Filozofia
Termin filozofia pochodzi od greckich słów philein (kochać miłować), sophia (mądrość), co oznacza umiłowanie mądrości.
Filozof to ten, kto kocha być mądrym i uważa, że kocha coś dobrego. Filozof chce być posiadaczem mądrości, ale filozof jeszcze mądrym nie jest, bo filozofia jest dążeniem do bycia mądrym, więc celem ostatecznym jest bycie sophos, czyli bycie mędrcem. Filozof to ktoś, kto poszukuje mądrości, chce zostać mędrcem a filozofia jako umiłowanie mądrości ma go do tego doprowadzić i co więcej wydaje się, że tylko na drodze filozoficznej można zostać mędrcem.
W dialogu „Uczta” Platona, który jest dialogiem o miłości główny bohater Sokrates mówi o filozofie, że jest kimś między bogiem, który nie potrzebuje dążyć do mądrości, bo mądrością jest, nie potrzebują pragnąć bycia mądrym, bo mądrym jest a głupcem, który uważa, że nie potrzebuje mądrości, bo taki stan rzeczy mu wystarczy. Głupiec to nie ten, który nie wie, ale ten, który nie chce wiedzieć, uważa, że mądrość i wiedza nie jest mu do szczęścia potrzebna. Mądry to taki, który chce się uczyć, chce wiedzieć. Filozofia jest umiłowaniem pewnego dobra, które da nam szczęście. Bycie mądrym daje nam szczęście, gdyż bycie mądrym to używanie rozumu a używanie rozumu jest czymś najbardziej boskim w człowieku.
Filozofia (w języku filozofów)
Według Pitagorasa filozof to ten, który docieka istoty rzeczy, pyta, „dlaczego?” I co więcej szlachetność filozofa i filozofii przejawia się tym, iż nie czerpie on z tego żadnych korzyści, że jest to czysta teoria (nauka dla samej nauki, poznanie dla samego poznania), żadnego interesu nie ma w tym by poznać istotę rzeczy.
Filozofia jest dziedziną aktywności, którą można nazwać transcendentną
(z łac. transcendere, tzn. wykraczać, przekraczać), sytuuje się poza sferą nauk.
Dziedziny filozofii i ich charakterystyka
Zdziwienie – prowadzi do bezradności, bezradność prowadzi do pokory wobec tego, co jest, a pokora wynika ze zrozumienia, czym jest świat i czym jest człowiek w tym świecie, czyli zrozumienia naszego stanowiska w świecie. Filozof jest człowiekiem pokory wobec tego, co jest, bo ma świadomość, że to, co jest przewyższa jego kompetencje intelektualne. Człowiek, którego nic nie dziwi nie może być filozofem, jest wg Platona głupcem. Człowiek, który czuje swoją bezradność, ma poczucie braku i chce to poczucie braku zlikwidować może stać się mędrcem.
Wątpienie – poddawanie wątpliwości tych rzeczy, które dla innych są oczywiste, jasne proste i trywialne. Jeśli kto chce filozofować musi zacząć od wątpienia. Wątpienie musi być punktem wyjścia. Według Kartezjusza każdy z nas przychodząc na świat jest obarczony pewnymi przesądami, więc jeśli chcemy filozofować to musimy się z tego oczyścić, musimy uznać, że to wszystko nie jest prawdziwe.
Dziedziny filozofii
Metafizyka pochodzi od greckich słów meta (poza), fizys (przyroda) zajmuje się tym wszystkim, co wykracza poza przyrodę, co wykracza poza doświadczenie. Jest fundamentalną refleksja filozoficzną o tym, czego nie widać Chce być refleksją nad rzeczywistością. W metafizyce szukamy boskiego punktu, z którego można zobaczyć całość bytu, całość rzeczywistości.
Ontologia pochodzi od greckiego słowa on (istniejący) wg Arystotelesa jest to wiedza, która bada byt jako byt, czyli bada wszystko to, co istnieje, jest refleksją nad jakościowymi aspektami bytu. W ontologii występują zasady ontologiczne, które z jednej strony są opisem rzeczywistości a z drugiej umożliwiają jakąkolwiek wiedzę
· Zasady ontologiczne
Zasada tożsamości mówi o tym, że każdy byt jest tym, czym jest, czyli każda rzecz jest tym, czym jest. Możemy określić tożsamość każdej rzeczy.
Zasada niesprzeczności mówi o tym, że nieprawdą jest, że danej rzeczy może jednocześnie przysługiwać i nie przysługiwać dana cecha pod tym samym względem.
Zasada racji dostatecznej mówi o tym, że każda rzecz ma w sobie lub poza sobą rację swojego istnienia.
Epistemologia pochodzi od greckiego słowa episteme (poznanie) zajmuje się poznaniem i odpowiada na pytania
Co możemy poznać?, Jakie są granice naszego poznania?
Za pomocą, czego poznajemy?,
Co to znaczy bycie prawdziwym?,
Na czym polega istota prawdy?
Etyka opisowa zajmuje się opisem tych wszystkich norm, zasad, reguł, które w historii występowały w danym miejscu i danym czasie, jest taką historią moralności
Etyka normatywna jest teoretyczną refleksją nad moralnością
Metaetyka refleksja na meta poziomie odpowiada na pytania:
Jakie znaczenie mają terminy etyczne?
Jaki jest status sądów etycznych?
Jakimi metodami możemy uzasadnić sądy etyczne?
Estetyka pochodzi od greckiego słowa aisthesis (zjawiać się, przejawiać) zajmuje się badaniem piękna, badaniem dzieła sztuki, przeżyciami estetycznymi, wartościami.
Aksjologia pochodzi od greckiego słowa akcja (cenność) to inaczej teoria wartości. Wartościami aksjologii są: obiektywizm (wartości istnieją niezależnie od podmiotu), subiektywizm (podmiot generuje wartości), relacjonizm (wartość powstaje w relacji miedzy podmiotem a przedmiotem). Wartości należy poznać za pomocą rozumu, uczuć i emocji, intuicji.
Antropologia pochodzi od greckiego słowa antropos (człowiek) zajmuje się człowiekiem jako bytem specyficznie ludzkim.
Filozofia polityczna zajmuje się kwestią państwa, relacją miedzy państwem a jednostką, fundamentalnymi wartościami politycznymi (sprawiedliwością dystrybutywną-społeczną, sprawiedliwością wymienną), relacją między wolnością a równością, analizą własności.
Metodologia nauk przedmiotem jej jest nauka jako rozum i jej rozwój, bada, jakie są kryteria teorii naukowej.
Logika jest nauka formalną i zajmuje się poprawnością rozumową, abstrahuje od znaczenia terminów.
Natura bytu u pierwszych filozofów
Pierwsze pytanie, jakie stawiali filozofowie dotyczyły struktury świata, czyli jaki jest byt, jakie jest wszystko to, co jest.
Wg Talesa podstawą życia jest woda. Wszystko, co żyje jest mokre a coś, co nie żyje jest suche. Woda jest zasadą rzeczywistości.
Anaksymander wprowadza do języka filozoficznego termin arche (przyczyna, zasada) i zadaje pytanie:, co było tym, co dało początek temu, co istnieje? I będzie to rozumiał jako zasadę, czyli jako cos, co cały czas w tym bycie uczestniczy. Anaksymenes twierdzi, że zasadą bytu jest powietrze. Argumentuje, iż powietrze jest czymś, co daje życie.
Heraklit twierdzi, że zasadą bytu jest ogień, z którego wszystko powstaje i który przemienia się na wszystko. Zmienność jest zasadą rzeczywistości, prawem opisującym przemiany a tymi przemianami rządzi logos (rozum). Jest to siła sprawcza, dzięki której jedne rzeczy przechodzą w drugie.
Parmenides twierdzi, że prawdziwy byt nie może być zmienny, musi być jeden niezmienny. Formułuje prawo „byt jest a niebytu nie ma”. Byt jest wieczny nie ma początku ani końca, jest ciągły nie ma żadnej przerwy w bycie. Uważał, że prawdziwy byt jest materialny i ma kształt kuli.
Pitagoras i pitagorejczycy uważali, że zasadą rzeczywistością jest liczba
Demokryt uważał, że zasadą rzeczywistości jest atom, czyli najmniejsza niepodzielna cząstka materialna.
Arete (cnota)
Wg Homera cnota przejawia się w sprycie
Wg Heziota posiadanie cnoty to bycie sprawiedliwym, przestrzeganie prawa
Wg Pindara i Teognisa nie można nauczyć się bycia dobrym człowiekiem, bo dobrym człowiekiem trzeba się urodzić. Cnota jest zarezerwowana dla arystokracji.
Wg Soloma dobry człowiek to arete politykę (dobry polityk), czyli dobry obywatel. Ci, co biorą udział w życiu politycznym to polites, czyli dobrzy obywatele a ci, co zajmują się swoimi sprawami i nie interesują się życiem politycznym to idiotes.
Sofiści
Sofiści twierdzą, że można się nauczyć być dobrym człowiekiem poprzez techne (sprawność, umiejętność) umiejętność tą, techne jest retoryka, czyli umiejętność przekonania do swoich racji.
Protagoras mówi, że Zeus obdarzył wszystkich ludzi jednakowo poczuciem sprawiedliwości i poczuciem wstydu. Jeśli coś jest w mocy człowieka to można się tego nauczyć. Można, więc nauczyć bycia dobrym obywatelem gdyż jest w mocy człowieka bycie sprawiedliwym i bycie wstydliwym. A jeśli coś jest w naszej mocy to możemy być za to karani. Aby być dobrym i harmonijnym człowiekiem potrzebne są dwie rzeczy:
Gimnastyka, by mieć harmonijne ciało
Muzyka, by mieć harmonie duszy
Człowiek jest miarą wszechrzeczy tzn., że, nie ma czegoś takiego jak obiektywne dobro czy zło. Człowiek decyduje o tym, co jest dobre a co złe a mędrzec potrafi rozeznać, co jest korzystne dla państwa a co korzystne nie jest.
Gorgiasz mówi, iż nie ma żadnej prawdy w filozofii. Nigdy nie dojdziemy do żadnej prawdy, że można tylko nauczyć się prawnego posługiwania się słowem.
Prowikos ukazuje, ze życie pozbawione przyjemności zmysłowych będzie życiem pożytecznym.
Hipiasz mówi, że istnieje zasadnicza różnica pomiędzy fyzei (prawo naturalne) a nomoi (prawo tworzone przez człowieka). Wszyscy natury jesteśmy równi. Prawo stanowione jest karykaturą prawa naturalnego. Prawo natury przemocą ustanawia pewne relacje między ludźmi.
Antyfont rozumie naturę w sensie biologicznym i zgodność z taką natrą jest czymś pierwotnym w stosunku do zgodności z prawem. Kiedy prawo powściąga naszą naturę czyni źle, bo prawo powinno być zgodne z naszą naturą.
Kalitles mówi, że sprawiedliwość wymyślili sobie słabsi by powściągać tych silniejszych.
Zarzuty stawiane Sofistom
uczą za pieniądze, sprzedają swoją wiedzę
nie posiadają teorii „uciekają w mroki niebytu”
przyjmują, iż nie ma prawdy w etyce
sankcjonują demokratyczny ustrój w Atenach
Obrona Sofistów
jako pierwsi kładą nacisk na człowieka
podział na prawo naturalne i prawo stanowione
uczyli paideja (wychowanie) kultury
Metody EtykaSokratesa:
elenktyka (gr. elenhos) – sztuka prowadzenia rozmów polegająca na zadawaniu pytań, dzięki którym można było dojść do istoty danego pojęcia, definicji danego słowa a te słowa to przede wszystkim cnoty.
maieutyka (gr.majeuzus- położnictwo) – sztuka umiejętnego wydobycia wiedzy na świat. Chodzi tu o wiedzę abstrakcyjną, którą człowiek posiada i należy ją tylko umiejętnie wydobyć
protreptyka czyli zachęta do bycia mądrym, poszukiwania prawdy, stawiania pytań i analizowania rzeczywistości. Zachęta odnosi się tylko do tych, którzy chcą być mądrzy.
Celem Sokratesa było kształtowanie duszy, kształtowanie człowieka wewnętrznego.
Platon (427-347 p.n.e.) nazywa swoją filozofię „drugim żeglowaniem” tzn. wtedy, kiedy nie ma wiatru i trzeba wziąć wiosła w swoje ręce.
Metafora jaskini
„pierwsze żeglowanie” oznacza świat fizyczny, materialny
„drugie żeglowanie” oznacza świat niematerialny, świat, którego nie widać.
Dialog „Państwo” zawiera metaforę jaskini, w którym Platon tworzy pewna dystynkcję pomiędzy dwoma światami.
Za światem jaskini stoi świat zmysłów.
Za światem słońca stoi świat idei, w którym istnieją idee wieczne, niezmienne, zawsze takie same.
Relacja między światem idei a światem zmysłów polega na tym, iż rzeczy uczestniczą w ideach. Rolą filozofów jest wyjście z jaskini, pójście w kierunku słońca i powrót do jaskini, by wyciągnąć z niej ludzi. Należy stopniowo przyzwyczajać się do tego, że świat idei jest prawdziwy, a świat zmysłów jest fałszywy.
W dialogu „Państwo” Platon mówi, żeby zrozumieć jak wygląda prawdziwa rzeczywistość musimy narysować pewną linię i podzielić na dwa nierówne odcinki. Granica pomiędzy większym i mniejszym odcinkiem jest granicą tego, co widzialne i niewidzialne. Rzeczy widzialne dzielimy na rzeczy i odbicia (cienie), natomiast rzeczy niewidzialne dzielimy na przedmioty matematyczne i idee. To jest struktura, która od najmniejszej ilości bytu sięga rzeczy, które mają najwięcej w sobie bytu i od rzeczy, które są najmniej jasne do rzeczy, które są najbardziej jasne. W odbiciach jest najmniej bytu, one są najsłabsze bytowo, w rzeczach jest bytu trochę więcej. Część niewidzialna jest większa od części widzialnej tzn., że większa jasność jest w odcinku niewidzialnym. Mamy większą i pewniejszą wiedzę o świecie niewidzialnym. Im bardziej wznosimy się w górę, tym mamy większą pewność. Poznanie idei jest kluczem do zrozumienia rzeczywistości. Filozof to ten, który potrafi wytłumaczyć jedność w wielości i wielość w jedności.
Czyli to, dlaczego rzeczywistość jest różnorodna, dlaczego jest wiele rzeczy i dlaczego one są. Ponad ideami muszą być dwie zasady zasada jednocząca i zasada różnicująca rzeczywistość. Jest to szczyt abstrakcyjnego myślenia, przez człowieka. Cała rzeczywistość jest wielością, ale cała rzeczywistość może być do jedności sprowadzona.
Struktura rzeczywistości wg Platona
Jedno Diada
ograniczone
nieograniczone
idee
niewidzialne (myślowe)
przedmioty
matematyczne
rzeczy
widzialne
odbicia
(cienie)
Podział duszy wg Platona
Dusza ludzka przebywała przed urodzeniem w świecie idei i przychodząc na świat posiada wiedzę, którą zdobyła w świecie idei. Anamneza- przypominanie
Dusza
część rozumna część impulsywna część pożądliwa
mądrość (sofia) męstwo (andreis) opanowanie (sofrosyne)
Platon dzieli przyjemności na czyste i mieszane.
Przyjemności mieszane to te, które powstają w wyniku zaspokojenia jakiegoś dotkliwego braku, rodzi się wtedy, gdy zostaje zaspokojony jakiś brak.
Przyjemności czyste to takie, które nie powstają w wyniku zaspokojenia jakiegoś braku.
Część rozumna musi panować nad częścią impulsywną i pożądliwą, dlatego, że w części rozumniej mamy do czynienia z największą ilością przyjemności czystej.
Część impulsywna czasem współpracuje z częścią rozumną a czasem z częścią pożądliwą. Tylko przy zdrowych emocjach, zdrowych uczuciach część impulsywna współpracuje z częścią rozumną. Jeśli brakuje nam zdrowych emocji to część impulsywna jest na usługach części pożądliwej. Jeśli część rozumna panuje nad częścią impulsywną i pożądliwą wtedy dusza jest harmonijna i sprawiedliwa.
Platońska koncepcja sprawiedliwości
Sprawiedliwość to ład duszy. Sprawiedliwość wobec innych zaszczepia w duszy ład duszy. Sprawiedliwe postępowanie wobec innych przyczynia się do ładu duszy. Jedyną motywacją do sprawiedliwego postępowania jest strach przed karą. Niesprawiedliwe postępowanie wobec innych powoduje nieład duszy, a nieład duszy to nieszczęśliwe życie. Żeby człowiek mógł taka sprawiedliwą duszę mieć, to musi żyć w sprawiedliwym państwie. Platon stara się pokazać, że jest możliwe skonstruowanie takiego państwa, które będzie najlepszym państwem dla człowieka, żeby ten człowiek mógł łatwo posiąść łatwo sprawiedliwą duszę.
Sprawiedliwe państwo to takie, które podzielimy na: mądrość męstwo i opanowanie
Jeśli te trzy części będą w harmonii to państwo będzie sprawiedliwe.
Państwo idealne to takie gdzie dzieci od najmłodszych lat kształcone są na żołnierzy, potem następuje selekcja i w wieku 20 lat najlepsi zostają przeznaczeni na władców i do 30 roku życia uczą się matematyki, astronomii, geometrii. Pomiędzy 30 a 35 rokiem życia uczą się dialektyki, czyli tej zdolności, która dotyczy idei. Pomiędzy 35 a 50 rokiem życia władcy mają rządzić a po 50 roku życia mają oddać się filozofii.
Pod koniec życia Platon odchodzi od idealistycznej koncepcji państwa. Tzn., ze nie da się stworzyć takiego państwa, które realizowałoby postulat sprawiedliwości.
Sąd nad Sokratesem uświadamia Platonowi, że sprawiedliwe państwo nie istnieje.
Nie będzie sprawiedliwości dopóty dopóki królowie nie zaczną filozofować lub filozofowie nie zostaną królami.
Arystoteles (384-322 p.n.e.) krytykuje Platona głównie za jego teorię idei zarówno na poziomie metafizycznym jak i na poziomie etycznym. Podstawowe założenie Arystotelesa jest takie, iż żeby zrozumieć rzeczywistość nie trzeba uciekać do świata idei. Odrzuca istnienie idei jako elementu tłumaczącego rzeczywistość. Nie potrzeba mnożyć bytów ponad konieczną potrzebę po to, aby wytłumaczyć świat, w którym żyjemy. Świat wg Arystotelesa tłumaczy się sam. Nie potrzeba szukać metafizycznego porządku.
Trzy podstawowe zasady ontologiczne
Pierwsze zasady mają odnosić się do całości bytu
Bóg to ostateczne podłoże wszelkiego istnienia
Substancja to platońska idea, to coś podstawowe, pierwsze, pierwotne, nie może istnieć poza światem rzeczywistym. Nie ma tylko materialnego charakteru. Jest to coś, o czym wszystko inne jest orzekane a samo nie jest orzekane o niczym.
Przypadłości to cechy, które są orzekane o różnych rzeczach.
Substancją jest człowiek, tzn., że o człowieku są orzekane różne rzeczy (kobieta, mężczyzna...). Na człowieka składają się różne przypadłości (wysoki, niski..)
Substancje są podłożem, na które nakładamy różne przypadłości.
Substancje proste to tylko bóg – substancja myśląca samą siebie
Substancje złożone (zwierzęta, ludzie, rośliny) składają się z formy i materii.
Hilemorfizm to pogląd mówiący o tym, iż substancje, z którymi mamy do czynienia w rzeczywistości są złożone z formy i materii.
Materia buduje formę.
Forma jest istotą rzeczy, naturą rzeczy, definicją rzeczy.
Przyczyny zasady wg Arystotelesa
Zasady (przyczyny):
1. Przyczyny wewnętrzne
formalna odpowiada na pytanie, co jest istotą danej rzeczy
materialna odpowiada na pytanie, z czego ta rzecz jest zrobiona
2.Przyczyny zewnętrzne
sprawcza odpowiada na pytanie skąd się ta rzecz wzięła
cechowa odpowiada na pytanie do czego ta rzecz służy
Eudajmonia
1. Przyjemność
2. Działalność społeczna obywatelska
3. Teoretyczna konstelacja
musi być czymś specyficznym dla człowieka jako człowieka musi być wewnętrzną sprawą człowieka, nie może być uzależnione od czynników zewnętrznych
Teoretyczna kontemplacja jest najlepsza dla człowieka, bo:
Dostarcza czystej przyjemności
Jest niezależna od czynników zewnętrznych
Zbliża nas do boga a tym samym do szczęścia
Bóg jest rozumem, więc jeżeli będziemy używać rozumu to będziemy szczęśliwi na miarę boga.
Jak dla każdego z nas eudaj...