HISTORIOGRAFIA PRL
1. Żadna z historiografii państw, które zostały dotknięte przez wojnę, nie wkraczała w okres powojenny z tak wielkimi stratami, jak właśnie polska nauka historyczna:
· Zniszczenia bibliotek i archiwów
· Likwidacja wyższych uczelni
· Zmarło lub zginęło 53% historyków
2. Żadnej z zachodnioeuropejskich historiografii po II WŚ nie dotyczyła tak bardzo, jak polskiej nauki historycznej, zmiana ogólnych warunków jej egzystencji:
· Zmiana granic i ich przesunięcie
· Nowy status Polski
· Zmiany ustrojowe
3. Podział historiografii na emigracyjną i krajową
Okresy historiografii PRL
1. Do przełomu lat 1948/1949
· Integracja środowiska historyków składających się z przedstawicieli przedwojennej nauki historycznej, z nowym państwem sprzyjało ich spontaniczne, niezależne od politycznych podziałów włączenie się do pracy nad odbudową dawnych i tworzeniem nowych struktur nauki historycznej
o Uruchomiono studia historyczne na dawnych i nowych uniwersytetach
o Powstały nowe instytucje oraz organizacje naukowe
o Udostępnianie ocalałych bibliotek i archiwów
· Środowiska związane z nową władzą z niechęcią odnosiły się do często przypominanej wówczas przez przedstawicieli nauki tezy, że może ona rzeczywiście służyć potrzebom kraju, kiedy zachowa swoją autonomię i głosiły ściślejsze powiązanie nauki z polityką państwa
· Zaczęto publikacje poddawać cenzurze
· Wśród historyków polskich narastała świadomość potrzeby rewizji dotychczasowej polskiej historiografii; odnosiła się do obszarów:
o Przemiany społeczno – polityczne jakie dokonały się podczas wojny i okupacji oraz bezpośrednio po jej zakończeniu
§ Krytyka tradycji rozumienia dziejów w kategoriach indywidualnych
§ Proponowano teoretyczno – metodologiczną reorientację podstaw historiografii
§ Wzrost zainteresowania historyków polskich problematyką dziejów społeczno – gospodarczych, co wiązało się z równoczesnym zahamowaniem badań nad historią polityczną
o Przewartościowanie obrazu dziejów – skoncentrowanie na kilku węzłowych problemach:
§ Historyczne korzenie Polski współczesnej
· poszukiwanie ich w Polsce Piastów, a krytyka rządów Jagiellonów; przemawiało za tym potrzeba dostarczenia historycznej legitymacji dla aktualnego kształtu polski
· Uczeni: K. Tymieniecki, Z. Wojciechowski, K. Maleczyński, J. Widajewicz, Z. Kaczmarczyk, H. Łowmiański
§ Stosunek do tradycji powstańczej
· Punktem odniesienia była ocena powstania warszawskiego, w którym doszukiwano się „sensu historii ostatnich dwóch wieków”
· Nowa władza nie dopuszczała do głosu obrońców decyzji o rozpoczęciu powstania, starała się przeciwstawić antynarodową politykę
· Dwa stanowiska:
o Myśl konserwatywna – odrzucenie myśli powstańczej
o Myśl marksistowska – gruntowną reinterpretacją tradycji powstańczej; powstanie ma być rozumiane jako przejawy walki społecznej
2. 1949 – 1956
· Władze podjęły ofensywę na froncie naukowym, mającą na celu przebudowę historiografii na wzór radziecki i zapewnienie jej monopolu
· Politykę stalinizacji nauki proklamowano na I Kongresie Nauki Polskiej (1951) – krytyczna ocena stanu historycznej
· Przystąpiono do przebudowy struktur nauki historycznej
o Ograniczono działalność dotychczasowych instytucji
o Utworzono na wzór radziecki nowe struktury historiografii partyjnej
o Zmieniono profil uniwersyteckiego nauczania historii
o Usuwano „niewygodnych” historyków
o Ujednolicanie systemu nauki we wszystkich krajach komunistycznych
o Na czele nowych struktur stanęli uczeni
· Przebudowa treści historiografii – I Metodologiczna Konferencja Historyków Polskich w 1951 w Otwocku; deklaracja do metodologii marksistowskiej
· Stalinizacja nauki historycznej oznaczała narzucenie materializmu historycznego w jego stalinowskiej interpretacji; teoria identyfikowana z ideologią
· Podstawowym zadaniem nauki historycznej miało być wg marksizmu badanie przez nią „obiektywnego charakteru praw w historii”, czyli potwierdzanie na podstawie historycznego materiału
· Badanie podstaw historii miało stanowić podstawę do przewidywania (kreowania) przyszłości
· Nastąpiła zmiana preferencji:
o dziedzin badań historycznych
§ Historia gospodarcza - znalazła się w centrum uwagi, zaczęła uchodzić za marksistowską
§ Historia społeczna – kierowała uwagę historiografii na problematykę konfliktów społecznych w dziejach; poszukując we wszystkich okresach dziejów walki klasowej
§ Historia kultury – neutralny obszar badawczy, stała się refugium dla tych historyków, którzy, często z pozanaukowych względów, musieli zmienić dotychczasowe zainteresowania badawcze
§ Historia polityczna – narażona na presję polityczną, stalinizm deprecjonował ją jako w gruncie rzeczy drugorzędną dziedzinę zainteresowań, gdyż był Stalin na niż szczególnie narażony
o Ukierunkowania chronologicznego (postępowe tradycje)
§ Przebudowa koncepcji dziejów Polski i wyznaczając w nowy sposób węzłowe momenty polskiego procesu dziejowego
§ Zaczęto odwoływać się do Odrodzenia, uznanego teraz za ogniwo tradycji socjalistycznego państwa
§ Oświecenie również zostało wsunięte do momentu dziejów Polski, które otworzyło nowe możliwości badawcze
§ Tradycji powstańczej nadano ostrzejszą wymowę klasową – jedynym warunkiem sukcesu wszystkich polskich powstań miało być radykalne rozwiązanie kwestii chłopskiej
§ Zaostrzeniu uległa ocena czasów międzywojennych – „zdrada narodowa”
· Schemat historiografii: implikował rozumienie każdego polskiego sukcesu jako rezultatu działań, podjętych w interesie zawsze postępowych mas ludowych, zaś każdej klęski – jako konsekwencji egoistycznej polityki klas posiadających
· „materiały pomocnicze na rok szkolny 1951/1952”
o Historia Polski – Grizelda Missalowa i Janina Schoenbrenner
o Podręcznik historii
o Całościowa synteza historii ojczystej
o Wymowa pesymistyczna
3. Od roku 1956
· W nowej sytuacji politycznej historycy podjęli otwarty obrachunek ze stalinizacją polskiej nauki historycznej
· VIII Powszechny Zjazd Historyków; referat T. Manteuffla – poddał druzgocącej krytyce niedostatki historiografii polskiej w minionym dziesięcioleciu, demaskując praktyki falsyfikatorskie uprawiane na Wydziale Historii Partii przy KC PZPR kierowanym przez oficjalnego historyka polskiego Tadeusza Daniszewskiego
· Zjazd zainaugurował w dziejach historiografii polskiej okres przezwyciężania stalinowskiego schematu i trudnych zmagań o jej uwolnienie spod presji politycznej, o zobiektyzowanie historycznego sądu
· Władza nie zamierzała zaś rezygnować z domagania się od historii legitymowania panującego systemu, lecz poczęła sobie zdawać sprawę, że stania jest dla społeczeństwa historią bardziej wiarygodną
· Najmniej opornie przebiegały zmiany w zakresie teoretyczno – metodologicznych; wycofanie się z traktowania teorii jako ideologii doprowadziło do:
o W praktyce dziejopisarskiej odwoływanie się do niego przestało być obowiązkowe, chociaż jego krytyka była źle widziana
o Ułatwiła otwarcie się polskiej nauki historycznej na opozycyjne w stosunku do stalinowskiego marksizmu
o Zastosowanie nowych koncepcji rozwijanych na zachodzie oraz otwarcie się na nowe idee rozwijane w innych krajach
o Wynikiem tego było liczne prace poświęcone metodologii historii: Jerzego Topolskiego oraz Witolda Kuli
· Coraz liczniejsi historycy w tym okresie usilnie domagali się najpierw rozluźnienia krępującego ich pracę ideologiczno – politycznego gorsetu, a później do jego zrzucenia
· Powodzenie zależało od tego, czy i o ile naruszały one obowiązującą aktualnie oficjalną wykładnie historii Polski, a z drugiej strony od stopnia ideologiczno politycznej drażliwości
· Każda podejmowana wówczas inicjatywa zmierzająca do opracowania syntezy historii Polski, musiała weryfikować biegowe sądy o procesach i wydarzeniach dziejowych lecz także odnosić się do ideologicznego dogmatu, który implikował rozumienie dziejów Polski jako monolinearnego panującego aktualnie systemu
· Historia Polski pod redakcją Manteuffla – nie została ukończona: dzieło zbyt obszerne
o Oskarżona od odpersonifikowanie obrazu dziejów polski
o Zdominowana przez ideologię
o Panował w niej ekonomizm
o Powściągliwość przy omawianiu stosunków polsko – rosyjskich i polsko – radzieckich
o Zdominowana przez problematykę gospodarczo – społeczno – ideologiczną
· Prace naukowców:
o Średniowiecz: J. Dowiat, Polska – państwem średniowiecznej Europy
o Rzeczpospolita szlachecka: A. Wyczański, Polska Rzeczą Pospolitą Szlachecką
o Okres zaborów: T. Łepkowski, Polska – narodziny nowoczesnego narodu
· Syntezy:
o J. Topolski, Dzieje Polski, jednotomowe, Poznań
o J. Tazbir, Zarys historii Polski, Warszawa
o J. Wyrozumski, J. Gierowski, J. Buszko, Historia Polski, Kraków
o W. Czapliński, Zarys dziejów Polski do roku 1864, niedokończona, autor położył akcent na dzieje społeczne w powiązaniu gospodarka i kulturą, wyeksponował znaczenie chrześcijaństwa i Kościoła, dowartościował epokę jagiellońską
o P. Jasienica
· Funkcjonuje system nadzoru – im historyczne syntezy były ogólniejsze, tym mocniej zaciskał się wokół niej ideologiczno – polityczny gorset, mniejsze opory budziły prace poświęcone poszczególnym okresom:
o Historia gospodarcza: Kula, Zientara, Landau, Tomaszewski
o Historia państwa i prawa: Bardach Juliusz
o Historia nauki: Suchodolski Bogdan Historia nauki polskiej
o Metodologia historii: Topolski, Kula, Moszczeńska, Bobińska
o Historia historiografii: Marian Serejski, Henryk Barycz, Jan Adamus
· Włączenie się polskiej historiografii społeczno – gospodarczej do nauki światowej, w której z czasem zdobyła znaczące miejsce; rozwój badań i odchodzenie od opisowości i stopniowej modernizacji jej aparatury pojęciowej
o Historia agrarna
o Dzieje produkcji: manufakturowej, rzemieślniczej, przemysłowej
o Dzieje handlu – zaniedbywano
· Badacze historii gospodarczej: Kula, Topolski, Jakóbczyk, Rusiński
o Staje się ona integralną historią społeczną
o &#x...