Barwa należy do podstawowych elementów składowych kompozycji florystycznej.
Za pomocą barwy można w kompozycji wyrazić temat, wywołać emocje, budować
przestrzeń. W systemie oceny prac florystycznych ustanowionym przez FLORINT barwa
stanowi aż 20% sumy punktów i jest jedynym wyodrębnionym środkiem wyrazu
artystycznego szczegółowo analizowanym przez sędziów. Na temat barwy dyskutowano
od zawsze, napisano masę książek, wymyślono wiele teorii. W literaturze poświęconej
florystyce na ogół funkcjonuje jedna – teoria barw Jana Ittena oparta na powszechnie
znanym, składającym się z 12 części, kole barw.
Koło barw Jana Ittena
→ Barwy podstawowe
Są to trzy główne barwy w kole barw w najczystszej formie: żółta, czerwona,
niebieska. Barwy te nazywane są jako generatywne kolory pierwotne, barwy zasadnicze
lub barwy pierwszorzędowe. Są one podstawowe w tym sensie, że żadnej z nich nie
można otrzymać w wyniku zmieszania z innymi barwami i żadna nie posiada
jakiegokolwiek wspólnego elementu z dwoma pozostałymi.
→ Barwy pochodne
Pomiędzy barwami podstawowymi w kole znajdują się barwy pochodne, nazywane
drugorzędnymi, złożonymi, pośrednimi lub wtórnymi. Są to pomarańczowa, zielona,
fioletowa. Powstają one w wyniku zmieszania w równych częściach sąsiadujących barw
podstawowych:
żółty + czerwony = pomarańczowy
niebieski + żółty = zielony
czerwony + niebieski = fioletowy (nazywany także purpurowym).
→ Barwy trzeciorzędowe
Jeżeli połączy się barwy pierwszorzędowe i drugorzędowe, wówczas otrzyma się
barwy trzeciego stopnia, które zajmują pozostałe miejsca w kole barw.
Łączenie barw
→ Monochromatyczne
Polega na łączeniu odcieni jednej barw, np. jasnoniebieski + niebieski +
ciemnoniebieski. Ten rodzaj kompozycji kolorystycznej nazywany jest także jako harmonia
monochromatyczna ton-sur-ton, harmonia małych kontrastów lub harmonia zgodności
tonów.
→ Analogiczne
Dopasowuje się do siebie barwy leżące bezpośrednio koło siebie w kole barw, np.
żółty + żółtozielony + zielony. W literaturze ten sposób łączenia barw określany jest jako
harmonia polichromatyczna ton-sur-ton, harmonia barw sąsiadujących i podobnie jak
wcześniej, harmonia małych kontrastów.
→ Komplementarne
Polega na tworzeniu kontrastowych połączeń barw, które w kole znajdują się w
prostej linii naprzeciwko siebie. Najsilniejsze efekty uzyskuje się zestawiając barwy
podstawowe i pochodne, w proporcjach: czerwony + zielony (50% : 50 %), żółty +
fioletowy (25% : 75%), niebieski + pomarańczowy (70% : 30%). W przypadku kombinacji
złożonych z trzech barw w układzie komplementarnym łączy się barwę podstawową z
barwami trzeciorzędowymi znajdującymi się po obu bokach barwy naprzeciwległej, np.
żółty + niebieskofioletowy + czerwonofioletowy. Jeżeli w kompozycji mają być użyte cztery
barwy to wpisuje się do koła barw kwadrat lub prostokąt – ich boki wskazują barwy, które
ze sobą tworzą podwójny kontrast komplementarny, np. zielony + żółtopomarańczowy +
czerwony + niebieskofioletowy. Kontrast komplementarny nazywany jest inaczej jako
kontrast dopełniający, harmonia barw dopełniających, a także harmonia dużych
kontrastów.
→ Kontrast „kolor kontra kolor”
Ten rodzaj kontrastu dotyczy barw czystych. Najsilniejszym przykładem jest
kombinacja trzech barw podstawowych: żółtej, czerwonej i niebieskiej. Kontrast ten bywa
nazywany harmonią trójkątną ponieważ barwy w nim użyte tworzą układ trójkąta
równobocznego wpisanego w koło barw.
→ Kontrast kolor – nie kolor
Czerń i biel nie znajdują się na kole barw dlatego nie są uważne za kolory,
podobnie jak wszystkie odcienie szarego. Czerń interesująco kontrastuje z ciemnymi,
ciężkimi barwami (np. bordo), biel z lekkimi, pastelowymi (np. róż).
→ Kontrast ilościowy
Stosowany przy kompozycjach bardzo bogatych kolorystycznie, wręcz wzorzystych,
w których niektóre barwy tylko się akcentuje, inne stanowią zaś dominantę. W celu
zrównoważenia efektu pomocny jest opracowany przez Goethego system punktacji: żółty
– 9, pomarańczowy – 8, czerwony – 6, zielony – 6, niebieski - 4, fioletowy – 3. Punkty
wskazują że np. barwa niebieska musiałaby w kompozycji mieć dwa razy większy udział
niż pomarańczowa, żeby osiągnąć ten sam efekt ilościowy.
→ Kontrast jakościowy
Ten kontrast jest utworzony przez barwy czyste i złamane. Barwy czyste to w
pierwszej kolejności barwy podstawowe. Są proste, surowe w przeciwieństwie do barw
złamanych, które charakteryzują się większą subtelnością i naturalnością.
→ Kontrasty „ciepły-zimny”, „jasny-ciemny”, „aktywny-pasywny”
Ze względu na temperaturę można wyróżnić barwy ciepłe jasne (np. jasnożółty),
ciepłe ciemne (np. fuksja), zimne jasne (np. limonkowy), zimne ciemne (np. oliwkowy),
neutralne (np. szary). Barwy ciepłe jasne dają kompozycji energię, mają przyjazny i
aktywny charakter, mocno rzucają się w oczy. Barwy ciepłe ciemne budzą skojarzenia z
tradycją i odprężeniem. Zimne jasne nie skupują uwagi, dają poczucie ładu i spokoju.
Barwy zimne ciemne są pasywne, wyrażają stabilność i jakość.
Kontrast "jasny-ciemny"
Propozycja podania pomidorów koktajlowych, w które umieszczono kwiaty nasturcji
Tekst, kompozycje i zdjęcia: Piotr Salachna
Kierownik Podyplomowych Studiów Florystyka ZUT Szczecin