POGLĄDY DOTYCZĄCE KONTREFORMACJI
Postanowienia soboru trydenckiego, 1563 r. (25 sesja soboru trydenckiego, a 9 i ostatnia za pontyfikatu Piusa IV)
1) Obrazy Chrystusa, Bogurodzicy Dziewicy i innych świętych powinny być umieszczane i zachowane szczególnie w kościołach (powinno się okazywać i oddawać im szacunek – postaciom na nich przedstawionych, nie materii).
2) przez przedstawienia ludzie zyskują wiedzę i wiarę. Ze wszystkich świętych obrazów pochodzi ogromna korzyść.
3) potrzeba pozwolenia biskupa na wszelkie zmiany: przewieszanie, dowieszanie, zdejmowanie obrazów.
4) Powinna być przestrzegana tematyka religijna
5) należy usunąć wszelkie zabobony
Przesłuchanie Paolo Veronese
Jeden z czołowych malarzy późnego renesansu i manieryzmu w Wenecji. Nie przestrzegał tematyki obrazów. W ostateczności wolał zmienić nazwę obrazu niż ingerować w jego artystyczną budowę dokonując przeróbek.
Protokół z posiedzenia Trybunału Inkwizycji w sprawie obrazu Paolo „Ostatnia Wieczerza”. Dialog z przesłuchania malarza posądzonego o herezję w swoim obrazie, ponieważ oprócz postaci Chrystusa i apostołów, namalował błaznów, Niemców itp. tłumaczył, że malował tak jak uważał za właściwe. Chciał tym też ozdobić obraz. Uważał, że dobrze czyni. Nakazano mu poprawić i udoskonalić obraz, w terminie trzech miesięcy, na własny koszt.
Św. Karol Boromeusz – pouczenie o budowie i wyposażeniu kościoła
(XVI w.) Kardynał i arcybiskup Mediolanu, przedstawiciel potrydenckiej religijności. Ostro zwalczał reformację. Dążył do poprawy moralnej Kościoła i duchowieństwa. W 1567 r. napisał o zasadach sztuki (były to zasady posoborowe)
KSIĘGA I BUDOWA KOŚCIOŁA, autor porusza problemy: położenia kościoła, relacji kościoła z innymi budynkami sakralnymi, samej formy: ścian zewnętrznych i fasady, oraz wnętrza: św. wyobrażeń i rzeźby
· przed budową kościoła należy wybrać odpowiednie miejsce
· powinien być dobrze wyeksponowany (zbudowany na wzniesieniu)
· koniecznym jest, aby wejście było po trzech lub pięciu stopniach
· teren powinien znajdować się daleko od wszelkiego zamętu (nie zakłócać nabożeństw
· powinien znajdować się również z dala od bagien i nieczystości, stajni, karczmy czy placu targowego.
· Budynki kościelne nie mogą przylegać do murów kościoła
· widok kościoła nie może być zakryty ani przysłonięty
· należy zadbać by zewnętrzna strona ścian bocznych i absydy nie była ozdobiona obrazami
· na fasadzie kościoła, ponad górnym wejściem należy wymalować lub wyrzeźbić wyobrażenia Najświętszej Marii Dziewicy z dzieciątkiem Jezus na ręku. Na prawo od tego obrazu powinien znajdować się obraz patrona opiekującego się kościołem, lub ten, który bliski jest parafianom.
· Należy zadbać o mistyczny i godny wygląd kościoła.
· Jeśli chodzi o sposób malowania świętych wyobrażeń, biskup powinien, stosując się do przepisów soboru złych malarzy i rzeźbiarzy ukarać
· w świętych obrazach należy uniknąć używania fałszywego dogmatu. Na obrazach nie można przedstawień zwierząt pociągowych, psów i ryb.
· Święci na obrazach powinni odpowiadać prototypowi (odpowiednia postawa, zachowanie ciała, ubiór)
KSIĘGA II (FORMA SPRZĘTÓW)
· kielich powinien być z czystego złota, lub jeśli brak pieniędzy z czystego srebra, pozłocony wewnątrz i z zewnątrz. Stopa powinna być proporcjonalnie szeroka, aby kielich stał bezpiecznie. Na powierzchni stopy mogą byś św. wyobrażenia. Należy zachować praktyczne aspekty kształtu.
Bartolomeo Ammannati – list do członków akademii rysunku (XVI w.) Rzeźbiarz i architekt.
Ubolewał nad tym, że źle przedstawiał swoje rzeźby (tzn. nago). Artysta powinien wiedzieć, co wykonuje, by w przyszłości się tego nie wstydzić. Nie każdy potrafi czytać sztukę. Nagość jest obrazą dla Boga, czyniona tylko z chęci zysku i podziwu. Bardzo wielką sztuką jest wykonanie pięknej szaty. Nagości nie można umieszczać w miejscach świeckich, prywatnych i świętych. Nawet na zlecenie ważnej osobistości nie można tworzyć złych rzeczy – należy odrzucić zamówienie, lub wykonać je tak, aby się jej nie wstydzić. Trzeba czynić tak, aby nie zabrudzić swojej duszy. Chrześcijanie powinni wykonywać dobre i piękne figury. Walorem sztuki jest przekaz wartości moralnych.
Gabriele Paleotti – rozprawa o obrazach świętych i świeckich.
XVI w. wykładowca prawa rzymskiego na uniwersytecie bolońskim. Radca delegacji papieskiej na soborze trydenckim. Pracował nad teorią św. obrazów.
· w obrazach obowiązują zasady retoryczne
· autor zastanawia cię, co było pierwsze, obraz czy książka (pismo)
· litery są systemem umownych znaków, nie występują w naturze
· niektóre rzeczy były najpierw napisane, a potem namalowane (tarcza Herkulesa)
· pisarze opowiadają, malarze natomiast pokazują to, co pisarze opowiedzieli
· książki są dla ludzi wykształconych, obrazy dla wszystkich
· malarstwo ma uczyć, dawać przyjemność i wzruszenie
· przywołuje w swoim tekście św. Grzegorza i Jana z Damaszku
· występują trzy typy malarstwa
· symbol skład się z kilku obrazów (cyfry, herby, emblematy itd.)
· kształtując symbole niektórzy posługują się faktami inni fikcją.
· symbole powinny nieść pouczenie i być przydatne
· zaleca dodawanie cytatów i mott z biblii
· symbol musi być wykonany według konkretnych zasad by był właściwy, impresy tworzone są wg własnej koncepcji autora i służą tylko jego własnym celom
SOBOR KRAKOWSKI – 1621 r.
Treść uchwały:
- lKrytykuje niewłaściwości i nakazuje niszczenie nieodpowiednich obrazówllDaje niewiele wskazówek konstruktywnychllWyjaśnia przyczyny zniszczenia dzieł średniowiecznych llSynod popularny był w Polsce przez cały okres barokul
Jakie obrazy należy usunąć:
- lPrzedstawiające nagie postacie Adama i Ewy llObrazy św. Anny z trzema mężamillObrazy przedstawiające zwiastowanie Najświętszej Marii Panny, na których maluje się dzieciątko Jezus schodzące z nieba w ludzkiej postaci jakby wprost do łona Najświętszej Marii Panny. Strój Marii nie powinien być zbyt świecki.llZakaz rzeźbienia i przedstawiania dziejów świętych na kobiercu, posadzce, kamieniu w kościele lub na zewnątrz niego.l
POGLĄDY DOTYCZĄCE REFORMACJI
Karlstadt - O zniesieniu obrazów (zagorzały przeciwnik)
1480-1541, teolog reformacyjny, początkowo związany z Lutrem. Reprezentował stanowisko radykalne – domagał się natychmiastowego usunięcia wystrojów kościołów. Tolerowanie obrazów w kościołach uważał za sprzeczne z pierwszym przykazaniem. Obrazy i rzeźby w kościołach były dla niego uosobieniem wszelkiego zła i przyczyną zgorszenia.
Obrazy są nieme i głuche. Obrazy nie są księgami ludzi prostych (gdyż nie można się z nich nauczyć ani zaczerpnąć zbawienia. Nie obrazy a tylko bóg jest lekarzem – tylko on może leczyć duszę i ciało. Słowo boże jest duchowe i tylko ono pomaga wiernemu. Godnym pochwały i koniecznym jest zniesienie obrazów. To, co rzeźbione i malowane jest bardzo szkodliwe i bardzo diabelskie. Pierwszym i najważniejszym punktem jest nie posiadanie obrazów w kościołach i domach, gdyż są one sprzeczne z 1 przykazaniem.
Luter - osiem kazań ( i za i przeciw)
M. Luter – 1483-1546, reformator, twórca protestantyzmu. W 1517- 95 tez na katedrze w Wittenberdze. Proponował: przeciwko obrazoburczym działaniom Karlstadta, obrazy, jako adiafora – dowolność, jako rzecz naturalna, pouczanie wiernych w kazaniach, myślenie obrazowe, nie akceptuje pewnych tematów w sztuce – święci, maryjnych, 3 zasady: sola fides – przez wiarę człowiek jest zbawiony, sola gracje – zbawieni jesteśmy przez łaskę, sola scriptura – słowo boże, biblia
Wygłoszone w 1522 w Wittenberdze. Obrazy mają być, adiaforyczne czyli dowolne. Są rzeczy dowolne i rzeczy konieczne. Uważał, że obrazy są złe, jednak niektórym konieczne – nie można, więc ich zakazywać. Luter proponuje zniesienie obrazów duchowo. Zakazana jest adoracja, nie malowanie obrazów. Obrazy są odbiciami. Za pośrednictwem obrazów przemawia Maryja. Kwestia rzeczy koniecznych – msza, rzeczy wolne – małżeństwo zniesienie obrazów. Przeciw rozruchom i obrazoburstwie. Obrazy są złe z powodu nadużyć. Obrazoburstwo najlepiej usunąć słowami, najlepiej duchowo. Ważna jest tu biblia pauperum.
Kalwin - Zasady religii chrześcijańskiej ( przeciwnik, jakichkolwiek wyobrażeń w kościele również krucyfiksów, dopuszczał sztukę o charakterze świeckim, potępiał skrajne obrazoburstwo)
Zarówno malarstwo jak i rzeźby są darami boga. Należy wykorzystywać je we właściwy sposób. Nie wolno przedstawiać Boga w postaci widzialnej. Większość obrazów powstało z zachcianki, bez przemyślenia. Obrazy w kościołach służyły przyjemności.
Kalwin - Pierwszy list do Koryntian
Nie można przedstawiać boga gdyż jest on bezcielesny. Umieszczanie obrazów w kościołach jest skażeniem kultu.
ZASADY I POGLĄDY OBOWIĄZUJĄCE W XVI w.
Zagadnienia sztuki w pismach reformatorów Europy
- lKarlstadt „O zniesieniu obrazów” 1522llLuter „Osiem kazań Marcina Lutra przez niego wygłoszonych w Wittenberdze w post” 1522, llKalwin „Zasady religii chrześcijańskiej” 1559-60l
Włochy- spór o pierwszeństwo sztuk
(jeden z ulubionych problemów podnoszonych w traktatach w XVI wieku)
· Benedetto Varchi „Wykład w którym rozważa się o pierwszeństwie sztuk” 1546. żadna sztuka nie została wynaleziona i doprowadzona do doskonałości przez jednego człowieka. Żadna ze sztuk nie doszła jeszcze do swojego szczytu. Sztuki wolne (7): geometria, arytmetyka, muzyka i astronomia (dotyczą ilości). Gramatyka, retoryka dialektyka (dotyczą mowy). Sztuki niewolne nie były odpowiednie dla ludzi wolnych. Mogli uprawiać je niewolnicy. Sztuki polegające na rozmyślaniu: fizyka, astrologia i wszystkie inne. Twierdził podobnie jak Horacy, że poeci i malarze mają swobodę do tworzenia tego, co im się podoba. Różnica polega na tym, że malarz naśladuje kolorami, a poeta słowami.
Reakcje:
Ø Angolo Bronzino „List do Benedetto Varchi” 1546-47
- w systematyczny sposób rozważa podane w wykładzie Varchiego argumenty za pierwszeństwem malarstwa bądź rzeźby, nie wyciągając wniosków z powodu nie ukończenia listu.
Ø Jacopo Carucci da Pontormo „List do Benedetto Varchi” 1548
- obie sztuki posiadają wspólną naturę wynikającą z tego iż obie polegają na rysunku
Ø Michał Anioł „List do Benedetto Varchi” 1549
- pod wpływem tekstu Varchiego doszedł do wniosku (przyjmuje jego tezy), że rzeźba i malarstwo jest tym samym, bo mają ten sam cel, a rzeźbiarze i malarze powinni wykonywać tyle samo rzeźb i malowideł. Koniec końców stwierdza, że dyskusja nie ma sensu, bo jest nie warta straty czasu.
W kręgu Michała Anioła
Włoska teoria sztuk plastycznych w połowie XVI wieku.
· Paolo Pino „Dialog o malarstwie” 1548. Lepiej pojmować malarstwo jako obraz naturalny. Szczęśliwy jest ten, kto nie kradnie nic z innych prac. W malarstwie powinna być różnorodność (postaci stare, młode, nagie, ubrane). Domagał się postaci dynamicznych w trudnych ujęciach. W każdym dziele powinna być wprowadzona przynajmniej 1 postać w wielkim wysiłku. Malarz powinien mięć przenikliwy wzrok, pewną niedrżącą rękę i swobodny umysł.
· Lodovico Dolce „Dialog o malarstwie zatytułowany „Aretino”” 1557. Piękno pochodzi z właściwej proporcji. Malarstwo dzieli się na 3 części: inwencję (baśń, historia, którą malarz sobie wybiera), disegno (forma dzięki której tę materię przedstawia), koloryt (paleta barw występująca w naturze). Dla malarzy ważna jest inwencja. Podstawą disegno są proporcje. Siła kolorytu polega na właściwym posługiwaniu się kolorami. Twierdził, że malarz jest niemym poetą. Malarstwo jest naśladowaniem natury.
- lGiovanni Andrea Gilio da Fabiano „Dialog dotyczący błędów i niewłaściwości, jakie popełniają malarze przedstawiający historie” 1564l
· Vincenzio Danti „Traktat o doskonałych proporcjach” 1567. Pisał o koncepcji piękna, zwracał uwagę na poruszenie i proporcje. Zarówno w malarstwie, rzeźbie, rysunku i architekturze można naśladować i kopiować wszystkie rzeczy widzialne. W rysunku zawarta jest zarówno architektura, jaki rzeźba i malarstwo. Uważał, że proporcje zmienne są w ruchu, dlatego nie zawsze można kierować się wyliczeniami. Piękno wzrasta i maleje wraz z wiekiem człowieka.
· Benvenuto Cellini „O sztuce rysunku” po 1560. Wypukłość jest ojcem rzeźby natomiast malarstwo jego dziećmi. Pragnie mówić tylko o akcie. Zaczyna się zawsze od postaci nagiej, potem się ja ubiera. Mówi o tym z jakich stron należy przedstawiać człowieka, twierdząc, że tych stron jest 40. Rzeźba przewyższa 20 razy malarstwo. Wykonanie posągu z marmuru trwa nie miej niż 6 miesięcy.
Włoska teoria architektury (połowa XVI wieku)
· Sebastian Serlio „Traktat o architekturze” 1537- 1584. W traktacie omówione zostały zasady geometrii, perspektywy, plany, elewacje, maniery budowania, rodzaje świątyń, budynków mieszkalnych. Traktat urozmaica zdjęciami omawiającymi poszczególne zagadnienia. Tekst jest komentarzem do fotografii.
- lJacomo Barozzi da Vignola „Zasada pięciu porządków architektury” 1562l
- opiera się na Witruwiuszu, podręcznik dla architektów, traktat (niezwykle popularny i przekładany na wiele języków):
à zawiera obfite informacje pomiarowe, plansze
à koncentracja na problematyce kolumn i porządków (co spowodowało odwrócenie uwagi teoretyków od zagadnień materiału i funkcji, do których powraca się dopiero w poł. XVIII wieku)
· Andrea Palladio „Cztery księgi o architekturze” 1570. W pierwszej księdze wykłada zasady architektury kierowanej głównie Witruwiuszem. Druga – daje przykłady budownictwa prywatnego. 3 – budowle o arch. publicznej. 4 – świątynie antyczne. W księgach tych zawarte są informacje odnośnie kształtu budynków, rozmieszczenia oraz ogólnych zasad jakie należy przestrzegać podczas planowania elementów zewnętrznych i wewn.
Historiografia Giorgio Vasariego
Żywoty poprzedzone są obszernym wstępem omawiającym technologiczne podstawy poszczególnych sztuk i zawierającym omówienie dziejów artystycznych starożytności i średniowiecza. Żywoty podzielone są na trzy zespoły chronologiczne, zwane epokami, z których każda opatrzona jest syntetycznie charakteryzującym ją wstępem. Vasari pisał dla artystów i znawców, miłośników sztuki, łączył informacje teoretyczne, technologiczne i historyczne. Celem jego dzieła stało się dostarczenie wzorów osobowych, które mogły stać się repertuarem heroicznych przykładów walki z losem, moralnej nieugiętości, pracowitości i wierności zasad.
Dokumenty mówiące o życiu artystów i stosunku do sztuki
Jocopo da Pontormo