Językoznawstwo – nauka o języku zajmująca się badaniem budowy i rozwoju, poznaniem języka samego w sobie, by poznać człowieka, jego stosunek do rzeczywistości. Przedmiotem badania jest język naturalny (nie komputerowy, symboli matematycznych – języki sztuczne). Nauka humanistyczna, w centrum zainteresowania jest człowiek postrzegany przez pryzmat używania języka (tylko człowiek ma te zdolności).
szkoła kazańska (Jan de Courtenay, Mikołaj Kruszewski) zajmowali się fonetyką, rozróżnili synchronię (określa współistnienie zjawisk w danym momencie historycznym, statyczne) oraz diachronię (ukazuje je w przebiegu czasowym, dynamiczne), rozróżnianie języka zbiorowości od języka jednostki, nowa koncepcja fonemu (może mieć on cechy wyróżniające, zmiana głoski równa się zmianie znaczenia)szkoła genewska (F. De Saussure: kurs językoznawstwa ogólnego albo szkice językoznawstwa ogólnego - to drugie bardziej autentyczne, pierwsze wydali studenci). Język jest systemem relacji między znakami (znaczące i znaczone) i relacji między formą (tym co należy do struktur językowych) a substancją (coś poza językiem), relacje między znakami mogą być paradygmatyczne (zbiór wszystkiego) i syntagmatyczne (zbiór podobnych do siebie), wprowadził rozróżnienie między język, mowę i mówienie (lange, parole, langage)szkoła praska (Jackobson, Havranka, Trubeckoj) teoria binarnych opozycji fonologicznych (twardość, miękkość, dźwięczność, bezdźwięczność), nacisk na funkcjonalność języka, wyróżnienie tematu (dana informacja) i rematu (zdanie ma podwójną wypowiedź: co się mówi i jak sie na ten temat mówi), każdy element komunikacji ma funkcję, zwrócenie uwagi na funkcję poetycką szkoła kopenhaska (Bronal i Hjemslev) próba budowy metajęzyka c)badania semiotyczne i semiologiczne (wyraz jako znak), zdefiniowanie homonimi (to samo brzmienie inne znaczenie) i polisemi (wieloznaczności), glossemantyka (dwa plany-treści i wyrażania oraz badanie relacji między nimi), Hjemslev uważał ze językoznawstwo jest przede wszystkim synchroniczne, treść to rzeczywistość, wyrażanie-środki za pomocą których przekazuje się te treści, wyrażanie: substancją są ruchy narządów mowy, formą jest psychiczny obraz substancji, treść: substancja-obiektywna rzeczywistość, formą subiektywny obraz świataszkoła amerykańska (Bloomfield) językoznawstwo opisowe (deskryptywne), praca dystrybutywna czyli zbiór kontekstów w jakich dany element tekstowy występuje, procedury odkrywania jakiegoś języka, hipoteza Sapira-Whorfa (człowiek widzi świat poprzez język, struktura narzuca sposób), próba wyjaśnienia języka w kategoriach behawioralnych (bodźce, albo reakcje na bodziec).
Gramatyka transformacyjno-generatywna (Chomsky)
zakłada generowanie zdań, które ulegają transformacją, zdania mogą zmieniać znaczenie, Chomsky zadał sobie pytanie-jak możemy budować i rozumieć zdania z którymi się nie zetknęliśmy e)jest opozycyjna do językoznawstwa kognitywnego, zdolność ta tłumaczy się faktem rozporządzania przez mówiącego skończoną liczbą reguł gramatycznych, za pomocą których tworzy on syntagmy i zdania ze znanych sobie wyrazów, podstawową jednostką języka jest zdanie, struktura powierzchniowa-skupienie na budowie , struktura głęboka-nie jest dostępna bezpośrednio
Kognitywizm (Lakoff i Johnson)
związany z teorią poznania, pragnienie odtworzenie świata na podstawie danych językowych, chęć ukazania świata w konstrukcji pojedynczych jednostek, zjawiska mają cechy istotne język jest metaforyczny:
orientacyjne-góra dół (jestem w siódmym niebie)
ontologiczne-związane ze stanami-strach, rozpoznawanie przyczyn
literackie-wyrafinowanie
metonimia-nazwanie zjawiska inną nazwą pozostającą w korelacji (biały dom)
Młodogramatycy (Lipsk, Brugmann, Osthoff, Delbruck, w Polsce Łoś, Rozwadowski)
chcieli nadać językoznawstwu charakter nauki ścisłej jak nauki przyrodnicze, wierzyli w bezwyjątkowość praw głosowych (jeśli zachodzi zmiana w jednym wyrazie, musi zachodzić we wszystkich), twierdzenie analogii-powstawanie wyrównań fonetycznych niezgodnych z prawami fonetyki, podejście historyczne, język jest tworem indywidualnego doświadczenia, język jest działaniem, krytykami Saussure i Courtenay-krytykowali samo nastawienie się na ewolucję, a niezwrócenie uwagi na całość i statykę zjawiska
Krytyka: Badania dialektologiczne nie potwierdziły zasady bezwyjątkowości praw głosowych, przynosząc dane o istnieniu stref dialektów „mieszanych”.
- Koncentrowało uwagę tylko na indywidualnych aktach mowy i nie uwzględniało społecznego charakteru języka i jego zmian.
Rodzaje nauki o języku
Językoznawstwo opisowe – ma charakter empiryczny. Bada teksty powstałe w danym języku, aby go dokładnie opisać na wszystkich poziomach jego budowy. Odwołuje się do ustaleń teoretycznych proponowanych przez językoznawstwo teoretyczne.
Językoznawstwo ogólne – teoretyczne – bada wszystkie języki aby zbudować wspólną teorię języka i na jej podstawie opisywać szczegółowo poszczególne języki. Teorie wypracowane na gruncie tego językoznawstwa są sprawdzane w opisie konkretnych języków.
Językoznawstwo synchroniczne – bada system językowy w określonym momencie historycznym i jest ono statyczne. Interesuje się tym, co tu i teraz.
Językoznawstwo diachroniczne – historyczne. Bierze pod uwagę język w jego rozwoju. Interesuje się zmianami w systemie językowym, ustala ich przebieg oraz przyczyny i jest dynamiczny. Obserwuje przechodzenie języka z jednej fazy rozwojowej do drugiej. Pyta dlaczego doszło do zmiany, jak było wcześniej, co się zmieniło?
Językoznawstwo porównawcze – porównuje różne języki, kładzie nacisk na aspekt diachroniczny. Ujmuje podobieństwa i różnice na tle rozwoju i przemian porównywanych systemów językowych np. W czeskim – trg, w polskim – targ.
Językoznawstwo kontrastywne – ma charakter synchroniczny. Porównuje języki takie, jakie są w danym momencie historycznym.
Język. Matematyczne/lingwistyka matematyczna, dział językoznawstwa, w którym stosuje się metody matematyczne; powstał w latach 50. XX w.; 2 główne kierunki: syntetyka — badający różne typy gramatyk formalnych, związany z informatyką; analityka — zajmujący się konstruowaniem formalnych modeli struktury języków naturalnych i ich fragmentów.
Nazwiska językoznawców ogólnych:
Kazimierz Polański „Kurs językoznawstwa ogólnego”
Tadeusz Milewski „Językoznawstwo”
Renata Grzegorczykowa „Wstęp do językoznawstwa”
Lyons, Ivic „Językoznawstwo”
Uniwersalia językowe
Cechy wspólne wszystkim językom świata np. Wspólne kategorii językowych: kategorii rzeczownika czy kategorii podmiotu, takie same cechy semantyczne współtworzące znaczenia: cecha żywotności czy osobowości), cechy które mogą wynikać bądź ze wspólnych wszystkim ludziom właściwości fizjologicznych oraz psychicznych, bądź z podobieństwa kultur, bądź z samej natury języka jako systemu znaków. Chomsky zakładał, że pewne ogólne cechy struktury gramatycznej występują we wszystkich językach. Uniwersaliów nie musimy się uczyć, są one wrodzone w naszym umyśle. Uniwersalia – cechy wspólne wszystkich języków świata.
gramatyczne – każdy język posiada system gramatyczny,
fonologiczne – każdy język posiada system fonologiczny
Funkcje języka Jakobsona
przedstawiająca – zespół odniesień komunikatu językowego do rzeczywistości pozajęzykowej (informacja o rzeczywistości zawarta w komunikacie).
ekspresywna – relacja pomiędzy komunikatem językowym, a jego nadawcą (informacja o nadawcy zawarta w komunikacie),
impresywna – relacja pomiędzy komunikatem językowym, a odbiorcą (informacja o odbiorcy zawarta w komunikacie) ,
estetyczna (Mukarovsky), funkcja poetycka (Jakobson) – odnoszenie się komunikatu literackiego do samego siebie – wysuwanie na pierwszy plan swojej budowy, ukształtowania
Model Jakobsona zakładał występowanie jeszcze 2 funkcji:
metajęzykowa – informująca o regułach kodu językowego
fatyczna – służąca podtrzymaniu kontaktu między nadawcą a odbiorcą.
Buhler – praska szkoła strukturalna, wyróżniano 3 funkcje języka mowy: Przedstawieniowa, Ekspresywna, Impresywna - R. Jakobson dodał kolejne: fatyczna, poetycka, metajęzykowa
Funkcje mowy
impresywna (impresja- wrażenie, odczucie) – np. Slogany, porady, regulaminy
ekspresywna (ekspresja- uzewnętrznianie przeżyć) – charakteryzuje nadawcę
semantyczna – przywołanie zjawisk np. Niewidocznych np. w opowiadaniu
Języki indoeuropejskie, ich podrodziny, państwa, na których terenie żyją ich użytkownicy.
Rodziny języków (indoeuropejskie):
1. Indoeuropejskia, indoirańska (też w Australii i Amerykach),
2.Afroazjatycka = semitochamicka, elitrejska (saharyzyjska część Afryki),
3. Ałtajska (bardzo ekspansywna, w centralnej Azji, Turcja),
4.Uralska (nazwa od pasma górskiego, też są języki europejskie),
5. Chińsko-tybetańska,
6. Austro-azjatycka,
7. Austronezyjska (wyspy oceanu spokojnego),
8. Kamczacko-czukocka(języki paleoazjatyckie-archaiczne)
9. Eskimosko-aleucka(Alaska, Grenlandia)
Języki sztuczne (zwłaszcza esperanto).
Ok. 700 języków sztucznych
Esperanto – zwolennikiem Jan Baudouin de Courtenay, autorem Polak Ludwik Zamenhof, oparty jest na łacinie i języku germańskim, powstaje drogą wymysłu ludzkiego, tu reguły są precyzyjne, przeznaczony dla wybranych dziedzin (język komputerowy, matematyczny itp.).
Volapuk, Ido – uproszczony esperanto, Novial
Pismo – graficzny sposób przekazywania i gromadzenia informacji
Pismo piktograficzne – najstarsza forma pisma à przypuszczenia. Obrazki oddające element rzeczywistości. W historii wszystkich cywilizacji. Znaleziono wiele przykładów tego pisma à Ameryka Północna, Afryka, Oceania, Eskimosi, Indianie, ludy syberyjskie (niektóre). Piktogramy sumeryjskie - najlepiej utrzymane 3400-3100 r. P.n.e. Widoczne, dobrze utrzymane.
Pismo ideograficzne - występuje w formie wykształconych systemów w najstarszych cywilizacjach. Znaki odpowiadały pojęciom, większy stopień abstrakcji. Ideogramy są zbliżone funkcjonalnie do wyrazów (jako odpowiedników pojęć). Znaki pisma ideograficznego mogą być obrazkami zbliżony do piktogramów, ale mają charakter liniowy, co zbliża je do znaków (ciągów) informacyjnych występujących w mowie. Pismo to było w użyciu w starożytnej Mezopotamii, Egipcie (hieroglify), na Dalekim Wschodzie, Chinach, u Majów i Azteków Ideogramy – podstawa pisma chińskiego, stawały się coraz bardziej schematyczne.
Pismo ideograficzne- znaki: ideogramy: zastępują pojęcie.
Pismo ideograficzno-fonetyczne – znak: fonogram: odnoszą się do brzmienia całego wyrazu.
Pismo sylabiczne – znaki: sylabogramy – oddają brzmienie 1 sylaby.
Pismo alfabetyczne – znaki: litera – oddaje brzmienie głoski
Langue i parole - różnice.
Langue (język) – system znaków służących do porozumiewania się między sobą członków danej społeczności; zjawisko społeczne; abstrakcyjny, abstrakcyjność; społeczność, ogólność; potencjalność; ograniczoność; psychiczność.
Parole (mówienie) – aktywizowanie (użycie) systemu; zjawisko indywidualne; konkretny, konkretność; jednostkowość, indywidualność; aktualność; nieograniczoność; zdarzenie fizyczne.
Praskie koło językoznawcze.
Czeska szkoła strukturalna. Funkcjonalny charakter języka. Język ogólnonarodowy to język literacki. Istnieje język wewnętrzny – myśli i uzewnętrzniony. Język intelektualny i emocjonalny. Funkcja komunikacyjna narzuca językowi rozwijanie się.
Chomsky, jego definicja Języka
Język jest według Chomsky'ego nieskończonym zbiorem , generowanych za pomocą skończonej liczby reguł i słów.
...