upowszechnienie własności.
Analiza tych dwóch grup celów prywatyzacji polskich przedsiębiorstw państwowych wskazuje, że efektywność działania pojedynczych przedsiębiorstw państwowych wymaga dokonania wielu zmian w dotychczasowym otoczeniu prawnym, politycznym i ekonomicznym.
Dotychczas realizacja wyżej wymienionych celów cząstkowych została nie do końca spełniona. Nie do końca powiódł się proces demonopolizacji gospodarki. Występujący brak konkurencji w wielu dziedzinach m.in. w przemyśle spirytusowym, motoryzacyjnym, energetycznym, telekomunikacyjnym i w innych, spowodowany polityką celną ogranicza, a wręcz blokuje konkurencję zachodnich przedsiębiorstw, co w konsekwencji stwarza ochronę naszym przedsiębiorstwom przed zalewem zachodnimi wyrobami i usługami. Ten okres ochronny nie może trwać zasadniczo długo. W ramach zbliżającej się integracji z Unią Europejską dojdzie do połączenia naszego rynku z rynkiem europejskim i wtedy okaże się, czy polscy producenci i usługodawcy są zdolni konkurować z zachodnimi przedsiębiorstwami.
Realizowanie drugiego celu – rozwój przedsiębiorczości i wyzwalanie inicjatyw gospodarczych, uzależniony jest od czynnika czasu. Obywatele muszą przystosować się do nowych jakościowo warunków życia gospodarczego, które daje im możliwości rozpoczęcia działalności gospodarczej na własny rachunek. Działalność taką rozpoczęło po 1990r. tysiące obywateli. Obecnie brak kapitału hamuje powstanie i rozwój kolejnych przedsiębiorstw, które byłyby miejscem pracy dla dużej części bezrobotnych.
Trzeci cel cząstkowy to stworzenie warunków do rozwoju rynku kapitałowego, który stanowi jeden z koniecznych warunków prywatyzacji. Umożliwił on wdrożenie Programu Powszechnej Prywatyzacji (funkcjonowanie Narodowych Funduszy Inwestycyjnych), do którego potrzebne było uruchomienie giełdy, depozytu papierów wartościowych i biur maklerskich. Notowania cen akcji na tym rynku umożliwiły obiektywne podstawy do wyceny prywatyzowanych przedsiębiorstw. Powstanie rynku kapitałowego umożliwiło także wdrożenie innych programów i inicjatyw prywatyzacyjnych (rekompensaty dla emerytów i rencistów oraz pracowników sfery budżetowej, branżowe postępowania ugodowe czy powstanie regionalnych funduszy inwestycyjnych). Tak więc rynek kapitałowy pozwala na finansowanie nowych inwestycji bez konieczności zaciągania kredytów bankowych, ułatwia dopływ kapitałów zagranicznych i inwestowanie w różne dziedziny.
Innym ważnym celem cząstkowym prywatyzacji jest odciążenie budżetu państwa przez zmniejszenie subwencji świadczonych na rzecz przedsiębiorstw państwowych. Skarb Państwa odciążył swój budżet likwidując dotacje do nierentownych przedsiębiorstw, mając tym samym możliwość inwestowania w inne dziedziny życia publicznego, np. służbę zdrowia. Ale z drugiej strony przedsiębiorstwa państwowe, które zostały przekształcone w spółki, musiały dostosować swą działalność do otoczenia redukując przy tym swoje koszty, powodując tym samym redukcję zatrudnienia. W rezultacie nakłada to na państwo wydatki w postaci zasiłków dla bezrobotnych.
Na szczególną uwagę zasługuje chęć pozyskania zagranicznych inwestorów. Wprowadzając zasady gospodarki rynkowej spodziewano się napływu zachodniego kapitału a wraz z nim zachodnich technologii, które miały zapewnić dynamiczny rozwój w strukturze własności. Niestety nie sprawdziły się te założenia, na co wpłynęło szereg czynników, m.in. istotny brak rozwiniętego systemu łączności, czy też infrastruktury kapitałowo–finansowej, które skutecznie ograniczyły zainteresowanie inwestorów zagranicznych polskimi przedsiębiorstwami. Jednocześnie trzeba podkreślić, iż proces prywatyzacji rozpoczął się w sytuacji generalnego nieuporządkowania praw własności nieruchomości użytkowanych przez przedsiębiorstwa.
Realizacja polskiego modelu prywatyzacji przewiduje także wykorzystanie zasobów majątku państwowego do spłaty zobowiązań państwa wobec obywateli (roszczenia reprywatyzacyjne i zaległe wypłaty w sferze budżetowej) oraz wsparcie reformy systemu emerytalnego. Dokonanie tych celów, jak również konieczność spłaty długu krajowego i zagranicznego, wymagają znacznych środków finansowych, które nie mogą być pokryte przez bieżące wpływy podatkowe do budżetu. Dlatego też wpływy z prywatyzacji są uważane jako istotny element wpływów budżetowych.
Prywatyzacja sektora państwowego ma poprawić funkcjonowanie gospodarki także poprzez zwiększenie wpływów podatkowych od prywatnych firm w przyszłości, jak również uzyskanie dochodów w budżecie ze sprzedaży zakładów nie nadających się do dalszej eksploatacji. Czynniki te regulują deficyt budżetu, jak również zwalniają rząd z obowiązku bezpośredniego kontrolowania przedsiębiorstw państwowych, do czego on z reguły nie jest przygotowany właściwie i co jest zawsze potencjalnym źródłem korupcji.
Z powyższych rozważań wynika, że różny jest stopień zaawansowania realizacji cząstkowych celów warunkujących realizację celu podstawowego, jakim jest zwiększenie efektywności działania sprywatyzowanych przedsiębiorstw. Dokonywanie zmian w systemie regulacyjnym i dostosowywanie warunków organizacyjnych i techniczno–finansowych uważane jest wciąż za niezbędne wobec dokonujących się przemian własnościowych. Zmiany te hamują bariery społeczne i ekonomiczne, a przede wszystkim postawy roszczeniowe, bierność i unikanie ryzyka gospodarczego oraz nieufność wobec przemian własnościowych.
...