ZACHOWANIE ŚWIŃ
Zachowanie gatunkowe świń jest w dużym stopniu narzucone i ograniczone przez system utrzymania.Często nie są one w stanie wyrazić zachowań, które są inicjowane przez bodźce pochodzenia endo- i egzogennego. Ze względu na sposób chowu, nie wiemy też czy w taki sam sposób i w tym samym stopniu byłyby te zachowania wyrażane w naturze i jak dalece są one zniekształcone i ograniczone.
Świnie odznaczają się charakterystycznym dla nich zachowaniem i reakcjami w określonych sytuacjach. Egzystują jako grupy ssących prosiąt przy matkach, zaś w późniejszym wieku jako grupy prosiąt odsadzonych, warchlaków, tuczników, a także loch i knurów. W każdej z tych grup świnie wykazują określone zachowania i tworzą swoistą strukturę hierarchiczną.
Obraz zachowań świń kształtuje wiele czynników, m.in. podłoże genetyczne, płeć, wiek, masa ciała, stan fizjologiczny, mikroklimat i urządzenia wewnętrzne pomieszczeń, liczebność
czas formowania grup, zagęszczenie w kojcu, technologia i organizacja chowu, poziom higieny i profilaktyki oraz relacje zwierzę – człowiek.
Zachowanie świń w określonych warunkach bytowania może być różne w zależności od rasy. Świnie rasy polska biała złotnicka wykazują większą aktywność motoryczną, są bardziej agresywne i częściej zajmują miejsce przy korycie niż świnie rasy duroc. Także różnorodność rasowa w kojcu miała wpływ na aktywność zwierząt, procesy tworzenia hierarchii stadnej i rywalizację o pokarm.
Występują także różnice w zachowaniu się zwierząt różnej płci. SAMICE cechują się większą troskliwością o potomstwo, łagodniejszym temperamentem, większą uległością w stosunku do innych osobników, większą potrzebą poczucia bezpieczeństwa, są bardziej płochliwe. SAMCE są bardziej agresywne, mają silniejszą potrzebę dominowania nad innymi osobnikami i większą niezależność.
Wpływ temperatury pomieszczeń na zachowanie się świń
Wymagania termiczne świń są bardzo zróżnicowane w zależności od wieku, masy ciała, a także systemu utrzymania i poziomu żywienia.Największy wpływ temperatury na zachowanie się świń zaznacza się na etapie odchowu prosiąt. Nowo narodzone prosięta nie mają jeszcze prawidłowo rozwiniętego mechanizmu termoregulacji – dlatego starają się instynktownie zapobiegać dużym utratom ciepła, np. przez skupianie się. W grupie prosiąt nie naświetlanych (temp ok. 17°C) prosięta układały się jedno na drugim, czasami nawet w trzech warstwach. Najmniejsze i najsłabsze prosięta znajdowały się w dolnej części tej piramidy. Natomiast naświetlane prosięta (promiennikiem – temp ok. 25-26°C) układają się luźno obok siebie pod promiennikiem. W wyższej temp. - 30°C – prosięta oddalają się od promienników, pozostawiając w środku wolne miejsce. Prosięta w wieku 28-35 dni w ciągu doby układają się do snu i leżą w zbitej grupie, warstwowo, wokół zasięgu promieni lampy.
Przy mniejszym komforcie termicznym prosięta skupiają się w grupie i układają na brzuchu.
Optymalna i wysoka temp. sprzyja mniej ścisłemu układaniu się zwierząt i przyjmowanie w trakcie leżenia pozycji na boku. Wahania temp. zwiększa udział leżenia i odpoczynku świń w ciągu doby.Prosięta urodzone w zimie wolą przebywać pod dogrzewaczem niż przy maciorze, a te urodzone wiosną zdecydowanie preferują przebywanie przy matce. Starsze świnie mają wykształcony mechanizm termoregulacji, ale także reagują na spadek lub wzrost temp.
Niska temp. predysponuje do zapadania na choroby, szczególnie dróg oddechowych i p.pokarmowego. Natomiast przegrzanie org. wywołuje niepokój, otępienie, chwiejny chód, przyśpieszony oddech, zwiekszone wydzielanie śliny i moczu.
Wpływ światła
Światło warunkuje prawidłowy rozwój, a jednocześnie dostarcza szczegółowych informacji o otoczeniu, ułatwia świniom wyszukiwanie paszy, wzmaga aktywność ruchową. W czasie skracania dnia świetlnego u prosiąt zmniejsza się czas ssania i wypoczynku a zwiększa czas ruchu.
Natomiast w czasie wydłużonego dnia świetlnego zwiększa się zarówno czas ssania, jak i ruchu, a czas wypoczynku się zmniejsza.
W skróconym dniu świetlnym maciory szybciej wyjadają paszę, czas wypoczynku jest krótki a maciory wypoczywają głównie w ciemności
W sztucznie oświetlanych budynkach dla tuczników – ograniczenie światła naturalnego zmniejsza aktywność motoryczną, a także liczbę walk hierarchicznych i kanibalizm u młodych osobników.
Przyczyną zakłóceń behawioralnych może być hałas. Wykazano że w porodówkach hałas zakłóca akustyczną komunikację między lochą a prosiętami, co powoduje zmniejszenie inicjacji ssania i niższe przyrosty.
ROZPOCZĘCIE KONTAKTU I KONTAKTY WZAJEMNE MIĘDZY ŚWINIAMI
Kontakty wzajemne są dla świń bardzo ważne, gdyż są to „zwierzęta towarzyskie”.
Kiedy świnie spotykają się w normalnych okolicznościach (nie bezpośrednio przed transportem, przy przechodzeniu do zagród w rzeźni czy innych stresujących sytuacjach), dużą rolę odgrywa u nich możliwość widzenia współtowarzyszy. Świnia staje, spoglądając na drugie zwierzę, gwałtownie poruszając głową kilka razy do góry. Następnie zbliżają się do siebie, wyraźnie strosząc szczecinę i wydają cały zakres głośnych dźwięków. Początkowo zbliżają się zawsze przodem ku sobie, następnie usiłują się obwąchać i jeśli wówczas nic się nie wydarzy – zaczynają się obwąchiwać w okolicy genitaliów, cały czas porozumiewając się dźwiękami. Dalsze zachowanie zależy już od tego, czy osobniki znały się już wcześniej czy nie.
GRUCZOŁY ZAPACHOWE
Najbardziej charakterystyczny jest oczywiście zapach knura, który jest wytwarzany w napletku po osiągnięciu przez niego dojrzałości płciowej. Na ten zapach szczególnie silnie reagują lochy w okresie rui. Dodatkowo na wewnętrznej stronie stawu nadgarstkowego znajduje się u świń rząd 4 lub 5 gruczołów zapachowych. Poza tym cała skóra zwierząt wydziela typowy dla świń zapach poprzez wydzielanie cząsteczek tłuszczu i białka.
ROZMOWY ŚWIŃ
Dźwięki odgrywają znaczącą rolę w kontaktach socjalnych świń. Można podać kilka najbardziej charakterystycznych przykładów:
· najbardziej znany chyba jest odgłos wydawany z bólu który jest bardzo głośny, przenikliwy i długotrwały. Inne świnie zupełnie na taki odgłos nie reagują, z wyjątkiem lochy – matki, która reaguje na taki okrzyk ze strony swoich dzieci.
· dźwięk ostrzegawczy z kolei jest dźwiękiem pojedynczym, krótkim i mocnym, reagują na niego wszystkie świnie w danym chlewie poprzez natychmiastowe powstanie i zabezpieczenie się przez działania rozpoznawcze (kto idzie, w jakim celu). Przez powtórzenie dźwięku ostrzegawczego zostaje wyzwolony mechanizm ucieczki. Jeśli im się to nie uda (szczególnie jest to widoczne w otoczeniu ludzi, którzy zapędzają świnie w kierunku, którego one sobie wcale nie życzą) to reagują one pomrukiwa –
niem i pochrzękliwaniem ( „chrumkaniem” ) co jest objawem ich niezadowolenia.
TWORZENIE GRUPY
Świnie mają wybitną potrzebę kontaktów socjalnych – jest to szczególnie widoczne w sytuacjach stresujących (np. w transporcie), gdy usiłują one zawsze dołączyć do jakiejś grupy świń. Kontakt zachowany jest przez kontakt wizualny, wydawanie dźwięków oraz bezpośredni kontakt ciał.
Świnie żyją zazwyczaj w stadach mniejszych niż 10 sztuk, ale są i grupy dochodzące do 80 sztuk i więcej – wszystko zależy od sposobu utrzymania.
Grupa generalnie składa się z samic (loch) i ich młodych, ale zdarza się że i knury przyłączają się do stad, szczególnie w okresie rozpłodowym.
U świń dzikich podstawową jednostką grupy stanowi maciora ze swoimi młodymi, a kiedy prosięta osiągną wiek ok. 2 tyg. łączy się w stado więcej loch z młodymi – do ok.20 sztuk zwierząt i pod przewodnictwem najstarszej i najbardziej doświadczonej lochy pozostają razem, aż warchlaki staną się samodzielne.
Osobniki męskie tworzą na wiosnę swoją własną grupę, a dopiero w drugim roku życia biorą udział w rozmnażaniu i wówczas stają się samotnikami chodzącymi własnymi drogami.
WIELKOŚĆ GRUPY I ZAGĘSZCZENIE
Tworzenie grupy świń nie jest pozostawione im samym, ale dokonywane jest przez człowieka – musi on więc brać pod uwagę wielkość grupy, jej zagęszczenie oraz środowisko ich utrzymania.
W zagrodach dla tuczników są trzymane zwierzęta w ilości 6 – 16, a długość korytarza musi być dopasowana do ilości zwierząt, przy czym świnie powinny być podobnej wielkości i wagi, żeby się nie odpychały nawzajem od koryta i żeby miały podobne przyrosty wagi.
Wielkość grupy nie jest ściśle określona, wiele zależy od takich warunków jak np. wyłożenie słomą kojca czy rozkład zagrody. Ważny jest rodzaj podłoża:
· utrzymanie ściółkowe zapewnia świniom wygodne legowisko, poprawia higienę, zwiększa przyczepność do podłoża. Ściółka odwraca uwagę zwierząt, stwarzając możliwość jej penetrowania i zabawy. Ścielenie podłogi zapobiega agresji czy obgryzania ogonków. Lochom pozwala na staranne przygotowanie gniazda. W przypadku braku ściółki samica jest niespokojna, często przybiera pozycję siedzącego psa, wykonuje ruchy symulujące słanie gniazda.
· U zwierząt utrzymywanych bezściółkowo notuje się większą aktywność, agresywność i częstsze występowanie uszkodzeń ciała
Inne grupy tworzy się z loch, które są po odsadzeniu od nich prosiąt prosiąt i które chce się możliwie najszybciej pokryć. Wówczas daje się kilka loch razem, aby zsynchronizować ruję. Dochodzi wówczas między nimi do walk o hierarchię i jeśli jest więcej niż 7 sztuk zwierząt trwają one odpowiednio dłużej, mogą wówczas prowadzić do wyczerpania lub zranień niektórych zwierząt.
Ważne jest też zagęszczenie zwierząt – kiedy nie jest zbytnio gorąco,świnie leżą ciasno obok siebie, a jeśli jest upał to kładą się na boku, całkiem wolno,z wyciągniętymi nogami.
Także przy wstawaniu świnie nie mogą sobie wzajemnie przeszkadzać, bo prowadzi to do agresji, pogryzień i innych niewłaściwych zachowań. Tak więc wielkość grupy i zagęszczenie mają wpływ na poziom agresji wśród zwierząt. Grupy tworzone z prosiąt pochodzących z jednego miotu potrzebują niewielkiej powierzchni, w przeciwieństwie do grup złożonych z osobników pochodzących z różnych miotów. Gdy zapewni się grupie zwierząt odpowiednią do ich liczby powierzchnię, nie stwierdza się wyraźnych oznak dominacji. Nieadekwatna do liczby zwierząt powierzchnia powoduje to że porządek nominacyjny jest manifestowany przez gryzienie i przepychanie. Im mniej pow. przypada na jedno zwierzę, tym częściej występują walki pomiędzy osobnikami. Zatem im bardziej liczna grupa świń, tym większa pow. powinna przypadać na jedno zwierzę.
Na małych powierzchniach komunikacja między osobnikami jest utrudniona i stąd wynika mniejsza stabilność hierarchi dominacji objawiającą się zwiększeniem agresywności, świnie stają się niespokojne, mniej czasu poświęcają na jedzenie i odpoczynek, a agresja wśród stłoczonych zwierząt wynika z naruszenia przestrzeni indywidualnej każdego osobnika i braku możliwości ucieczki, która jest najczęstszą odpowiedzią na agresję i sposobem uniknięcia agresora. Ograniczenie dystansu ucieczki może być czynnikiem powodującym nagłe wybuchy agresji.
HIERARCHIA STADNA ŚWIŃ
Grupowe utrzymywanie świń jest naturalnym sposobem chowu i wiąże się ze zjawiskiem porządku socjalnego. Najwcześniejsze przejawy porządku socjalnego można zaobserwować w pierwszych dniach po urodzeniu prosiąt, kiedy w czasie kolejnych ssań poszczególne osobniki starają się zająć najbardziej mleczne sutki ( przednie sutki ). Zależność ta zwana jest hierarchią ssania lub porządkiem sutkowym. Ustalony porządek sutkowy może pozostać ważny ( obowiązujący ) także po odsadzeniu prosiąt, jeśli grupa jest utrzymywana nadal w dotychczasowym składzie.
Kiedy prosięta z różnych miotów lub pochodzące od nieznanych loch zostają zgrupowane, dochodzi do gwałtownych walk, które trwają przeważnie 30 – 60 min, aż zostanie wyłonione zwierzę dominujące. Potem intensywność walk powoli się zmniejsza i po 24 – 48 godz zostaje ustalona hierarchia w grupie – świnie potrafią rozpoznać i zapamiętać zajmowane przez siebie pozycje w hierarchii.
Naturalnym zachowaniem zwierząt żyjących w grupach, z którego następnie wynika hierarchia dominacji, jest dążenie poszczególnych osobników do osiągnięcia możliwie wysokiej rangi socjalnej.
Podobnie jak w grupie prosiąt, tak i później w zespołach zwierząt starszych można wyróżnić 5 poziomów hierarchicznych, do których przypisuje się poszczególne osobniki:
· DOMINANTY – osobniki chętnie podejmujące walki i zazwyczaj wygrywające
· SUBDOMINANTY – osobniki stające do walki chętnie, ustępujące tylko dominantom
· PODPORZĄDKOWANE – osobniki niezbyt często stające do walki, przegrywające tylko ze zwierzętami wyższymi rangą
· OPANOWANE – rzadko walczące i przeważnie przegrywające walki
· MARGINESOWE – unikające walk lub podejmujące je sporadycznie i z reguły przegrywajace
Nie zawsze jest możliwe tak dokładne zaszeregowanie poszczególnych osobników do określonego poziomu w hierarchii, jednak bez trudności można wskazać osobniki dominujące i marginesowe.
Stabilność i utrzymanie porządku nominacyjnego zależy od zdolności zapamiętywania i wzajemnego rozpoznawania rangi poszczególnych zwierząt w grupie. Ustalona hierarchia dominacji jest stosunkowo stabilna, dopóki nie zaistnieją jakieś głębokie zmiany w środowisku kojca, bądź w stanie zdrowia zwierząt w nim utrzymywanych. Mogą wówczas wystąpić niewielkie zmiany w szeregu nominacyjnym. Świnie rozpoznają się zarówno wzrokowo jak i węchowo. Usunięcie jakiejkolwiek świni z ustalonej grupy nie zmienia porządku nadrzędności u pozostałych zwierząt. Okres izolacji i akceptacji po powrocie do grupy zależy od pozycji społecznej usuniętego osobnika. Zwierzę ze szczytu hierarchii może bezpiecznie powrócić i zająć swoją poprzednią pozycję społeczną po 25 dniach, podczas gdy świnia będąca najniżej w tej hierarchii będzie atakowana przez resztę grupy już po 3 dniach nieobecności.
U świń panuje więc liniowa hierarchia. Dominująca świnia jest szefem, co się okazuje np. przy jedzeniu,a druga w hierarchii świnia jest podległa pierwszej, ale poprzedza wszystkie inne; natomiast najniższa w rankingu świnia podlega wszystkim pozostałym.
Na zachowanie stadne składają się 3 elementy:
· swoista agresja
· sygnały uległości
· akceptacja tej uległości
Kiedy dwie świnie znajdą się w sytuacji konkurencyjnej ( np. przy jedzeniu ) – walczą, a następnie przegrana odchodzi. Jeśli taka sytuacja się powtarza z podobnym rezultatem przegrywająca świnia poddaje się już na sam sygnał do ataku.
Także zajmowanie miejsc legowiskowych odbywa się w ściśle określonym porządku. Osobniki dominujące zajmują miejsca pośrodku grupy, gdzie panują najkorzystniejsze warunki termiczne. Na obrzeżach grupy znajdują się osobniki o niskiej randze socjalnej.
W niekorzystnych warunkach termicznych zwierzęta leżące na obwodzie grupy szybko się ochładzają, budzą i – w celu ogrzania – próbują się dostać do jej środka. Takie próby zmiany miejsca leżenia trwają dopóki na zewnątrz leżącej grupy nie znajdzie się osobnik z wyższego poziomu w hierarchii. Jego gwałtowne powstanie powoduje poruszenie w całej grupie i układanie się w legowisku na nowo, z osobnikami dominującymi zajmującymi znów miejsca środkowe.
AGRESJA
Agresywność u świń objawia się w różny sposób. Wyróżnia się agresywność:
· ostrą
· chroniczną
· nieprawidłową
Agresywność ostra występuje np. wtedy, kiedy do wcześniej zasiedlonego kojca wprowadzone zostanie obce zwierzę. W trakcie ustalania nowej hierarchii w stadzie, agresja skierowana jest na nowego osobnika, co dość często prowadzi do zagryzienia wprowadzonej sztuki.
Agresywność chroniczna występuje okresowo pod wpływem różnych bodźców, charakteryzuje się brakiem określonej hierarchii w stadzie.
Agresywność nieprawidłowa charakteryzuje się takimi objawami jak kanibalizm, okresowymi, gwałtownymi napadami na inne sztuki, walkami między osobnikami w kojcu, atakowaniem kończyn innych sztuk w boksie.
Agresywność u świń wzmaga się pod wpływem różnych czynników stresowych, np.:
· transport
· formowanie grup technologicznych
· łapanie świń do zabiegów, np. weterynaryjnych ( szczepienia, kastracja, znakowanie )
· wiązanie świń
· niewłaściwe obchodzenie się ludzi ze zwierzętami, bicie
Agresja najsilniej jest wyrażona u knurów, gdyż lochy i młode chociaż walczą, to czynią to znacznie mniej gwałtownie.
Spotkanie rozpoczyna się grożeniem i jeśli zwierzęta się nie znają to grożenie jest prowadzone dalej. Grożące zwierzę wznosi głowę, jeży szczecinę, grzebie, kopie i wydaje odgłosy mając pysk pokryty spienioną śliną. Tak się dzieje, jeśli zwierzęta grożą sobie z pewnej odległości, inaczej przystępują natychmiast do walki.
Wyróżniamy walkę przednią i boczną. W obu zwierzęta zbliżają się do siebie z opuszczoną głową. Walka z boku to takie zmaganie, jak zapasy – uczestnicy opierają się ramię w ramię, obracają się w kółko i próbują rzucić przeciwnika na ziemię. Kiedy tylko dojdzie do to skutku
silniejszy próbuje natychmiast uszkodzić kłami odsłonięty brzuch przeciwnika.
Przy walce frontem zwierzęta szturchają się i gryzą po głowie i szyi, szarpią za uszy. Obficie się przy tym ślinią i pienią, a gdy walcza knury obdarzone długimi kłami, zdarza się że zostanie wydłubane nawet oko.
Natomiast nie obserwuje się u świń podstępnego gryzienia w okolicy pięt czy ogona, reguły walki są ściśle przestrzegane i jest ona prowadzona otwarcie.
Dlatego przypadków kanibalizmu czy odgryzania ogona nie należy wywodzić z zachowań agresywnych.
Zwierzę, które czuje się pokonane pokazuje to wyraźnie: ma otwarty pysk, odchyloną głowę i wydaje dźwięki uległości. Przy tym wyraźnie odsłania szyję, która jest teraz bez ochrony.
Blokuje to chęć walki u przeciwnika i jest gestem poddania. Kiedy jednak przegrany odwraca się i ucieka, może się zdarzyć że blokada zostaje przerwana i zwycięzca ściga pokonanego.
Generalnie słabsze zwierzę unika spotkań z silniejszymi lub stara się je szybko zakończyć.
Jak spotkają się 2 silne knury, które nie znały się wcześniej – z reguły ma miejsce bezwzględna walka, nierzadko prowadząca do ciężkich obrażeń czy śmierci jednego lub obu walczących. Może się ona przeciągnąć do około 0,5 godz aż knury będą całkowicie wyczerpane.
ZACHOWANIA ZABAWOWE
Występuje wyraźne pokrewieństwo pomiędzy zabawą a zachowaniami poznawczymi. Zabawa jest może najlepiej scharakteryzowana przez to , że jest parametrem określającym zdrowie i dobre samopoczucie zwierząt. Chociaż zachowania związane z zabawą są podobne do poznawczych, kieruje nimi inna motywacja.
U prosiąt możemy zauważyć wiele zabaw, o ile nadaje się do tego otoczenie. Do zabawy prosięta wykorzystują elementy zachowań z różnych kręgów funkcyjnych ( jedzenie i ssanie, rycie i otrząsanie się, walka i ucieczka ). Zwierzęta starają się wybrać to, co w danej chwili sprawia im największą radość – im młodszy osobnik tym więcej czasu spędza na zabawie.
Zabawy a także pozorowane walki przyczyniają się do porozumiewania się z rodzeństwem i do rozpoznawania otoczenia. Wyróżnia się 5 form zabaw u świń:
· zabawy inicjujące – najczęściej są to wyskoki do góry, poszturchiwania, galop z podskokami
· zabawy kontaktowe z rodzeństwem lub z matką
· walki, jako forma zabawy
· zabawy biegowe
· zabawy indywidualne
Do zabaw mogą być wykorzystywane różne przedmioty ( łańcuch swobodnie zawieszony nad kojcem, piłki, butelki po dużej wodzie mineralnej, pęk świeżej słomy itp.)
Prosięta chętnie ganiają się szybkim galopem na dłuższych odcinkach lub dookoła. Często czynią to całą grupą. Także szarpanie i siłowanie jest jedną z ulubionych zabaw prosiąt. Podskakiwanie, przesuwanie rzeczy, próby przewrócenia koryta, próby jeżdżenia na drugim prosięciu to często obserwowane formy zabawy.
Również starsze tuczniki wykonują skoki w powietrzu, rozsypują i rozgryzają słomę, przesuwaja ją na stertę a potem znowu rozsypują. Świeża słoma może zająć tuczniki nawet na kilka godzin.
Rozpłodowe maciory i knury na pastwisku kłusuja często, a nawet galopują, wyszarpuja pęki trawy wraz z korzeniami i potrząsaja zdobyczą, często też grają chętnie małymi przedmiotami, biorąc je do pyska.