Przykładowe zagadnienia na egzamin z historii politycznej Polski XXw.
1.Kwestia niepodległości Polski:
Rzeczpospolita Obojga Narodów przez cały XIX wiek nie istnieje (jest pod zaborami).
Próby utworzenia zrębów państwowości to:
- Księstwo Warszawskie (utworzone przez Napoleona 1807-1815r. formalnie niepodległe, ale praktycznie podlegające Francji).
- Królestwo Polskie (inaczej królestwo kongresowe. utworzone na Kongresie Wiedeńskim w 1815r. istniejące państwo polskie pozostające w unii personalnej z imperium rosyjskim.)
- powstania- styczniowe i listopadowe (próba przywrócenia państwowości).
- świadomość społeczna kształtuje się dopiero Iip. XIXw.
2.działalność Dmowskiego i Piłsudskiego, ruch chłopski wobec niepodległości Polski, kwestia niepodlegosci a środowiska narodowe:
Piłsudski – związany z PPSem. Przyczynił się do tego, że PPS był mocno usytuowany na ziemiach polskich.
Dmowski – zaangażowany w działalność ruchu narodowego. Od jego czasu powstaje program obrony narodu: bez walki zbrojnej i przeciw hasłom nacjonalistycznym. Dzięki niemu ruch narodowy objął współpracę we wszystkich trzech zaborach.
Ruch chłopski – II p. XIXw. Rodzi się świadomość narodowa. Jego inicjatorami są księża i kościół katolicki (przede wszystkim uświadomienie chłopów pod względem politycznym oraz walka z analfabetyzmem, poprzez kupowanie gazetek i czytanie ich wiernym po mszy w niedzielę). Pod wpływem duchowieństwa chłopi zaczęli domagać się miejsc w parlamencie. Jan Potoczek to pierwszy chłop wybrany do parlamentu wiedeńskiego. 4 chłopów w parlamencie polskim. Symbolem polityka polskiego jest Wincenty Witos, który odegrał największą rolę w tworzeniu się partii ( został wybrany do parlamentu i w połowie lat 90. Zakłada PSL).
Ruch narodowy – kształtował się stopniowo. Był przejawem buntu wobec postawy lojalistycznej wobec zaborców, odpowiedzią na skrajny nacjonalizm. Protoplastą ruchu jest płk. Zygmunt Miłkowski. Zerwał on z ugodowością i przeszedł do obrony, a także zainicjował utworzenie Tajnej Ligi Polskiej. Ruch narodowy kładł nacisk na tworzenie związków o charakterze narodowym, np. Związek Młodzieży Polskiej. Towarzystwo Tomasza Zana. Ruch ten kładł nacisk na kwestie wychowawcze i działalność samokształceniową. Duża rola Dmowskiego (opisana wyżej). Korfanty, Sejda i Rydlewski działają w zaborze pruskim i tworzą tam Ligę Narodową Zaboru Pruskiego.
3.Scharakteryzowac: środowiska polityczne, partie u progu niepodległości.
4.Problem germanizacji, rusyfikacji w Polsce na początku XXw. :
Rusyfikacja- proces, w którym państwo rosyjskie dążyło do wynarodowienia poprzez stopniowe narzucanie rosyjskiego języka, obyczajów, kultury i wzorców w sztuce; także forsowanie zwierzchnictwa patriarchatu moskiewskiego nad lokalnym prawosławiem oraz propagowanie prawosławia wśród wyznawców innych religii, (szczególnie unitów). Rusyfikacja na ziemiach polskich szczególnie nasiliła się po upadku powstania listopadowego, kiedy na podstawie Statutu Organicznego z 1832, Królestwo Polskie zostało inkorporowane do Imperium Rosyjskiego stając się jego integralną częścią. W 1841 wprowadzono rosyjski system monetarny, a w 1847 rosyjski kodeks. Kolejnym posunięciem rusyfikacyjnym było zlikwidowanie do 1856 armii polskiej i poddanie Królestwa Polskiego pod władzę namiestnika carskiego Iwana Paskiewicza. W 1837 polskie województwa poprzednio występujące jako jednostki administracyjne Królestwa Kongresowego nazwano guberniami na wzór nazewnictwa w Imperium Rosyjskim. Ponowne zaostrzenie rusyfikacji nastąpiło po upadku powstania styczniowego: wprowadzono ciągły stan wojenny, zrusyfikowano administrację i szkolnictwo, zlikwidowano Kościół unicki, wysiedlano i wywłaszczano Polaków. Początkowo rozpoczęto przekształcanie nazw polskich miast na rosyjskie, następowało całkowite wypieranie języka polskiego z systemu szkolnictwa, zakończone w 1885 sprowadzeniem go do roli języka dodatkowego i nieobowiązkowego. Symbolem ówczesnych represji stał się rosyjski kurator okręgu warszawskiego Aleksandr Apuchtin, który wprowadził do miejsc nauczania m. in. system donosów i szpiclowania uczniów, który stał się podstawą systemu policyjnego w szkołach. Także od 1869 język rosyjski stał się jedynym oficjalnym w sądownictwie i administracji. Bardziej radykalne metody rusyfikacyjne zastosowano na ziemiach I Rzeczypospolitej zajętej przez Imperium Rosyjskie po rozbiorach i wcielonych bezpośrednio do państwa rosyjskiego. Wprowadzono także zakaz nabywania ziemi przez Polaków. Zlikwidowano całkowicie polskie teatry, czasopisma, szkoły i stowarzyszenia.
Germanizacja- nastąpiła po zakończeniu powstania stynkowego, zaborcy obawiali się kolejnych wystąpień Polaków, rozpoczęli brutalne wyniszczanie polskiej kultury i języka, aby zniechęcić mieszkańców zaboru pruskiego do tego typu działań. Lata osiemdziesiąte XIX wieku to tzw. "kulturkampf", czyli "walka o kulturę". Bismarck uważał, że na drodze do wyniszczenia polskiej kultury, według niego zagrażającej Niemcom, stoi Kościół katolicki. Jego głównym celem stało się podporządkowanie Kościoła władzom świeckim. Doszło nawet do zerwania stosunków dyplomatycznych z Watykanem po wydaleniu jezuitów z Niemiec. Na ziemiach polskich kulturkampf łączył się z polityką germanizacji, choć doszło również do znacznego zaognienia stosunków, kiedy władze niemieckie aresztowały arcybiskupa Mieczysława Ledóchowskiego. Opór katolików w Niemczech (jak i również w zaborze pruskim) był tak duży, że Bismarck musiał zrezygnować ze swych planów. Związek Dla Popierania Niemczyzny Na Kresach Wschodnich (HAKATA - skrót utworzony od nazwisk założycieli - Ferdynanda von Hansemanna, Hermanna Kennemanna i Henryka von Tiedemanna) była nacjonalistyczną organizacją utworzoną w 1894, która miała swoją siedzibę w Poznaniu, a dwa lata później przeniosła się do Berlina. Jej głównym celem było szerzenie nienawiści do Polaków (m.in. wydawała czasopismo "Die Ostmark"), zwalczanie języka polskiego w szkołach i urzędach, wspieranie działania niemieckiego rządu w stosunku do Polaków mieszkających w zaborze pruskim. Władze niemieckie stopniowo starały się wypierać język polski z życia publicznego, w tym ze szkół. W 1887 roku zlikwidowano go jako osobny przedmiot, ale gdy nakazano również naukę religii po niemiecku w szkole we Wrześni w 1901 roku, dzieci zbuntowały się. Zostały za to pobite przez nauczycieli. W 1908 roku w życie wchodzi kolejny ukaz - tzw. "ustawa kagańcowa", która zakazywała używania mowy polskiej w miejscach publicznych, w których znajdowało się mniej niż 60% Polaków. Od 1886 roku na terenie Wielkopolski działa Komisja Kolonizacyjna. Jej zadaniem było wykupywanie ziemi od Polaków, a następnie sprzedawanie jej po niskich cenach Niemcom. Miała służyć zakładaniu nowych wsi niemieckich w Wielkopolsce, a więc i wypieraniu Polaków tam mieszkających. Mimo ogromnych pieniędzy łożonych na ten cel przez Niemców nie odniosła sukcesu, gdyż mieszkańcy Rzeszy niezbyt chętnie przeprowadzali się na wschód. Widząc małą skuteczność działania Komisji Kolonizacyjnej, wprowadzono w 1908 roku nakaz wykupywania ziemi od Polaków. Protesty Niemców jednak w znaczny sposób ograniczyły taką politykę. W 1885 roku wprowadzono tzw. "rugi pruskie", czyli kolejną ustawę mającą zmniejszyć liczbę Polaków mieszkających w Wielkopolsce. Za pomocą "rug pruskich" władze chciały wysiedlić około 25 tysięcy Polaków z terenów zaboru pruskiego. Między innymi tymi sposobami Niemcy dążyli do sprawienia, by Wielkopolska była bardziej niemiecka niż polska, co w konsekwencji im się oczywiście nie udało, mimo istniejących do dzisiejszego dnia pozostałości po obecności na tych terenach Niemców.5. I Wojna Światowa- Kwestia Polska:
Po wybuchu wojny w Galicji Józef Piłsudski zaproponował utworzenie polskiej siły zbrojnej-walka przeciwko Rosji u boku państw centralnych. Nieudanie zakonczyła sie próba wywołania powstania w Królestwie. W Krakowie 14 sierpnia powstał Naczelny Komitet Narodowy z prezydentem miasta Juliuszem Leo na czele. Do 1915r. objęły one ok. 20 tys. Polaków zgrupowanych w trzy Brygady. Legiony Polskie wzięły udział w walkach na froncie wschodnim – w Galicji Wschodniej i na Węgrzech, na Lubelszczyźnie i Wołyniu. W 1914r. miały miejsce większe bitwy z udziałem Legionów – pod Nowym Korczynem , Anielinem, Laskami,, Krzywopłotami, Łowczówkiem, w 1915 pod Kirlibabą, Rarańczą, Konarami, w 1916 pod Kostiuchnówką. Żołnierz polski walczył ofiarnie, mimo to po zajęciu Królestwa Polskiego państwa centralne nie zrobiły nic w sprawie polskiej – z polecenia Piłsudskiego w 1915r. został wstrzymany zaciąg do Legionów, kryzys między dowództwem a władzami narastał.
Ogłoszona na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim odezwa rosyjskiego naczelnego wodza z 14 sierpnia 1914r. wobec ogólnikowych sformułowań nie wywołała szerszego oddźwięku w społeczeństwie polskim. W Warszawie 25 listopada powstał Komitet Narodowy Polski z Zygmuntem Wielopolskim i Romanem Dmowskim. Polacy, poddani carsy trafili do armii rosyjskiej, walcząc na froncie przeciwko Polakom. Powstał jedynie mało liczny Legion Puławski-w październiku 1915r. rozwiązany. Drugi rok wojny nie przyniósł poprawy sytuacji Polaków. Władze państw centralnych po wkroczeniu na ziemie Królestwa utworzyły dwa oddzielne gubernatorstwa pozostające pod rozkazami gubernatorów niemieckiego i austriackiego;dewastacja gospodarki Królestwa. Wycofanie się Rosjan z Królestwa pociągnęło za sobą ewakuację setek tys. ludzi, demontaż maszyn, sprzętu, wcielenie do wojska rosyjskiego wielu tysięcy meżczyzn.
Długotrwała wojna wyczerpywała rezerwy państw centralnych. Władze niemieckie i austriackie postanowiły zachęcić Polaków z Królestwa do wstępowania do wojsk państw centralnych-zachętą miał być akt cesarzy-niemieckiego i austriackiego-wydany w ich imieniu przez generałów-gubernatorów 5 listopada 1916r akt utworzenia na ziemiach zaboru rosyjskiego samodzielnego państwa polskiego jako monarchii dziedzicznej z własną konstytucją, o bliżej nie określonych granicach, pod opieką państw centralnych. Dokument miał znaczenie przede wszystkim propagandowe; Akt 5 listopada umiędzynarodawiał sprawę polską-w Warszawie powstała w styczniu 1917r. Tymczasowa Rada Stanu z Wacławem Niemojowskim na czele. Legiony podporządkowano niemieckiemu generałowi-gubernatorowi Hansowi von Beselerowi. Do dyspozycji Tymczasowej Rady stanu oddała się również POW.
Reakcja rządów państw Ententy na sprawę polską:w rozkazie noworocznym do wojska 25 grudnia 1916r car Mikołaj II stwierdził m.in., iż po wojnie powstanie wolna Polska, złożona z trzech części. Władze rewolucyjne-27 marca 1917r. Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich podjęła uchwałe dającą Polakom prawo do samostanowienia. W podobnym duchu, choć z warunkiem połaczenia z Rosją sojuszem,wypowiedział się nieco póżniej Rząd Tymczasowy. I Ogólny Zjazd Związku Wojskowych Polaków w Piotrogrodzie powołał do życia Naczelny Wojskowy Komitet Wojskowy z Władysławem Raczkiewiczem- na Białorusi powstał I Korpus Polski gen. Józefa Dowbór-Muśnickiego, jesienią tego roku powstały dwa kolejne. W czasie rewolucji bolszewickiej żołnierze polscy bronili przed atakami bolszewickimi Polaków i majątków polskich na Białorusi. 22 stycznia 1917r. prezydent Stanów Zjednoczonych T.W.Wilson stwierdził, iż po wojnie powinno powstać państwo polskie zjednoczone, silne i samodzielne. W czerwcu 1917, z inicjatywy przebywającego w Szwajcarii a następnie we Francji R. Dmowskiego , władze francuskie zgodziły się na powstanie samodzielnej Armii Polskiej. Wojsko polskie podlegało Komitetowi Narodowemu Polskiemu w Paryżu. KNP uznany został za reprezentanta sprawy polskiej na arenie międzynarodowej.
Ze strony państw centralnych poza deklaracją Aktu 5 listopada nie było żadnych konkretnych decyzji. W maju 1917 posłowie w Wiedniu bezskutecznie żądali deklaracji utworzenia wolnej Polski z trzech zaborów. J. Piłsudski wystąpił z Tymczasowej Rady Stanu, w konspiracji rozbudowywał struktury Polskiej Organizacji Wojskowej, w lipcu 1917 odmówił złożenia przysięgi na wierność władcom Niemiec i Austo-Węgier- tzw. kryzys przysięgowy. Podobnie postąpili prawie wszyscy oficerowie i żołnierze I i II Brygady Legionów- zostali rozbrojeni i internowani w obozach wojskowych w Szczypiornie i Beniaminowie. Piłsudskiego i Sosnkowskiego osadzono w twierdzy w Magdeburgu. W sierpniu 1917 rozwiązała się Tymczasowa Rada Stanu. Resztę żołnierzy Legionów wcielono do Polskiego Korpusu Posiłkowego z niemieckim dowództwem. W miejsce rozwiązanej Tymczasowej Rady Stanu we wrześniu 1917 powstała w Warszawie Rada Regencyjna. Na czele rządu Rady Regencyjnej stanął J.Kucharzewski. Rada nie spotkała się z przychylnym przyjęciem ze strony społeczeństwa polskiego.
8 stycznia 1918 r.prezydent USA Wilson w orędziu w punkcie 13 mowił o powstaniu po wojnie silnego państwa polskiego z własnym dostępem do Bałtyku, silnym rządem, złożonego z ziem zamieszkanych przez większość ludności polskiej. Rządy państw Ententy poparły deklarację amerykańską. W 1918 po podpisaniu w marcu pokoju niemiecko-radzieckiego w Brześciu, Polski Korpus Posiłkowy pod dowództwem gen.J.Hallera pod Rarańczą na Wołyniu wypowiedział posłuszeństwo dowództwu austriackiemu. Przedarł się przez front i połaczył się z wojskami II Korpusu Polskiego w Rosji Radzieckiej, przegrywając w maju pod Kaniowem z wojskami niemieckimi. Rozbrojone zostały I i II Korpus Polski na Białorusi. Żołnierze przez Murmańsk udali się na Zachód wstępując do Armii Polskiej we Francji- jej naczelnym dowódcą został generał Haller.
W Rosji Radzieckiej deklaracje wydawane przez władze rewolucji bolszewickiej w sprawie polskiej nie miały większego znaczenia. Dekret z sierpnia 1918 anulujący rozbiory i tak nic nie zmieniał wobec opanowania w tym czasie ziem polskich przez Niemców.
6.stosunek władz zaborczych do Polski, działalność Polaków na rzecz niepodległości
7.kwestia kształtowania granic, kwestia polsko-sowiecka, polsko-niemiecka:
Górny Śląsk16 sierpnia do 24 sierpnia 1919r-wybucha pierwsze powstanie śląskie. Powstanie objęło głównie powiaty pszczyńskie i rybnicki oraz część okręgu przemysłowego. Stłumione przez Niemców. Krwawe represje wobec powstańców, pod naciskiem ententy w październiku 1919 roku władze niemieckie ogłaszają amnestię dla uczestników powstania. W lutym 1920 r. wprowadzenie na Górny Śląsk oddziałów francuskich, angielskich i włoskich. Wojciech Korfanty w zostaje szefem Polskiego Komisariatu Plebiscytowego w Bytomiu.
Od 19/20 sierpnia do 25 sierpnia 1920 wybucha drugie powstanie śląskie zorganizowane przez śląską -wymierzone było w niemiecką dominację we władzach administracyjnych prowincji i zapewnienia bezpieczeństwa ludności polskojęzycznej. Zakończenie walk podpisaniem porozumienia polsko-niemieckiego o powołaniu wspólnej policji i poniechaniu gwałtów. 20 marca 1921 roku - plebiscyt: za Niemcami głosowało 708 tys. osób, za Polską 479 tys. Niekorzystna dla Polski w głosowaniu rola emigrantów z Niemiec.
Od 2/3 maja (już po plebiscycie) do 5 lipca 1921-wybucha trzecie powstanie śląskie pod wodzą Wojciecha Korfantego, miało na celu poprawę niekorzystnego dla Polaków wyniku Plebiscytu na Górnym Śląsku. Powstańcy zdobyli obszar aż po Odrę.
W październiku 1921 r. decyzją Rady Ligi Narodów o podziale: 29% obszaru plebiscytowego i 46% zaludnienia - dla Polski; po stronie polskiej znalazło się 250 tys. Niemców, a po niemieckiej - 530 tys. Polaków. Polsce przypadło 50% hutnictwa i 76% kopalń węgla. Polska część Górnego Śląska otrzymuje autonomię w ramach Rzeczypospolitej, lokalny sejm i gwarancje praw dla mniejszości niemieckiej.
Warmia,Mazury,Powiśle
Plebiscyt mający określić przynależność Warmii, Mazur oraz Powiśla, bądź do Polski, bądź do Niemiec, miał zostać przeprowadzony w dniu 11 lipca 1920 roku. Nad organizacją oraz przebiegiem, wspomnianego plebiscytu, czuwać miały komisje alianckie (sprawę tę regulowało stosowne porozumienie państw Ententy z dnia 9 stycznia 1920 roku, podpisane w Paryżu).W czasie trwania kampanii przedwyborczej, antagonizowały się stosunki wzajemne pomiędzy mniejszościami wspomnianych obszarów. W dużej mierze, wynikały one z propagandy oraz działań agitacyjnych, prowadzonych tak przez stronę polską, jak i niemiecką. Przewidywano, że zwycięstwo w plebiscycie odniosą Niemcy. Na niekorzyść Polaków w przyszłym głosowaniu, rzutowały bowiem następujące przesłanki: niewielki poziom świadomości narodowej polskiej, wśród obywateli Warmii, Mazur oraz Powiśla, słabsza, gorzej zorganizowana akcja agitacyjna przedwyborcza, dopuszczenie do głosowania ludności tak niemieckiej, ja i polskiej urodzonej na wspomnianym terenie, choć go nie zamieszkującej. I wreszcie argument najistotniejszy. A mianowicie, zbliżanie się do granicy Prus Wschodnich, armii bolszewickiej.Przewidywania więc, co do wyników plebiscytu, całkowicie się potwierdziły. Plebiscyt zwieńczyła przegrana Polaków. Na Powiślu za Polską opowiedziało się jedynie 7,6% głosujących, w powiecie olsztyńskim - 13,4%, a w powiecie sztumskim - 19,1%. Ostatecznie w dniu 12 sierpnia 1920 roku, Rada Ambasadorów przekazała stronie polskiej pięć wsi na Mazurach, oraz trzy wsie na Warmii.
Pomorze Gdańskie
Kolejną dzielnicą włączoną w granice niepodległego, powojennego państwa polskiego, było Pomorze Gdańskie. Przygotowania do tego uroczystego wydarzenia, rozpoczęto już 1919 roku. W ramach wspomnianych przygotowań:
- przystąpiono do organizowania pomorskiego urzędu wojewódzkiego
- w październiku 1919 roku, urząd wojewody pomorskiego, powierzono Stefanowi Łaszewskiemu.
W ramach przygotowań wojskowych, stworzono front pomorski, dowodzony przez generała Józefa Hallera. Z kolei, w listopadzie, strona polska oraz niemiecka, sygnowały stosowne porozumienia, w sprawie sposobu wycofywania żołnierzy niemieckich ze wspomnianego terenu, jak również w sprawie warunków czasowego pozostawania na ziemiach pomorskich, niemieckiej administracji. Wobec niemieckich ustępstw w wymienionych kwestiach, strona polska, wyrażała zgodę na nie likwidowanie niemieckich majątków, na terenie Pomorza, jak to przewidywał traktat paryski.Wcześniejsze przygotowania o typowo polskiej specyfice, oraz ustalenia ze stroną niemiecką, wpłynęły na bardzo pokojowe i bezkonfliktowe przejęcie Pomorza przez Polskę. W dniu 10 stycznia 1920 roku, na Pomorzu, a dokładnie w Toruniu, Grudziądzu i Chełmie, pracę rozpoczęły polskie komisje odbiorcze. Z kolei, jednostki wojskowe z dniem 17 stycznia 1920 roku, znalazły się na Pomorzu, 18 stycznia, przejęły Toruń, 23 - Grudziądz, po czym w dniu 10 lutego, generał Haller, dokonał zaślubin Polski z morzem. Tym samym, dobiegał końca proces przejmowania przez państwo polskie Pomorza Gdańskiego. Pierwszym komisarzem Polski na wspomnianym obszarze został Maciej Biesiadecki.
Granica wschodnia:
Kwestię granicy wschodniej Polski nie rozstrzygnięto podczas konferencji wersalskiej i pozostała ona otwarta. W poglądach polityków polskich ścierały się jej dwie koncepcje. Józef Piłsudski skłaniał się do idei federacyjnej. Zakładała ona oderwanie od Rosji: Białorusi, Litwy i Ukrainy jako niepodległych państw w federacji z Polską. Państwa te miały stanowić swego rodzaju mur przed Rosją. Inną koncepcję przedstawiał Roman Dmowski. Głosił program inkorporacji, czyli włączenia do Polski tych ziem litewskich, białoruskich i ukraińskich, na których Polacy stanowili znaczny odsetek ludności
Od listopada 1918 na południowym wschodzie trwał spór polsko-ukraiński o Galicję wschodnią. Walki toczyły się ze zmiennym powodzeniem. O zakończeniu walk ostatecznie zadecydowała sytuacja wojsk ukraińskich, które jednocześnie były atakowane z północnego wschodu przez bolszewików, oraz przybycie Armii Hallera. Polakom udało się do lipca 1919 wyprzeć armię ukraińską za Zbrucz, czyli za wschodnią granicę Galicji na tereny Ukraińskiej Republiki Ludowej, a we wrześniu 1919 podpisano rozejm.
Armia Czerwona odnosiła coraz większe sukcesy w swoim marszu na Zachód i w lipcu 1920 weszła na ziemie polskie. Wojsko dotarło wkrótce do Warszawy, gdzie 13 sierpnia rozpoczęła się decydująca bitwa warszawska. Polakom udało się obronić stolicę i do końca września wyprzeć wojska bolszewickie za Mińsk.
12 października 1920 r. delegacje polska i bolszewicka podpisały w Rydze umowy rozejmowe i podjęły rokowania pokojowe. 18 marca 1921 został ostatecznie podpisany traktat pokojowy między Polską, Rosyjską SRR i Ukraińską SRR. Granica Polski na wschodzie została ustalona na linii Zbrucza i Dźwiny obejmując po stronie polskiej ziemie na wschód od Bugu, należące przed 1914 r. do Rosji: zachodnią część Wołynia i Polesia z Brześciem, Pińskiem i Łuckiem, gubernie: grodzieńską oraz wileńską wraz z zachodnią częścią Mińszczyzny (Nieśwież). Rosja i Ukraina uznały polskie prawa do Galicji Wschodniej. W październiku 1920 roku Józef Piłsudski upozorował bunt gen. Lucjana Żeligowskiego. Zajmując Wilno i okolice, ogłaszając powstanie tzw. Litwy Środkowej. W wyniku postanowienia sejmu Litwy Środkowej, Wileńszczyzna z Wilnem zostały włączone do Polski w 1922 roku. Niepodległa Litwa proklamowała stan wojny z Polską, który trwał do 1938 roku.
Przebieg wschodniej granicy II RP został zatwierdzony przez Radę Ambasadorów 15 marca 1923.
*Śląsk Cieszyński
Na południu Polski trwał spór z Czechosłowacją o Śląsk Cieszyński oddziałujący przez wiele lat na atmosferę wzajemnych stosunków politycznych. 5 listopada 1918 w wyniku uzgodnień lokalnych rad: polskiej Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego i czeskiej Krajowej Rady Narodowej dla Śląska teren Śląska Cieszyńskiego został podzielony według kryterium etnicznego. Ustaleń tych nie uznały władze czeskie w Pradze i zażądały wycofania oddziałów polskich, aby uniemożliwić przeprowadzenie w polskiej strefie wyborów do sejmu. Wobec odmowy 26 stycznia 1919 wojska czeskie korzystając z zaangażowania Polski w walki z bolszewicką Rosją, zajęły wschodnią cześć Śląska Cieszyńskiego do rzeki Olzy. Nastąpiło to za aprobatą państw sprzymierzonych, które poparły czeską akcję. Na terenach Śląska Cieszyńskiego, a także Orawy i Spiszu miał się odbyć plebiscyt. Sprzeciw Czechów obawiających się przegranej, a także niekorzystna w tym momencie sytuacja Polski w wojnie z bolszewikami przyczyniły się do zmiany decyzji co do losów spornych terenów.
Na podstawie postanowień konferencji w Spa w dniach 5-16 lipca 1920, Rada Ambasadorów państw Ententy 28 lipca podjęła decyzję o zaniechaniu plebiscytu i arbitralnym podziale tego regionu. Mocarstwa koalicji przyznały Czechosłowacji większość spornych obszarów Śląska Cieszyńskiego, tzw. Zaolzia, Spiszu i Orawy. Szczególnie dotkliwa dla Polski była utrata Zaolzia ze względu na liczebną ludność polską, istniejące tam bogactwa naturalne i zakłady przemysłowe. Po czeskiej stronie granicy pozostało ok. 120 tysięcy Polaków.
8.unifikacja polityczna, edukacja, kwestie gospodarcze, kultura i szkolnictwo
9.przyczyny i skutki Zamachu majowego:
Lata poprzedzające zamach majowy to okres znacznych niepokojów w polskim życiu społeczno-politycznym. Powodami zamachu była właśnie pogarszająca się sytuacja polityczna (kryzys rządowy, skłocony parlament) i gospodarcza kraju, zaś bezpośrednią przyczyną seria kryzysów gabinetowych. Zamach rozpoczął się 12 maja 1926r. Dochodzi do słynnego spotkania na moście Poniatowskiego - Piłsudski vs Wojciechowski. Nie ma żadnego porozumienia. Piłsudski nie miał żadnej koncepcji władzy, chciał tylko przekonac rządzących do zmiany polityki. Podejmuje więc marsz na Warszawę, który zaczyna się na Pradze. Polsce grozi wojna domowa. Po trzech dniach walk w Warszawie, przewage zdobyly wojska Pilsudskiego. Wojska rządowe zaprzestały oporu. Walki pochlonely 400 ofiar smiertelnych, ponad tysiac osob odnioslo rany. Witos podał się do dymisji Wojciechowski oddaje władzę marszałkowi Ratajowi. Piłsudski dązy do wyciszenia sytuacji w kraju. Rataj desygnuje na premiera Bartla. Piłsudski szanuje ustrój i konstytucję majową, jdnak chce to wszystko uporządkować. Sejm wybiera na prezydenta Piłsudskiego (który nie przyjmuje tego wyboru, typuje Mościckiego). Sam zadowala się jedyną funcją - szefa wojska. Pod jego wpływem utworzono Głowny Inspektariat Sił Zbrojnych, co oddzieliło wojsko od wplywów rządowych. Społeczeństwo poparło Piłsudskiego po zamachu majowym ze względu na jego autorytet osoby charyzmatycznej, otoczonej legendą, program walki z endecją, wojnę celną, ożywienie gospodarcze. Za jego rządów spada bezrobocie, poprawiają się warunki pracy, ubezpieczenia społeczne zostają rozszerzone. Zostają podpisane pakty o nieagresji (z Niemcami Hitlera i Rosją Sowiecką), dochodzi do uspokojenia sytuacji międzynarodowej. Czasy te zaczynają rządy sanacji.
10.scharakteryzowac okres parlamentaryzmu
11.kwestia reform gospodarczych –Grabski
20.07.1923r. – wygłosił expose przedstawiające zdecydowany i śmiały porogram walki z inflacją oraz reformy skarbowo-walutowe;
Waloryzacja podatków;
Przyspieszenie wpłat nadzwyczajnej daniny majątkowej;
Redukcja wydatków państwowych;
Uzyskanie pełnomocnictw do wydawania ustaw w kwestiach związanych z reformą na okres 6 msc
Przyspieszono raty wpłat podatku majątkowego, skrócono terminy płatności zwaloryzowanych podatków bezpośrednich, podniesiono stawki podatku przemysłowego i gruntowego, wprowadzono podatek od nieruchomości;
Wprowadzenie jednorazowego podatku majątkowego i radykalne cięcia kosztów administracji państwowej, a także egzekucja danin publicznych;
Rozpisano pożyczkę wewnętrzną, podniesiono taryfy kolejowe i zahamowano inwestycje w tej dziedzinie;
Zlikwidowano ministerstwa Robót Publicznych i Zdrowia;
Sprzedawanie walut o stałym kursie za marki polskie àzahamowanie spadku kursu marki;
Rząd zaprzestał emisji marek na potrzeby skarbu, zaprzestanie dodruku pieniądza, wprowadzenie nowej waluty (złoty polski);
28.04.1924r. – założenie Banku Polskiego;
Zmiany organizacyjne w bankach państwowych: powstał Bank Gospodarstwa Krajowego, nowe podstawy prawne zyskały: Pocztowa Kasa Oszczędności i Państwowy Bank Rolny àmobilizowanie działalności inwestycyjnej poprzez rozwój kredytu długoterminowego, rozbudowa sektora państwowego w gospodarce polskiej;
Ujednolicenie systemu monopoli skarbowych: tytoniowego, spirytusowego, solnego, loteryjnego zapałczanego (poważne źródło dochodów budżetowych);
Reforma walutowa doprowadziła do ustabilizowania sytuacji gospodarczej i pozwoliła na rozwój Polski w latach 20.i 30. XX wieku .Złoty był do ‘39 walutą w pełni wymienialną o stabilnym kursie wymiany.
12.porównanie konstytucji marcowej i kwietniowej
MARCOWA
KWIETNIOWA
DATA PODPISANIA
17.03.1921r.
23.04.1935r.
USTRÓJ RP W ŚWIETLE KONSTYTUCJI
Nazwa: Rzeczpospolita Polska, wprowadzono ustrój demokratycznej republiki parlamentarnej: system parlamentarno-gabinetowy, gdzie władzę zwierzchnią sprawował naród przez organy w trójpodziale władzy
Ustrój prezydencki-autorytarny
WŁADZA USTAWODAWCZA
* Dwuizbowy parlament: Sejm – 444 posłów, Senat – 111 senatorów, obradujące razem to Zgromadzenie Narodowe
* Parlament wybierany co 5 lat w wyborach 5przymiotnikowych, Senat nie miał inicjatywy ustawodawczej, ale miał prawo veta wstrzymującego projekt ustawy na 60 dni, Sejm mógł uchwalić wstrzymaną przez Senat ustawę kwalifikowaną większością 11/20 głosów, Parlament miał prawo udzielania amnestii w drodze ustawodawczej
* Parlament mógł być rozwiązany przed końcem kadencji przez Sejm lub prezydenta za zgodą 3/5 Senatu.
* Dwuizbowy parlament: Sejm – 208 posłów, Senat – 96 senatorów;
* Parlament wybierany co 5 lat w wyborach 4przymiotnikowych- nieproporcjonalnych, 1/3 senatorów mianował prezydent;
Sejm sprawował funkcje ustawodawcze, uchwalał budżet i podatki, kontrolował działalność rządu; władza nie należała do Sejmu
PRAWO WYBORCZE...