Zajęcia 5
MIASTO I PRZESTRZEŃ
Kształtowanie przestrzeni
A. Wallis – przestrzeń miejska jest dziełem ludzkim, społecznym, której rozumienie i ocena nadaje dopiero jej znaczenie i sens.
n Społeczeństwo kształtuje oraz użytkuje przestrzeń w trojaki sposób:
n Nadając jej określone materialne kształty
n Nadając tym kształtom określone funkcje i wartości
n Przyjmując określone formy zachowania w stworzonych przez siebie przestrzennych ramach
n Społeczeństwo kształtuje przestrzeń bezpośrednio – zmieniając ją, bądź pośrednio – przystosowując się do niej.
P. Rybicki - na kształtowanie i podział przestrzeni miejskiej wpływają czynniki ekonomiczne, ekonomiczno-społeczne i kulturowe. Ważnym czynnikiem modyfikującym przestrzeń są przeszkody naturalne. Prowadzą one do powstania układów przestrzennych o rozwoju koncentrycznym lub jednostronnie ukierunkowanym. Czynnikiem tworzącym określony układ jest zorganizowanie miejskiej przestrzeni przez jej zabudowę, rozkład ludności, przestrzenny podział pełnionych przez miasto funkcji. Z taką organizacją przestrzeni wiążą się kompleksy wartości i ocen uświadamiane przez ludzi.
Różne układy przestrzenne - mówi Rybicki – kształtują stosunki między ludźmi oraz organizację życia społecznego. Funkcje podziałów przestrzennych:
n Organizacja życia zbiorowego
n Podział ludności na społecznie określone strefy zamieszkania.
n Wyznaczanie kierunku rozwoju miasta: zagęszczenie ludności lub jej rozproszenie.
Skonstruowana przez człowieka przestrzeń miejska jest czymś danym, układ przestrzenny narzuca dystrybucję ludzi w przestrzeni, a istniejące podziały przestrzenne organizują życie społeczne zbiorowości.
Z. Pióro – na procesy osadnicze oddziałują czynniki ekologiczne, które stanowią geograficzną, biologiczną i techniczno-ekonomiczną bazę życia ludzi. Nad tą bazą nadbudowane są systemy więzi, zachowań i struktur społecznych. Miasto to system stosunków fizyczno-przestrzennych i społeczno-kulturowych ściśle ze sobą powiązanych. Zadaniem tego systemu jest zaspokajanie ludzkich potrzeb, do czego niezbędny jest jego zrównoważony i harmonijny rozwój.
Zachowania przestrzenne
Z. Pióro wyróżnia 3 rodzaje zachowań: osadnicze, komunikacyjne i organizacyjne. Zachowania jednostki w przestrzeni są wyznaczone przez role społeczne, jakie jednostka pełni w instytucji, której funkcja wynika z kolei z wymagań społeczeństwa. Odgrywając tę rolę jednostka zaspokaja swe indywidualne potrzeby.
Wzory zachowań przestrzennych
Z. Pióro wyróżnia 3 typy zachowań przestrzennych:
n Osadnicze
n Komunikacyjne
n Organizacyjne
Zachowania komunikacyjne i osadnicze układają się w pewne wzory będące wyrazem zróżnicowania cech społeczno-ekonomicznych jednostek oraz cech fizycznych i przestrzennych miasta. Zachowania zależą więc od układu instytucjonalnego i roli społecznej jednostki, a wzory zachowań wyznaczane są poprzez status jednostki i fizyczny charakter przestrzeni, czyli lokalizację przestrzenną.
Interpretacja zachowań przestrzennych
• Funkcjonalna:
Polega na ocenie systemu użytkowania ziemi z punktu widzenia zróżnicowań cech użytkowników; określeniu stopnia zaspokojenia potrzeb indywidualnych i zbiorowych przez istniejące struktury fizyczno-przestrzenne; ustaleniu rozmiarów zachowań dewiacyjnych i kompensacyjnych wynikających z niedostatku lub złego rozmieszczenia elementów fizycznych oraz sprawności społeczeństwa i aparatu władzy.
• Strukturalna:
Polega na zbadaniu, czy struktura alokacyjna aglomeracji działa kompensacyjnie, czy jest adekwatna do potrzeb oraz czy kumuluje różnice społeczno-ekonomiczne, czy rozmieszczenie elementów struktury przestrzennej umożliwia optymalizację dostępności.
• Behawioralna:
Zmierza do identyfikacji wzorów zachowań w różnych grupach społecznych i różnych lokalizacjach przestrzennych, odróżnienie wpływu na zachowania przestrzenne środowiska fizycznego i organizacyjnego od wpływu wzorów kultury, określenia różnic między strukturami przestrzennymi a wzorami zachowań.
A. Wallis – kluczowym zjawiskiem dla zrozumienia przestrzennych zachowań społecznych jest funkcjonalne wartościowanie miasta. Jest to synteza trzech procesów: poznawania przestrzeni, określanie swoich potrzeb przestrzennych i kształtowanie własnych kryteriów oceny.
O ile dla Z. Pióry zachowania przestrzenne określane są raczej przez świat zewnętrzny w stosunku do jednostki, o tyle dla A. Wallisa są one rezultatem wiedzy, potrzeb i wartościowania jednostki.
Dla Z. Pióry zachowania przestrzenne są określane głównie przez role, jakie jednostka odgrywa w układzie instytucjonalnym, dla A. Wallisa wyznaczane są one przez potrzeby jednostek.
Miasto i przestrzeń
Aleksander Wallis
Przestrzeń społeczne jest przedmiotem ściśle związanych ze sobą procesów:
n Poznawania
n Wartościowania
n Kształtowania
n Użytkowania
Poznawanie przestrzeni
n jest źródłem wiedzy o przestrzeni i podstawą jej wartościowania
n na wiedzę o przestrzeni składają się zarówno doświadczenia pochodzące z działalności praktycznej, z badań naukowych, jak i z penetracji świata dokonywanych przez literaturę i sztukę.
n jest procesem ciągłym , polega na stałej konfrontacji nowych zdobyczy poznawczych z zastanym przez każde pokolenie kapitałem wiedzy odziedziczonej
n wiedza o przestrzeni jest zróżnicowana w zależności od klasowej i zawodowej stratyfikacji społeczeństwa
Poznawanie przestrzeni
Proces poznawania przestrzeni przebiega u jednostki w dwóch płaszczyznach:
n dąży ona do posiadania wiedzy ogólnej o wybranych przestrzennych całościach
n prowadzi nieustanne rozpoznawanie swojego bezpośredniego otoczenia
Wartościowanie przestrzeni
Wallis wyróżnia 7 kryteriów wartościowania przestrzeni:
n techniczne
n przyrodnicze
n ekonomiczne
n społeczne
n historyczne
n estetyczne
n sakralne
Wartościowanie przestrzeni
n Kryterium sakralne – wiążemy z reguły z funkcjonowaniem określonych wierzeń bądź całych religijnych systemów lecz nie zawsze czego przykładem może być Grób Nieznanego Żołnierza, mogiły przodków czyli miejsca uznawane święte w kategoriach świeckich
n Kryteria społeczne – stanowią liczną grupę, najważniejsze są te związane z rolą rozmaitych przestrzeni jako przedmiotu, a zarazem narzędzi identyfikacji i integracji ( przestrzenie, które są podstawą poczucia wspólnoty lub obcości dla różnych grup)
n Kryteria historyczne – dotyczą wartości ustalonych w przeszłości i nadanych żyjącemu społeczeństwu w postaci dziedzictwa
Kształtowanie i użytkowanie przestrzeni
Społeczeństwo kształtuje i użytkuje przestrzeń w trojaki sposób:
n Nadając jej określone materialne kształty
n Nadając tym kształtom określone funkcje i wartości
n Przyjmując określone formy zachowania w stworzonych przez siebie przestrzennych ramach
Pojęcie przestrzeni społecznej
Przestrzeń społeczną danej zbiorowości stanowi użytkowany i kształtowany przez nią obszar, z którym wiąże ona system wiedzy, wyobrażeń, wartości i reguł zachowania, dzięki którym identyfikuje się ona najpełniej z tym właśnie obszarem
Pojęcie przestrzeni społecznej
Definicja ta implikuje kilka założeń:
n Uznaje, że pewien obszar staję się przestrzenią społeczną dopiero wówczas, gdy jest użytkowany przez określoną zbiorowość i użytkowanie to jest podporządkowane określonym regułom społecznego zachowania
n Ta sama przestrzeń może być odmienną przestrzenią społeczną dla różnych grup
n Zmiana funkcji i wartości przestrzeni społecznej może polegać nie tylko na przemianach jej cech fizycznych lecz również na zmianie panujących o niej wyobrażeń
Wartość otoczenia dla jednostki
Zachowanie jednostki w konkretnym otoczeniu wynika z relacji roli społecznej, osobowości i aktualnych dążeń jednostki z wartościami jakie reprezentuje dla niej dana przestrzeń. W grę wchodzą wartości, które można określić jako:
n Instrumentalne
n Sytuacyjne
n Egzystencjalne
Wartość otoczenia dla jednostki
Do instrumentalnych wartości danej przestrzeni zaliczymy:
n funkcjonalny charakter przestrzeni określany takimi nazwami jak ulica, plac, pole, jezioro
n charakter przestrzeni z punktu widzenia jej społecznego statusu np. sakralny lub świecki
n możliwość orientacji w rozkładzie czy planie danego miejsca
Wartość otoczenia dla jednostki
Do wartości sytuacyjnych zaliczymy:
n poczucie fizycznego i psychicznego bezpieczeństwa bądź zagrożenia
n możliwość identyfikacji jednostki z daną przestrzenią
n poczucie jawności lub anonimowości w danej przestrzeni
n możliwość podjęcia na danym obszarze wybranych i aktualnie pożądanych ról społecznych
n możliwość realizowania swego prestiżu i własnej osobowości
Wartość otoczenia dla jednostki
Do wartości egzystencjalnych zaliczymy te wszystkie wartości, które dostarczają jednostce niezbędnych jej przeżyć o charakterze emocjonalnym, estetycznym i intelektualnym, a także wiążą się z jej poczuciem tożsamości społecznej i kulturowej, z jej światopoglądem, wiarą religijną
Miasto jako system
Miasto jest systemem złożonym z dwóch podsystemów:
n Społecznego
n Urbanistycznego
Podsystem społeczny
n to zbiorowość użytkowników miasta, których podstawową strukturę tworzą jego mieszkańcy
Podsystem społeczny
Podział społeczeństwa miejskiego na zbiorowości:
n terytorialne
n terytorialno-funkcjonalne
n funkcjonalne
Poszczególnym zbiorowościom odpowiadają określone przestrzenie i instytucje.
Podsystem społeczny
Podsystem urbanistyczny
n całokształt materialnych elementów miasta, stworzonych przez człowieka, jak i elementów naturalnych
n odzwierciedla wszystkie podstawowe zróżnicowania podsystemu społecznego
n zmienia się znacznie wolniej niż społeczny
Podsystem urbanistyczny
Charakterystyka tego podsystemu obejmuje spory zakres zagadnień:
n Podstawowych dla miasta obszarów
n Kulturowych wartości
n Wartości informacyjnych
Podsystem urbanistyczny
Podział przestrzeni:
n Otwarta i zamknięta
n Publiczna i instytucjonalna
n Według pełnionych dominujących funkcji
n Według znaczenia lub zasięgu wykonywanych funkcji
Podsystem urbanistyczny
Analizy każdej sklasyfikowanej przestrzeni możemy dokonać poprzez określenie:
n wartości ekologicznych
n wartości kulturowych
n wartości informacyjnych
n typu zbiorowości jakie ją użytkują
n społecznej pojemności
Funkcjonalne wartościowanie miasta
l Poznawanie i wartościowanie miasta, które prowadzi do decyzji o zachowaniu przestrzennym
l Można je uznać za syntezę trzech procesów:
n poznawanie przestrzeni
n odczuwanie potrzeb przestrzennych
n kształtowanie własnych kryteriów oceny przestrzeni
Funkcjonalne wartościowanie miasta
n pozwala jednostce dążyć do optymalizowania korzyści, jakie może osiągnąć na zamieszkiwanym i użytkowanym obszarze
n miasta pozwala jednostce ustalić zależność, jaka istnieje między jej własnym statusem i prestiżem społecznym
n dotyczy intensywności z jaką użytkowane są poszczególne obszary miasta
n spełnia rolę homeostatyczną wobec społecznego użytkowania obszaru miasta
Przemiany systemu
n Stany systemu urbanistycznego mierzymy za pomocą liczb bezwzględnych lub wskaźników odnoszących się do setek parametrów
n Stany podsystemu społecznego określamy również za pomocą liczb bezwzględnych, lecz znacznie częściej za pomocą wskaźników
n Stany elementów całego systemu oceniamy za pomocą relacji wybranych parametrów podsystemu społecznego do wybranych parametrów podsystemu urbanistycznego
Cele rozwoju
l Kształtują się pod wpływem potrzeb i możliwości wewnętrznych i zewnętrznych warunków ekonomicznych, w wyniku aktualnego układu sił społecznych i politycznych
l...