ystemy zarządzania i finansowania sportu
Autor: Jolanta Żyśko
Pod koniec XX wieku i na początku XXI sport charakteryzował się istotnymi zmianami oraz wzrostem jego znaczenia jako zjawiska społecznego, ekonomicznego i politycznego. Wypełnia on obecnie coraz więcej funkcji: edukacyjnych, zdrowotnych, społecznych, kulturalnych oraz rekreacyjnych. Dotyczy to zarówno sportu dla wszystkich jak i sportu wyczynowego.
W sporcie dla wszystkich obserwujemy wzrost poziomu uczestnictwa w aktywności sportowej. W 2004 roku 38% mieszkańców krajów członkowskich Unii Europejskiej deklarowało aktywność fizyczną w ostatnim tygodniu, co w stosunku do wyników badań przeprowadzonych w 2003 r. na mieszkańcach „15” wykazuje wzrost o około 5%. W krajach skandynawskich, takich jak: Finlandia i Szwecja, aż 70% ludności deklaruje uprawianie aktywności fizycznej przynajmniej raz w tygodniu. Działalność ta ma przede wszystkim charakter zinstytucjonalizowany. Około 20% mieszkańców Europy jest członkami klubów sportowych, głównie klubów fitness, w których swoją aktywność deklaruje ponad połowa uprawiających sport w różnego typu organizacjach (2004). Są kraje, w których współczynnik zinstytucjonalizowanego uczestnictwa w sporcie wynosi blisko 50% (np. Finlandia) (Tokarski, Steinbach, Petry, i Jesse, 2004).
Rozwój sektora sportowego ciągle jeszcze opiera się głównie na organizacjach non-profit często wspieranych ze środków publicznych. Jednocześnie jednak obserwowany jest bardzo istotny wzrost wartości ekonomicznej sportu.
Ekonomiczny rozwój tego sektora sportowego oceniany jest także bardzo wysoko. W 1997 roku w Stanach Zjednoczonych dochód narodowy brutto ze sportu (Gross National Sports Produkt – GDSP) został oceniony na 213 miliardów dolarów i uznano sport za jeden z najbardziej rozwijających się i mających największy wpływ na gospodarkę amerykańską sektor. Jednocześnie bardzo wysoko oceniany jest ogromny potencjał tego rynku w kształtowaniu nowych miejsc pracy (Li, Hofarce, i Mahony, 2001). W Europie badania przeprowadzone w 2006 roku podczas austriackiej prezydencji w UE wskazują, iż sport w jego szerszym ujęciu (włączając turystykę i ćwiczenia zdrowotne) wygenerował w 2006 roku dochód w wysokości 407 miliardów Euro, co stanowi około 3,7 % GDP UE i około 15 milionów miejsc pracy, co stanowiło około 5,3 % europejskiego rynku pracy (Dimitrov, 2006).
Najbardziej popularną i mocno skomercjalizowaną dyscypliną sportu jest piłka nożna. Na świecie jest zarejestrowanych 38 milionów graczy oraz 5 milionów sędziów i działaczy (FATF/OECD, 2009). Jednocześnie futbol zmienia się z bardzo popularnej dyscypliny sportu w globalny biznes. Według Deloitte Annual Review of Football Finance (Deloitte, 2009)ogólna wielkość europejskiego rynku piłki nożnej wzrosła istotnie od 1991 i osiągnęła poziom około 14,6 miliarda Euro w sezonie 2007/08 (co stanowi około 0,1 GDP Unii Europejskiej). Stało się tak głównie za sprawą wzrostu dochodów pięciu największych lig europejskich (angielskiej Premier League, francuskiej I Ligi, niemieckiej Bundesligi, hiszpańskiej Primera i włoskiej Serii A), które osiągnęły dochód w wysokości 7,7 miliarda Euro. Znaczenie miały tu także odbywające się w 2008 roku Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej EURO 2008 (Deloitte, 2009).
Piłka nożna stała się tym samym nie tylko źródłem dochodu dla wielu ludzi, ale instrumentem ekonomicznego rozwoju lokalnego, spójności społecznej, edukacji, rozwoju personalnego oraz przekazu społecznych i kulturowych wartości. Jednocześnie jednak częściowo za sprawą rozwoju ekonomicznego i wzrostu komercjalizacji, piłce nożnej towarzyszą także zjawiska negatywne, takie jak korupcja, przemoc na stadionach, „pranie pieniędzy” i itp. (FATF/OECD, 2009).
Wzrost znaczenia sportu jako zjawiska społeczno-ekonomicznego i politycznego powoduje wzrastające zainteresowanie sportem jako czynnikiem sukcesu nie tylko samych organizacji sportowych, ale także władz lokalnych, regionalnych oraz narodowych. Osiąganie sukcesu sportowego na miarę sukcesu światowego nie jest już możliwe przy bazowaniu na dotychczasowym modelu stowarzyszeniowym sportu. Dlatego też coraz więcej klubów sportowych adaptuje bardziej systematyczny, profesjonalny, oparty na wiedzy model zarządzania i rozwoju sportu wyczynowego. Mechanizmy takie dają się obserwować w stosunku do całych systemów zarządzania sportem wyczynowym na poziomie narodowym (Żyśko, 2008).
Jednocześnie postępujący proces globalizacji oraz rosnący wpływ organizacji europejskich powoduje zmiany zachodzące w obrębie systemu zarządzania sportem w Europie. Zmiany we współczesnych systemach sportu wyczynowego podyktowane są całym szeregiem czynników globalnych i kontynentalnych. Jednym z nich jest kształtowana na poziomie światowym polityka odnosząca się do ruchu sportowego czy sportu olimpijskiego, ale także pojawiająca się w Europie polityka Unii Europejskiej czy Rady Europy odnoszącą się do działalności sportowej (np. tzw. europejski model sportu).
Dyskusja nad rolą państwa w stosunku do polityki społecznej w ogóle, a w odniesieniu do sportu w szczególności, stała się w ostatnich latach bardzo powszechna w krajach rozszerzonej Unii Europejskiej.
Z jednej strony daje się zaobserwować zjawiska świadczące o tworzeniu wspólnej polityki ponadnarodowej (globalnej czy europejskiej) w odniesieniu do wielu aspektów życia społecznego. Z drugiej zaś strony wzrasta także rola „państwa” (lub sektora publicznego w ogóle) jako istotnego kreatora polityki „lokalnej” (narodowej), będącej swoistą reakcją na działania czynników ponadnarodowych, ale pozostającej nadal pod istotnym wpływem działania czynników wewnętrznych (o rodowodach zarówno współczesnych, jak i historycznych).