Piszemy wam o tym […] co słyszeliśmy
i widzieliśmy na własne oczy, co oglądaliśmy i dotykaliśmy własnymi rękami – o Słowie Życia.
(1J 1, 1)
Gdzie dzisiaj Sokrates prowadziłby swoje dialogi? W mediach i w sieci.(M.C. Taylor, E. Saarinen) WstępYoucat podał informację, że Youcat został przetłumaczony na język arabski oraz że młodzi ludzie w Libanie otrzymają go osobiście od papieża Benedykta XVI. Już z powyższych faktów widać, że Youcat jest swego rodzaju „katechizmem medialnym”, odpowiedzią na świat kultury medialnej. Ponadto gdy weźmie się pod uwagę fakt, że powstawał on w środowisku, gdzie wiara domagała się z jednej strony uzasadnienia i wzajemnej wymiany – komunikacji wiary między młodymi ludźmi a także między nimi a dorosłymi. Gdy weźmie się pod uwagę stronę edytorską (formułę i szatę graficzną), która zwiera w sobie wiele inspiracji katechetycznych oraz medialnych, to znajdujemy dodatkowe argumenty, aby Youcat widzieć jako próbę podjęcia dialogu z kulturą medialną. Jeśli tak, to z tego faktu wynikają także pewne zadania dla katechetycznego komunikowania wiary we współczesnym świecie, tak bardzo „przetwarzanym” przez świat mediów.
Już we Wstępie do Katechizmu znajdujemy papieskie odniesienia do kultury medialnej. Papież Benedykt XVI ukazuje jedną z istotnych cech nowego katechizmu dla młodych. Mianowicie katechizm jest skierowany do młodzieży, która zamieszkuje różne przestrzenie (kontynenty) kulturowe. Tym zaś co wydaje się wspólne dla wszystkich młodych, co ich łączy, jest świat mediów, które są niemalże symbolem współczesnej kultury. Papież wyraźnie odwołuje się do zjawisk, występujących we współczesnej kulturze, które jednocześnie w jakimś stopniu ją symbolizują. Są nimi między innymi komunikacja interpersonalna oraz komunikacja interpersonalna za pośrednictwem Internetu i tych wszystkich narzędzi, które on generuje. W tym kontekście papież inspiruje młodzież do aktywnej lektury katechizmu młodych słowami: „Studiujcie go (Youcat) w ciszy waszych pokoi, czytajcie we dwójkę, gdy się zaprzyjaźnicie, stwórzcie grupy i fora, wymieniajcie się przez internet”. Benedykt XVI ukazując młodym ludziom konieczność rzetelnego poznawania treści wiary, odwołuje się do symbolu współczesnej kultury medialnej, jakim jest komputer – „Musicie pojmować Waszą wiarę tak precyzyjnie jak informatyk zna system operacyjny komputera”. Papież używa języka ze świata mediów, współczesnych technologii, nie tylko – jak się wydaje – aby być zrozumiałym przez młodego czytelnika Youcat, ale także dlatego że dostrzega i respektuje świat nowych mediów, fakt istnienia nowej kultury przez nie wytwarzanej. W dalszej części Wstępu, gdy papież przestrzega przed niektórymi zjawiskami współczesności – takimi jak konsumpcjonizm czy pornografia – także odnosi się do fenomenów wytwarzanych przez kulturę medialną. Przez publikację Katechizmu Kościoła Katolickiego dla młodych Kościół wypłynął na wielki medialny ocean „żółtą łodzią”, aby łowić dla Chrystusa młodych ludzi nową siecią wiary.
Stając przed faktem publikacji Youcatu w kontekstach, które zostały wyżej zarysowane oraz jego obecności w katechetycznym krwioobiegu, należy sobie postawić pytanie: Jakie zadania stawia przed współczesną katechezą publikacja Youcatu? Próba odpowiedzi zostanie podjęta w czterech punktach: 1. Katecheza dialogu – fides ex auditu; 2. Katecheza rozumna – fides querens intelectum; 3. Katecheza wizualna – fides ex visu; 4. Katecheza zalogowana w Internecie – fides et communicatio.
1. Katecheza dialogu – fides ex auditu
Dialog w wychowaniu, szczególnie w wychowaniu w wierze, od strony antropologicznej ma swoje zakorzenienie w naturze człowieka – jest on istotą personalno-dialogową. Natomiast od strony teologicznej ma zakorzenienie w naturze Objawienia. Bóg wychodzi z inicjatywą podjęcia dialogu z człowiekiem, a człowiek na tę inicjatywę Boga odpowiada. Dialog w wychowaniu jest rozumiany jako metoda, proces oraz postawa. Zaś w zastosowaniu dydaktyczno-pedagogicznym zwykło się wyróżniać trzy rodzaje dialogu: rzeczowy, personalny i egzystencjalny. Istotnym wyróżnikiem zastosowania dialogu w katechezie jest wymiana doświadczeń religijnych i dążenie do współświadectwa.
Analizując genezę, sposób formowania się treści katechizmu Youcat oraz samą jego strukturę, dostrzegamy, iż mamy do czynienia z prowadzonym dialogiem katechetycznym w wielu aspektach. Już w pierwszych publikacjach po ukazaniu się Youcat znajdujemy wprost odniesienia do dialogicznego charakteru tego katechizmu. Dialog rozpoczął się na długo zanim zrodziła się idea napisania katechizmu dla młodych. Przez dziesięć Michaela von Heereman i ks. Johannes zu Eltz organizowali letnie obozy religijne (Relicamps) dla praktykującej katolickiej młodzieży. Celem tych obozów było pomóc młodzieży w przeżywaniu wiary w środowisku szkolnym i koleżeńskim, które w większości było co najmniej obojętne religijnie. Był to czas wzajemnego przebywania, rozmów, słuchania słowa Bożego, aby wiara mogą się rodzić i odradzać. Po Światowym Spotkaniu Młodych w Kolonii w roku 2005 w następnych dwóch latach zorganizowano podobne obozy celem przygotowania przez młodzież i dorosłych katechizmu dla młodych. Praca polegała między innymi na prowadzeniu swoistego dialogu z testem (z pytaniami i odpowiedziami) zawartym w Kompendium Katechizmu Kościoła Katolickiego. Była to długa i żmudna praca, ale pozwoliła młodzieży nie tylko zrozumieć treść Kompendium, ale także uczynić je bliższym ich życiu.
Youcat został przygotowany poprzez dialog w grupie młodzieży i dorosłych, między różnymi wyznaniami, i na drodze dialogu z tekstem Kompendium. Efekt dialogu z oficjalnym tekstem Kompendium Katechizmu Kościoła Katolickiego widoczny jest także w dwuczłonowym sposobie ułożenia treści Katechizmu młodych – pytanie i odpowiedź (w druku wytłuszczona). Dwuczłonowe przedstawienie odpowiedzi na postawione pytanie, które wcześniej zostało przepracowane przez młodzież, to także wyraz udzielenia głosu adresatom katechizmu. Wiara rodzi się ze słuchania. Potrzeba było słuchania tekstu Kompendium, wzajemnego słuchania w dyskusji, wreszcie słuchania, co Bóg do nich mówi przez te konkretne treści.
Zobaczmy przykład tej konstrukcji:
239. Jakie pozytywne efekty ma spowiedź?
Spowiedź jedna grzesznika z Bogiem i Kościołem. [1468-1470,1496]
Czas po rozgrzeszeniu jest jak prysznic po treningu, jak świeże powietrze po letniej burzy, jak pobudka w słoneczny letni poranek, jak nieważkość nurka… znowu mamy czystą kartę u Boga.
Drugi tekst pod pytaniem, napisany językiem młodzieży, jest swego rodzaju odpowiedzią, komentarzem do pierwszej odpowiedzi. Widzimy więc, jak bardzo autorzy katechizmu musieli ze sobą dialogować na temat konkretnej treści, aby ona była ich autorstwa. Danie głosu adresatom katechizmu jest wyrazem zaufania do nich, co jest przecież podstawą rodzenia się wiary.
Redagowanie pytań, którymi żyje adresat, i dawanie na nie odpowiedzi dokonuje się także poprzez odwoływanie się to tekstów biblijnych – w druku zamieszczany na marginesie tekstu. Jest to konkretne wskazanie dla katechezy, która ma prowadzić do wiary w Chrystusa, aby w poszukiwaniu zrozumienia doktryny Kościoła zawartej w Katechizmie Kościoła Katolickiego, odwoływać się do słowa Bożego. Umieszczenie testów biblijnych w Youcat nie jest przecież tylko ozdobnikiem, nie pełni roli li tylko argumentum ex Scriptura. Jest to wyraźne nawiązanie do tradycji biblijnej, do słów św. Pawła, iż wiara rodzi się ze słuchania (Rz 10, 17) – fides ex auditu.
Patrząc na tekst Youcatu od strony kultury medialnej, należy zauważyć, iż teksty umieszczone na szpalcie marginesowej mają długość SMS-ów. Ten rodzaj komunikacji jest dziś bardzo powszechny, szczególnie wśród młodzieży. Podobną ilość znaków mają wpisy na Facebooku, na mikroblogach (np. Twitterze) czy w innych mediach społecznościowych. Autorzy Katechizmu wyraźnie nawiązują do kultury świata młodych, żyjących w świecie zmediatyzowanym, „facbookowo-smartfonowym”. To wyraźny symptom podjętego dialogu z tą kulturą. Oczywiście to tylko forma, ale ważna i dlatego może spełniać ona rolę preewangelizacji, prekatechezy. Być może jest w tym także wskazanie, iż wiara w Chrystusa rodzi się powoli, krótkimi, ale mocnymi, ważnymi sygnałami. Dlatego być może jest to wskazanie dla nauczających katechezy, dla kaznodziejów, że nasze przepowiadanie słowa Bożego w jakiejkolwiek formie coraz bardziej powinno brać pod uwagę „medialną mentalność” współczesnych słuchaczy.
Inny aspekt katechetycznego dialogu obecny w Youcat to wskazanie na teksty Ojców Kościoła, świętych, chrześcijan innych wyznań i odwołanie się do tekstów literackich. Jest to widomy znak poszukiwania dróg wiary, nasłuchiwania Boga zarówno w tekstach głęboko katolickich, jak i w tekstach, które przynależą do kultury ogólnoludzkiej. Wydaje się, iż w zamyśle autorów była chęć ukazania, że w katechezie trzeba nasłuchiwać z jednej strony tego, co jest Tradycją Kościoła, doświadczeniem wiary świętych, ale także odkrywanie ziaren prawdy i dróg wiary w doświadczeniu myślicieli, pisarzy, poetów. Innymi słowy, aby podejmować katechezę w duchu Jana Pawła II, która będzie podejmowaniem dialogu z kulturą, a jednocześnie ewangelizowaniem.
Przenosząc powyższe spostrzeżenia na pole metodyczne katechezy, chciałbym zwrócić uwagę na dwie sprawy. Jeśli katecheza ma wypełnić zadanie stwarzania przestrzeni dialogu dla swoich adresatów, szczególnie ich dialogu z Bogiem, należy korzystać z szerokiej gamy metod biblijnych, metod pracy z tekstem. Konieczne jest poszerzanie stosowania różnorodnych metody pracy z tekstem biblijnym. Ma się czasem wrażenie, że w praktyce katechetycznej ograniczamy się tylko do kilku bardzo tradycyjnych metod analizy tekstu: przeczytaj i daj odpowiedź na pytania. Tego typu metoda nie motywuje młodzieży do osobistej i twórczej lektury słowa Bożego, z czego przecież rodzi się wiara. Na wzór tworzących Youcat należy zaufać młodzieży, dać szansę wypowiedzenia ich własnym językiem tego, jak i co rozumieją z tekstu biblijnego. Stąd koniecznie jest poszerzanie metodycznych kompetencji odpowiedzialnych za katechezę.
Warto zwrócić uwagę także na wykorzystywanie metod dramowych w pracy z Pismem Świętym, szczególnie na metodę bibliodramy oraz młodszą jej „siostrę” – bibliolog. Wykorzystanie metody bibliodramy w całościowym jest „wydaniu” np. na jednej a nawet na dwóch godzinach dydaktycznych jest raczej niemożliwe. Można jedynie wykorzystać jej pewne elementy. W pełni zaś metoda ta może „wybrzmieć” np. w czasie weekendowych wyjazdów w różnych grupach wiekowych, przy różnych okolicznościach duszpastersko-katechetycznych. Inaczej ma się rzecz z bibliologiem. Może być on stosowany z powiedzeniem w czasie zajęć dydaktycznych w szkole, w czasie spotkań w parafii, a nawet jako forma homilii. Powyższe dwie metody pomagają uczestnikom spotkań, katechezy głęboko wejść w przesłanie słowa Bożego i odczytywać je egzystencjalnie w historii własnego życia.
...